Του Αγίου Αλεξάνδρου σήμερα, ας γράψουμε λοιπόν κάτι για έναν Αλέξανδρο

Το γεγονός ότι οι κορυφές τριών βαλκανικών βουνών με παρόμοιο ύψος – Όλυμπος, Μουσάλα και Κόραμπ – σχηματίζουν ένα σχεδόν ισόπλευρο τρίγωνο, με ελάχιστη απόκλιση, αποτελεί το δίχως άλλο σύμπτωση. Οι πολύ θρησκόληπτοι θα σκέφτονταν ίσως ότι το χέρι κάποιας υπερφυσικής Δύναμης έβαλε τα τρία βουνά σ' αυτή τη θέση και όχι σε κάποια άλλη. Αλλά για ανθρώπινο έργο μάλλον κανένας δεν θα το περνούσε – οι θνητοί δεν μετακινούν ούτε πλάθουν βουνά των τριών χιλιάδων μέτρων.

Το ότι ο περιγεγραμμένος κύκλος που περνά από τις τρεις κορυφές περικλείει σχεδόν ολόκληρη την γεωγραφική περιοχή που λέγεται Μακεδονία – με εξαίρεση τη Θάσο και τα ποδάρια της Χαλκιδικής, που άλλωστε από την εποχή των αθηναϊκών αποικισμών ήταν ιδιάζουσες περιπτώσεις – έκανε την σύμπτωση ενδιαφέρουσα, αν λάμβανε κανείς υπόψη τη συγκυρία της εποχής που η Λίτσα Αρμούτη εκπονούσε την έρευνά της.

Με αυτά τα δεδομένα, ένα συνονθύλευμα σκόρπιων και δυσνόητων στοιχείων μπορούσε – με αρκετή φαντασία και ακόμη περισσότερη δημιουργικότητα – να ερμηνευθεί με όποιον τρόπο βόλευε. Το πρόβλημα της Λίτσας ήταν ότι τη σύνθεση, από κάποιο σημείο και μετά, είχε πάψει να την κάνει η ίδια. Η έρευνά της είχε πέσει θύμα πειρατείας. Τα τσακάλια που την επέβλεπαν και εν τέλει την πλήρωναν (και άρα τη σώπαιναν) είχαν τη δική τους ατζέντα.

Και με βάση αυτή την ατζέντα, πολλές παλιές ιστορίες ή και σκέτες φράσεις μπορούσαν να αποκτήσουν νοήματα που δεν είχαν. Ο Περίπλους του Ψευδοσκύλακος, για παράδειγμα, ήταν ένα γεωγραφικό κείμενο του τέταρτου π.Χ. αιώνα. Ο συγγραφέας του όμως είχε την ατυχία να είναι σχεδόν σύγχρονος του Μεγαλέξανδρου. Κι έτσι, το κομμάτι του έργου που μιλούσε για τη σημερινή βόρεια Ελλάδα – και την ευρύτερη περιοχή της – αναλύθηκε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ο Ψευδοσκύλαξ έγραφε για Λωτοφάγους. Πριν απ' τους οποίους, στη διαδρομή της Οδύσσειας, υπήρχαν οι Κίκονες. Κι ανάμεσα, τι; Ήταν δυνατόν στην εποχή του ο ιθακήσιος βασιλιάς να πάει από τη Θράκη στη βόρεια Αφρική χωρίς ούτε μία στάση;

Κάπως έτσι, συμπέραναν οι επιβλέποντες της Λίτσας, θα πρέπει να ιδρύθηκαν οι Αλαλκομενές στην κοιλάδα του Αξιού, στην αρχαία Μακεδονία. Μια πόλη ομώνυμη αυτής στην Ιθάκη, στην τοποθεσία που είναι γνωστή σαν παλάτι του Οδυσσέα. Σε κάποιο σκοτεινό κεφάλαιο της περιπέτειάς του, ο πολυμήχανος ήρωας μάλλον ακολούθησε την κοίτη του Βαρδάρη. Το τι έκανε εκεί ήταν άγνωστο, θα πρέπει όμως να έμεινε θρυλικό, γιατί αλλιώς πώς να εξηγήσεις τη σύμπτωση των τοπωνυμίων; Κάποιοι ντόπιοι θα πρέπει να τον τίμησαν.

