26 Ιουν 2017

Η J.K. Rowling και η Κόρινθος - μέρος 1ο

Το 2008 οι εκδόσεις "Ψυχογιός" κυκλοφόρησαν τις "Ιστορίες του Μπιντλ του Βάρδου". Συγγραφέας, η J.K. Rowling, πασίγνωστη ήδη από την τεράστια επιτυχία του Χάρι Πότερ. Πρόκειται για πέντε διηγήματα, που το καθένα συνοδεύεται από υποτιθέμενο σχολιασμό του καθηγητή Άλμπους Ντάμπλντορ, διευθυντή της σχολής "Χόγκουαρτς" (Hogwarts). 

Η δεύτερη από τις ιστορίες του βάρδου είναι "η Κρήνη της Καλοτυχίας". Η συγγραφέας φέρεται να δηλώνει στην ιστοσελίδα "Leaky Cauldron" πως το ηθικό δίδαγμα αυτής της ιστορίας είναι ότι, τελικά, η μαγεία δεν είναι το καλύτερο όπλο στην προσπάθειά σου να πετύχεις αυτά που επιθυμεί η καρδιά σου.

Για το ποια είναι τα πραγματικά όπλα, θα μπορούσε να γίνει μεγάλη συζήτηση. Ας μείνουμε προς το παρόν στα όσα μας λέει η ιστορία της "Κρήνης". 

"Στην κορυφή ενός λόφου", ξεκινά η ιστορία, σε έναν προστατευμένο κήπο, βρίσκεται αυτή η Κρήνη που δίνει την ευκαιρία σε όποιον λούζεται στα νερά της να γίνει τυχερός για πάντα. Αυτό συμβαίνει μια φορά το χρόνο. Συρρέουν λοιπόν άνθρωποι από όλες τις μεριές του βασιλείου, με κίνητρο την ελπίδα. 

Τρεις γυναίκες πρωταγωνιστούν στην αφήγηση. Η πρώτη ήταν άρρωστη. Η δεύτερη είχε χάσει τα πλούτη της - ένας κακός μάγος της τα είχε κλέψει. Η τρίτη είχε εγκαταλειφθεί από έναν άνδρα. Οι πρώτες αχτίδες του ήλιου έδωσαν το έναυσμα και το πλήθος ξεχύθηκε. Με ταχύτητα αλλά και περιπετειώδη τρόπο, οι τρεις μάγισσες μπήκαν μέσα. Η τρίτη παρέσυρε μαζί της κι έναν ιππότη, στου οποίου την πανοπλία "μπλέχτηκε". 

Βλέποντας τις τρεις μάγισσες ο ιππότης, γνωστός ως Σερ Άτυχος, ζήτησε να αποσυρθεί. Ωστόσο, η μια τους του ζήτησε να μείνει και να τις βοηθήσει. Έτσι και έγινε, μέχρι που η αναζήτηση οδήγησε τη συντροφιά αυτή σε τρεις σημαδιακές αποκαλύψεις. Με τη σειρά, ένα σκουλήκι, μια φράση χαραγμένη στο χώμα και, τέλος, μια πέτρα, αρθρώνουν τρεις εντολές. "Δώστε μου", ζητά κάθε μία εντολή: τις αποδείξεις του πόνου, τους καρπούς τον κόπων και τον θησαυρό του παρελθόντος. 

Χωρίς να μπούμε στη συνέχεια της αφήγησης - μια και δεν έχουμε καμία επιθυμία να χαλάσουμε την ευχαρίστηση από την ανάγνωση της ιστορίας - ας πούμε απλά ότι το παραμύθι τελειώνει χαρούμενα. Όπως εύκολα φανταζόμαστε, οι τρεις γυναίκες ανακαλύπτουν το πραγματικό νόημα της ευτυχίας, που δεν είναι στη μαγική κρήνη ούτε σε οποιαδήποτε άλλη φανταχτερή λύση. Μέρος της ευτυχίας για τη μία από αυτές είναι ότι θα ζήσει την υπόλοιπη ζωή της με τον, έως τότε, άτυχο ιππότη.

Όποιος ξέρει λίγο από την Αρχαία Κόρινθο θα θυμηθεί την ιστορική κρήνη της Πειρήνης, για την οποία υπάρχουν πολλές αναφορές και αρκετοί θρύλοι. Οι κρήνες συνδέονται συχνά με καλοτυχία, όπως μαρτυρεί η μανία όσων ρίχνουν κέρματα στην Τρέβι της Ρώμης. Ομολογώ, ωστόσο, πως δεν γνωρίζω αντίστοιχο συμβολισμό στην περίπτωση της Κορίνθου.

