Αυτό που (δεν) είμαι

Οφείλω μεγάλη ευγνωμοσύνη σε πολλούς ανθρώπους των παιδικών και νεανικών χρόνων για την πολιτική μου παιδεία. Αρκετοί από αυτούς ήταν εξαιρετικοί εκπαιδευτικοί στην Ιωνίδειο Πρότυπο Σχολή, το γυμνάσιο-λύκειο στο οποίο μπήκα οριακά -λόγω μεγάλου ανταγωνισμού και κακού βαθμού στην έκθεση- με εξετάσεις. Η περίοδος 1980-1986 ήταν ζωντανή. Παρόλα αυτά, φιλόλογοι αλλά και άλλοι (θεολόγοι, φυσικοί, χημικοί, μαθηματικοί), ακόμη κι όταν είχαν εμφανείς δικές τους τοποθετήσεις, μάς καλλιέργησαν και τον ανεξάρτητο συλλογισμό και την πίστη σε αρχές. Το σχολείο μάς βοήθησε να είμαστε πρώτα από όλα πολίτες και το έκανε πηγαίνοντας παραπέρα από τα εγκύκλια μαθήματα της "αγωγής" (ή των "στοιχείων δημοκρατικού πολιτεύματος" όπως έγινε στα χρόνια του '80, για να απομακρυνθεί από την υπόμνηση του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου). Ο πολίτης, όπως τον έπλασα στο μυαλό μου, αντιλαμβάνεται, παρακολουθεί, και συμμετέχει με διάφορους τρόπους. Στις καταρχήν ήρεμες δημοκρατικές κοινωνίες, η ελάχιστη απαραίτητη συμμετοχή είναι η ψήφος στις εκλογές. Δεν περίμενα να πειστώ για αυτό από την "υποχρεωτικότητα" της ψήφου, που φαίνεται ότι κρινόταν ακόμη απαραίτητο να τονίζεται ως παράδοξο παραπλήρωμα της βασικής της ιδιότητας, αυτής του δικαιώματος. Με χαρά πήγαινα και ψήφιζα και το κάνω ακόμη. 

Πολύ μικρότερη ήταν ωστόσο η συμμετοχή μου στο εκλέγεσθαι. Διαπίστωσα από νέος (εποχή συμβουλίων τάξης και σχολείου) ότι δεν είμαι εκλέξιμος. Δύσκολα εξηγείται το γιατί, οπότε συμπεραίνω ότι τελικά δεν είναι ο τύπος μου. Άλλοι έχουν το "λέγειν", το ηγετικό παράστημα, τις δυνάμεις, την ικανότητα να στέκονται σε αντιπαραθέσεις. Και σίγουρα, γνωρίζοντας τον εαυτό μου, υπάρχει και μια άλλη διάσταση. Προτιμώ να παίρνω θέση εμπιστευόμενος την κρίση μου, ακούγοντας πολλές φωνές, συζητώντας και προσαρμοζόμενος, αλλά σε πολύ μεγάλο βαθμό μακριά από καλούπια. Κι εδώ έπαιξε τον ρόλο του ο άλλος παράγοντας παιδείας: το σπίτι μου και γενικότερα το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Η πραγματικά μεγάλη μου τύχη ήταν ότι είχα συγγενείς και από τις δύο "όχθες". Ο ένας παππούς ήταν παραδοσιακός δεξιός, πολέμησε με τον εθνικό στρατό στον εμφύλιο. Ο πιο πολιτικοποιημένος του άλλου σογιού, ο θείος μου, ήταν αριστερός την ίδια εποχή, εξόριστος για λίγο και για κάποια χρόνια αργότερα στη δυσμένεια της τοπικής του κοινωνίας. Οι γονείς μου ήταν αμφότεροι πολίτες που έχτισαν την "πυρηνική" οικογένειά μας στα χρόνια γύψου της χούντας αλλά και στη συνέχεια κράτησαν στάση ζωής (εκτός και εντός σπιτιού) με ελάχιστη ανοιχτή πολιτικοποίηση. Στο σπίτι δεν έπαιζε κάποια "κασέτα". Τους ευγνωμονώ και τους δύο για το ότι έδειξαν πάντα ανεκτική στάση σε ό,τι υποστήριζα, χωρίς παρεμβάσεις, και προσπαθώ να τους μοιάσω όσον αφορά τα δικά μου παιδιά. 