Σιγά-σιγά προστέθηκαν και παραπάνω όροφοι στο οικοδόμημα. Μετά τον Ψευδοσκύλακα, μπήκαν στην εικόνα οι μεταγενέστεροι του Ερατοσθένη – με την, πρωτοποριακή για την εποχή, ικανότητά τους να μετρούν μεγάλες αποστάσεις σε ευρείες γεωγραφικές περιοχές. Ο Πολύβιος ήταν ένας απ' αυτούς και μιλούσε, μεταξύ άλλων, για τας κορυφάς.

Το συμπέρασμα ήταν τραβηγμένο απ' τα μαλλιά αλλά κατείχε κεντρική θέση στην πολυκατοικία της επιχειρηματολογίας. Ήταν το βασικό υποστύλωμα, που αν το αφαιρούσες τότε όλα θα γκρεμίζονταν. Σύμφωνα με αυτό, στην ελληνιστική εποχή, που χαρακτηριζόταν από μεγάλη κινητικότητα ανάμεσα στις αλεξανδρινές κτήσεις, μεταφέρθηκε μεταξύ άλλων και ένα πτώμα – για την ακρίβεια, μια σαρκοφάγος με ό,τι είχε απομείνει απ' αυτό, μετά από την πάροδο πολλών δεκαετιών σε κάποια μεσανατολική έρημο. Και τι πιο συμβολικό, να ταφεί στη γενέθλια γη του ο μεγάλος βασιλιάς – και μάλιστα στο γεωμετρικό κέντρο της, στην πόλη που είχε ιδρύσει ένας άλλος θρυλικός μονάρχης του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

Απόσπασμα από το μυθιστόρημα "Τρίγωνα Πανοράματος". Θα ακολουθήσουν κι άλλα, όσο η επικαιρότητα (βλ. το σημερινό δημοσίευμα εδώ) συναγωνίζεται τη φαντασία...

 

Αρχαιολογικό θρίλερ, déjà vu

Ένα συγκλονιστικό εύρημα φαίνεται να ανατρέπει όλα όσα πιστεύονταν για ένα πολύ συγκεκριμένο ιστορικό περιστατικό της ιστορίας της Μακεδονίας. Η συγκυρία είναι εκρηκτική: η πρώην γιουγκοσλαβική ομόσπονδη 'Δημοκρατία της Μακεδονίας' κηρύσσει την ανεξαρτησία της, το ελληνικό υπουργείο εξωτερικών προσπαθεί να αποτρέψει την αναγνώριση κράτους με το όνομα Μακεδονία – και ταυτόχρονα, κάποιοι σε Αθήνα και Βελιγράδι κάνουν μερικές επικίνδυνες 'ασκήσεις επί χάρτου'.

Ξαφνικά, ο αρχαίος οικισμός με το όνομα Αλαλκομεναί μπαίνει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όλων. Το όνομά του ετυμολογείται από τον αόριστο β' άλαλκε, του ρήματος αλέκω που σημαίνει "αποκρούω". Μια και το ίδιο όνομα πόλης αναφέρεται και στην Ιθάκη, η συσχέτιση των δύο θρυλικών βασιλιάδων του αρχαίου κόσμου δεν αργεί να γίνει. Πολλώ δε μάλλον που, πέρα από επίκεντρο του ενδιαφέροντος, η θέση των παλαιών Αλαλκομενών (της σημερινής πόλης Ντεμίρ Καπία) είναι στο κέντρο του ισόπλευρου τριγώνου που σχηματίζουν οι τρεις ψηλότερες κορυφές της νότιας Βαλκανικής.

Για κακή τύχη των "νομίμων κληρονόμων" της αρχαίας Μακεδονίας, το σημείο αυτό είναι μερικά χιλιόμετρα βόρεια των ορίων της ελληνικής επικράτειας. Επίσης εντυπωσιακό είναι ότι ο περιγεγραμμένος κύκλος που ορίζεται από τις τρεις κορυφές περιλαμβάνει σχεδόν το σύνολο μιας γεωγραφικής περιοχής με συγκεκριμένη ταυτότητα...

Από τα "Τρίγωνα Πανοράματος", μια ιστορία που έγραψα πριν λίγα χρόνια και εκτυλίσσεται (κυρίως) στη Μακεδονία του 1991-92. Σήμερα με την επίσκεψη Σαμαρά στην Αμφίπολη βρήκα μια ακόμη αφορμή για να ξαναθυμηθώ τα γεγονότα και το μυθιστόρημα.

Ο ζουρλομανδύας της ονομασίας

Ένας σοβαρός και συγκροτημένος άνθρωπος που γνωρίζω μου είπε ότι τον μπέρδεψε η ονομασία ενός καινούργιου σταθμού του μετρό. Και είχε δίκιο.