Ποια είναι λοιπόν η σχέση της "Κρήνης της Καλοτυχίας" με την πάλαι ποτέ ένδοξη περιοχή γύρω από τον Ισθμό; Θα έχουμε την ευκαιρία να το εξηγήσουμε σύντομα. Αν, στο μεταξύ, σας τρώει η περιέργεια, μπορείτε να το ψάξετε λιγάκι. Μην περιμένετε κι εσείς να αποκαλυφθούν τα πάντα μπροστά σας με τον απλοϊκό και εύκολο τρόπο που συμβαίνει στα αφελή παραμύθια - τα οποία, σημειωτέον, καμιά φορά πάει να τα απομιμηθεί η ζωή, φέρνοντας ανέλπιστα μικρά δωράκια σε αυτούς που είναι συζητήσιμο αν πραγματικά τα αξίζουν.

 

21 Ιουν 2017

Κροατική Κορινθία - η ζωή συνεχίζεται

Βλέποντας την επιγραφή ενός ξενοδοχείου με το όνομα Corinthia στο νησί Κρκ της Κροατίας, δεν μπορείς παρά να εκπλαγείς. Ξέρεις πόσο διάσημες είναι οι κορινθιακές σταφίδες και τα κιονόκρανα. Γνωρίζεις ακόμη και τη βραζιλιάνικη ποδοσφαιρική ομάδα, παρόλο που δεν έχει αποσαφηνιστεί τι έκανε τον Swepstone -τερματοφύλακα και συνιδρυτή της ερασιτεχνικής ομάδας Corinthian- να δώσει αυτό το όνομα στο κλαμπ που, περιοδεύοντας στη Βραζιλία, ενέπνευσε με τη σειρά του κάποιους στο Σάο Πάολο. Ωστόσο σπάνια συναντά κανείς το όνομα ενός ελληνικού νομού να φιγουράρει οπουδήποτε στο εξωτερικό, ειδικά σε χώρα που δεν φημίζεται για εκτεταμένη μετανάστευση συμπατριωτών μας.

Η επόμενη κουκίδα σε αυτό το δύσκολο κουίζ βρέθηκε στο αρχαιολογικό μουσείο της κοντινής Ριέκας. Ο ενημερωτικός πίνακας που έλαβα σε φωτογραφία δεν έδειχνε με σαφήνεια από ποια μεριά του θαλάσσιου στενού βρισκόταν το φρούριο με το όνομα Κορινθία. Άφηνε μάλλον να εννοηθεί ότι αφορούσε τη μεριά της στεριάς, μια και μιλούσε για τον πορθμό του Senj. Ματαίως λοιπόν έψαχνα να βρω στο χάρτη κάτι που να ανταποκρίνεται στην περιγραφή: ένας στενός ισθμός και μια χερσόνησος, που θύμιζε αυτόν της Κορίνθου, γι' αυτό και -κατά την επιγραφή του μουσείου- έδωσε το όνομά του στο φρούριο, το οποίο στα χρόνια του Ιουστινιανού ενισχύθηκε και ως οικισμός.

Τα υπόλοιπα προέκυψαν σε μεταγενέστερο χρόνο χάρη σε διαδικτυακό ψάξιμο. Η περιοχή της Κορινθίας, όπως τελικά διαπιστώνεται, ανήκει στο νησί Κρκ και βρίσκεται λίγο ανατολικότερα από την παραλία της Μπάσκα, όπου και το ομώνυμο ξενοδοχείο. Πλην όμως, δεν φαίνεται από εκεί - ούτε είναι προσβάσιμη εύκολα. Τίποτα δεν δείχνει ότι πίσω από το ύψωμα με τη μεσογειακή βλάστηση βρίσκεται ένας διαφορετικός κόσμος, επισκέψιμος είτε με πεζοπορική διαδρομή μέσα από φαράγγι, είτε με καραβάκια που σε πηγαίνουν ολιγόωρη επίσκεψη για μπάνιο και παραθαλάσσιο μεζέ.

Εντυπωσιακές φωτογραφίες από τον ισθμό και το "φρούριο της Κορινθίας" - έναν πραγματικό Ακροκόρινθο, μια και βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της περιοχής - μπορεί κανείς να δει στην ιστοσελίδα μιας παρέας πεζοπόρων, που επισκέφθηκαν την περιοχή εκτός της τουριστικής σαιζόν, με μόνο ίχνος ζωής κάποια πρόβατα που έβοσκαν κοντά σε μία από τις δύο παραλίες. Αυτές έχουν τα απλά ονόματα "μικρό" και "μεγάλο λιμάνι" (Μάλα Λούκα, Βέλα Λούκα). Στη βορειότερη και στενότερη είναι και τα περισσότερα ερείπια κτισμάτων, μεταξύ των οποίων και απομεινάρια ναών όπως ο Άγιος Νικόλαος. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν επίσης και υπολείμματα γυαλιού και μετάλλου, καθώς και βυζαντινά νομίσματα.

Ωστόσο, κάποιοι Κροάτες ειδικοί είναι επιφυλακτικοί όσον αφορά τυχόν αρχαία ελληνική παρουσία, που να εξηγεί πειστικά και την ονομασία. Είναι γνωστό ότι οι Κορίνθιοι είχαν ιδρύσει την μεγάλη αποικία των Συρακουσών στη Σικελία, που με τη σειρά της αποτέλεσε τη μητρόπολη για κάποια από τα νησιά της Αδριατικής. Όμως βεβαιωμένη αρχαιοελληνική παρουσία υπάρχει μόνο σε κάποια νησιά και παράλιους οικισμούς στην περιοχή Σπλιτ και Ντούμπροβνικ, και όχι βορειότερα. Μια εκδοχή που εμφανίστηκε στην κροατική βιβλιογραφία θέλει την Korintija να αποτελεί ωραιοποιημένη διασκευή της παλιάς κροατικής ονομασίας "Ούρι Κβόριτα", που μεταφράζεται ως "Τείχη της Πόλης". Για τη διασκευή αυτή θεωρείται υπεύθυνος ο Βενετσιάνος λόγιος Fortis, που έγραψε κατά τον 18ο αιώνα για τις ανατολικές ακτές της Αδριατικής.

Το μυστήριο της κροατικής Κορινθίας λοιπόν θα πάρει λίγο ακόμη καιρό για να διερευνηθεί περισσότερο - ίσως να λυθεί, ίσως και όχι. Η ιστοσελίδα των πεζοπόρων αναφέρει και κάποιους από τους θρύλους για την ίδρυση και την καταστροφή της Κορινθίας, ιστορίες που μπλέκουν θαλασσοπόρους, μια μάγισσα (vila, στην τοπική γλώσσα) και μεταμόρφωση ζωντανών οργανισμών σε (άφθονη) άψυχη πέτρα. Και έτσι, μετά από δέκα χρόνια ζωής στην πασίγνωστη πόλη του ελληνικού ισθμού, η Κόρινθος θα μας ακολουθεί -κατά κάποιον τρόπο- στον νέο τόπο και στο πιο προσιτό από τα νησιά του.

Φωτό: η επιγραφή του ξενοδοχείου και ο κόλπος της Μπάσκα, πίσω από τον οποίο βρίσκεται ο μυστηριώδης κορινθιακός ισθμός της νήσου Κρκ


2 Ιουν 2017

"Σε δέκα χρόνια θα έχει ξεχαστεί"

Στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε μια δημόσια συζήτηση για το όνομα ενός λαού, που μέχρι τότε δεν είχε αναγνωριστεί ευρύτερα η ίδια του η υπόσταση. Όταν η πατρίδα αυτού του λαού πρωτοέγινε ανεξάρτητη πολύ αργότερα, αφού αποσπάστηκε από τον βόρειο ορθόδοξο γείτονά της, επελέγη μια ιστορική ονομασία που ταυτιζόταν με αυτήν της γειτονικής προς νότον περιοχής της. Η περιοχή αυτή ανήκει σε μια μεγαλύτερη χώρα με πολύ μακρά ιστορία. Η δε ονομασία χρονολογείται από την ένδοξη αρχαιότητα.

Όπως θα ανέμενε κανείς, σημειώθηκαν αντιδράσεις. Πολλοί στην νότια χώρα υποπτεύθηκαν ότι το θέμα της ονομασίας ήταν δούρειος ίππος για ενδεχόμενη απόσπαση εδαφών που θα βασιζόταν σε αλυτρωτικές βλέψεις. Ορισμένοι μάλιστα υποστήριξαν (μάλλον με σαρκασμό ή/και εκφράζοντας ευσεβείς πόθους) ότι οι κάτοικοι της βόρειας χώρας στην πραγματικότητα επιθυμούν να ενσωματωθούν στη νότια, από τη στιγμή που οικειοποιούνται αυτό το ιστορικό όνομα.

Στην άλλη, τη βόρεια πλευρά, οι μετριοπαθέστεροι δέχτηκαν να μπει γεωγραφικός προσδιορισμός, ο οποίος θα απάλυνε τους φόβους των γειτόνων. Ταυτόχρονα, τονίζονταν τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία των δύο κοινωνιών, την ώρα που εγκαθιδρύονταν εκατέρωθεν διπλωματικές αποστολές.

Μια άλλη ισχυρή γειτονική χώρα, με παραπλήσια γλώσσα, διατηρεί μια ισχυρή επιρροή στη σχετικά μικρή κοινωνία, η οποία μεταξύ των άλλων έχει να αντιμετωπίσει και εδαφικό/μειονοτικό θέμα -με άλλον, αλλόθρησκο γείτονά της- με συχνά ένοπλα ξεσπάσματα.