Η χώρα μας είναι γεμάτη εκκλησίες και πολλά τοπωνύμια φέρουν τα ονόματα αγίων. Κάποια γίνονται γνωστότερα από άλλα, για διαφορετικό λόγο κάθε φορά. Έτσι είναι η ζωή.

Προσωπικά όταν άκουγα Αγία Μαρίνα στην Αττική η πρώτη που σκεφτόμουν (όπως και το γνωστό μου πρόσωπο) ήταν η παραλιακή, λίγο μετά την τρύπα του Καραμανλή. Και μετά, αυτή της Ηλιούπολης. Κι ύστερα ως τοπωνύμιο αυτή που πάει πακέτο με τα Στύρα. Και πολύ μετά όλες οι υπόλοιπες, που δεν είναι και λίγες. Και της Αίγινας.

Ακούγοντας ότι άνοιξε σταθμός μετρό στην Αγία Μαρίνα, δεν είναι παράλογο (έχοντας στο νου την παραλιακή) να σκεφτεί κανείς ότι είτε επεκτάθηκε η κόκκινη γραμμή από το Ελληνικό, είτε διακλαδώθηκε η μπλε του αεροδρομίου από το Κορωπί.

Δυστυχώς, η αγαπητή Λουμπάρδα θα μείνει χωρίς μέσο σταθερής τροχιάς. Και σωστά, διότι οι πυκνότητες δόμησης, πληθυσμού και δραστηριοτήτων δεν δικαιολογούν σήμερα τέτοια υποδομή.

Το αν οι πυκνότητες δικαιολογούν την ύπαρξη σταθμού μετρό στα όρια της δομημένης περιοχής, λίγες δεκάδες μέτρα από το βουνό, με έχει απασχολήσει παλιότερα.

Ενός κακού, όμως, "μύρια" έπονται. Ελπίζω να μην επαληθευτεί αυτό, αλλά ήδη έχουμε ένα ακόμη λάθος. Διότι, ενώ ξέραμε ότι ο σταθμός θα ήταν "του Χαϊδαρίου" - και γι' αυτό άλλωστε έγινε η περιβόητη "γωνία" του μετρό, για να έχει κάθε δήμος και σταθμό - σύντομα ανακαλύφθηκε ότι ο σταθμός δεν ανήκει εξ ολοκλήρου στο Χαϊδάρι. Κατά διαβολική σύμπτωση βρίσκεται στην περιοχή του "τριεθνούς" δηλ. της συνάντησης ανάμεσα σε Αιγάλεω, Χαϊδάρι και Αγιαβαρβάρα.

Για να εξευμενιστεί ο διάβολος (της σύμπτωσης), η συνταγή είναι γνωστή από παλιά (βλ. γραμμή που πριν τις τελευταίες επεκτάσεις ήταν γνωστή ως "Άγιος Αντώνιος - Άγιος Δημήτριος"). Διαλέγουμε την πλησιέστερη εκκλησία και δίνουμε το όνομα του αγίου στο σταθμό. Τι κι αν είναι ο παγκοσμίως άγνωστος (sorry κιόλας) ναός της Αγίας Μαρίνας; Τι κι αν υπάρχουν οι ομώνυμοι, γνωστότεροι οικισμοί που προαναφέραμε παντού στην Αττική; Προκειμένου να ικανοποιηθούν όλες οι αλληλοσυγκρουόμενες τοπικές κοινωνίες, που θέλει η καθεμιά να προβάλει το εγώ της μέσα από σημάνσεις και ονομασίες, ποιος δίνει δεκάρα για τον απλό χρήστη;

Τρελό όλο αυτό. Μέσα από την τρέλα, όμως, ίσως να βρεθεί η λύση. Παραδίπλα, ούτε 300 μέτρα μακρύτερα, είναι το Δρομοκαΐτειο. Γνωστότερο από οποιοδήποτε άλλο τοπόσημο της ευρύτερης γειτονιάς. Φοβάμαι όμως ότι οι δημόσιες αρχές μας δεν θα αποδειχθούν αρκετά τολμηρές, ώστε να μετονομάσουν το σταθμό προς τιμήν του παρακείμενου ψυχοθεραπευτηρίου. Δεν πάνε πολλά χρόνια, άλλωστε, από τότε που οι ηλεκτρονικές πινακίδες του Κηφισού σταμάτησαν να λένε το χρόνο διαδρομής για Δαφνί, αντικαθιστώντας το με το πιο πολυλογάδικο "Δάσος Χαΐδαρίου".