Αν σας φαίνονται γνώριμα και βαλκανικά όλα τα παραπάνω, τότε αξίζει να μάθει κανείς ότι η ιστορία της Μακεδονίας (γεωγραφικός προσδιορισμός) έχει επαναληφθεί σε τουλάχιστον μία ακόμη γωνιά του πλανήτη - τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα σημεία των ανωτέρω παραγράφων. Η γωνιά αυτή είναι το Αζερμπαϊτζάν: για την ακρίβεια, η ευρύτερη γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει το σύγχρονο κράτος αλλά και την ομώνυμη - και πολυπληθέστερη - έκταση στο βορειοδυτικό Ιράν.

Έως και τον 19ο αιώνα, πραγματικά, ήταν δύσκολο να βρεις χάρτη που να απεικονίζει το Αζερμπαϊτζάν στη σημερινή του έκταση, ανάμεσα στους δύο Καυκάσους (μεγάλο και μικρό) και την Κασπία. Οι ισλαμικού θρησκεύματος λαοί του Καυκάσου εμφανίζονταν ως "Μουσουλμάνοι" (περίπου όπως και οι Βόσνιοι στην εποχή της Γιουγκοσλαβίας) ή "Τάταροι" - ο τελευταίος όρος ήταν σε κοινή χρήση στη Ρωσία για πολλούς μουσουλμανικούς πληθυσμούς που κατοικούσαν στην τότε αυτοκρατορία της.

Λέγεται ότι η εφημερίδα Kashkul ήταν η πρώτη που διέδωσε τον όρο μετά το 1880. Ως χώρα όμως το Αζερμπαϊτζάν πρωτοέγινε ανεξάρτητο μετά την πτώση του τσαρικού καθεστώτος, προς το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Η βραχύβια Λαϊκή Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν (Azərbaycan Demokratik Respublikası) απορροφήθηκε από την Σοβιετική Ένωση έχοντας αφήσει σημαντικές παρακαταθήκες. Το Αζερμπαϊτζάν της περιόδου 1918-1921 έγινε η πρώτη κατά πλειοψηφία μουσουλμανική χώρα, στην οποία οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου.

Τότε ήταν που δημιουργήθηκε -και σύντομα λύθηκε- το θέμα με το Ιράν. Η μακρά σοβιετική περίοδος (που ξεκίνησε μετά από αιματηρές συγκρούσεις σε όλην την περιοχή, με κάθε είδους ευκαιριακές συμμαχίες - έως και σύγκρουση μεταξύ Γερμανών-Οθωμανών, που τύποις ήταν σύμμαχοι!) έβαλε πάγο στις σχετικές συζητήσεις, παρόμοιον με αυτόν που μπήκε στο μακεδονικό για όσο καιρό παρέμενε ενωμένη η Γιουγκοσλαβία. Το Αζερμπαϊτζάν το μάθαμε όλοι περίπου τον ίδιο καιρό που φούντωσε η υπόθεση των Σκοπίων: τον καιρό που έπεσαν τα ανατολικοευρωπαϊκά καθεστώτα. Για την ακρίβεια ο Καύκασος προηγήθηκε, μια και η διαμάχη με τους Αρμενίους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έγινε ένοπλη πριν την ανεξαρτησία της πΓΔΜ και πολύ πριν σημειωθούν ταραχές στο Τέτοβο και αλλού μεταξύ Σλαβομακεδόνων και Αλβανών.

Το Αζερμπαϊτζάν όταν έγινε ανεξάρτητο ανακήρυξε ως επίσημη γλώσσα του την τουρκική, ωστόσο με την αλλαγή πολιτικής ηγεσίας από το '93 επισημοποιήθηκε η χρήση της αζέρικης, που συγγενεύει αλλά δεν ταυτίζεται. Κάπου εδώ λιγοστεύουν οι ομοιότητες με την πΓΔ Μακεδονίας, που όσο έχει κρατική υπόσταση δεν ονόμασε ποτέ βουλγαρική την επίσημη γλώσσα της.

 Όσο για το Ιράν, τέλος, οι αντιδικίες της περιόδου 1918-21 δεν επανήλθαν στην ίδια ένταση. Αν κάποιος τότε είχε προφητεύσει ότι "σε δέκα χρόνια το πράγμα θα έχει ξεχαστεί", θα είχε θεωρηθεί δικαιωμένος. Ωστόσο, το "μηδένα προ του τέλους" ισχύει πάντοτε στη ζωή. Αν κρίνουμε από κάποια δημοσιεύματα του 2012, το ζήτημα - για ορισμένους - πήγε να αναζωπυρωθεί. Βαλκάνια-Καύκασος, σημειώσατε Χ.

Φωτό: η παλιά πόλη του Μπακού