Με τα χρόνια και με εμπειρίες δουλειάς, οικογένειας, κοινωνίας, οικονομικών συνθηκών, διαπροσωπικών σχέσεων και -τελευταία- άλλων χωρών, έχω όπως όλοι διαμορφώσει απόψεις και στάσεις που με κατατάσσουν σε κάποιες περιοχές του πολιτικού φάσματος περισσότερο, σε άλλες λιγότερο. Έχω (και σε αυτό το ιστολόγιο) αρκετές φορές δώσει το στίγμα μου, όχι μόνο σε συγκεκριμένα ζητήματα αλλά και σε στρατηγικές / τακτικές πολιτικές επιλογές (δηλ., έχω πει σχεδόν ξεκάθαρα τι θα ψήφιζα ή τι δεν θα ψήφιζα). Εννοείται ότι στις ενήλικες δεκαετίες μου, ακριβώς επειδή δεν παίζω εύκολα "κασέτες", έχω ακούσει και διαβάσει διάφορους χαρακτηρισμούς για το πού "ανήκω" πολιτικά. Με χρονολογική σειρά, στο περίπου, αυτά κυμαίνονται ως εξής:

- Ανανεωτική αριστερά. Αυτό με ακολουθούσε τον καιρό που άρχισα να ψηφίζω. Παραδόξως, η πρώτη ψήφος μου σε κάλπη ήταν υπέρ του Γιάννη Αβέρωφ της Δη.Ανα., αλλά είχε πλάκα!

- Πασόκ. Στη ζωή μου πρέπει να ψήφισα μία και μόνη φορά το κόμμα με αυτόν τον τίτλο. Ίσως το μετριοπαθές μου ύφος να οδηγούσε αγαπημένους ανθρώπους να με κατατάσσουν εκεί. Νομίζω πολλοί ακόμη εκεί με τοποθετούν.

- Δεξιός. Αυτό πήγαινε περίπου ανακλαστικά: όσοι καταλάβαιναν ότι δεν ήμουν Πασόκ, δεν έβλεπαν τι άλλο θα μπορούσα να είμαι, παρά δεξιός. Δεν ήμουν και αντιμιλιταριστής, υμνητής του Εάμ, υπέρμαχος του υπαρκτού σοσιαλισμού ή της ελεγχόμενης οικονομίας. Άρα, τι;

- Φιλελεύθερος. Αυτό έχει μια δόση αλήθειας και έως ένα σημείο το έχω υποστηρίξει για τον εαυτό μου. Αν και νομίζω ότι το "κεντρώος" περιγράφει καλύτερα, έστω κι αν είναι ντεμοντέ αφότου ξεφούσκωσε η Εδήκ. Φιλελεύθερος σίγουρα οικονομικά (παρά την επιφυλακτικότητά μου απέναντι στην κατάργηση δημόσιων δομών - σταθερά όμως υπέρ της οικονομικής αποδοτικότητας και παραγωγικότητας), υπέρμαχος επίσης της ελευθερίας των μειονοτήτων, της ελευθερίας της έκφρασης (μακριά από κάθε λογοκρισία), της προστασίας από καταπίεση και βία κάθε είδους. 

- Ευρωπαϊστής, επίσης: κάτι που για μένα ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με τις βασικές αρχές που πρεσβεύουν οι κύριες ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις, σε απόσταση από τους εθνικισμούς, τον ρατσισμό, τα αντιδημοκρατικά καθεστώτα. Με μεγάλο, δηλαδή, βαθμό φιλελευθερισμού, συν την τάση να μεγαλώσει το ευρωπαϊκό κεκτημένο, σε βάθος και σε πλάτος (συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών θεμάτων). Με επίγνωση των εθνικών ιδιαιτεροτήτων, και του ότι δεν θα γίνουμε ΗΠ Ευρώπης. 

Με τα δύο αυτά τα τελευταία, δεν είναι παράδοξο που βρέθηκα να συμπλέω στα χρόνια από το 2010 και μετά με τον κόσμο που στο τέλος συνέπηξε τη συμμαχία του "Ναι". Ήταν πολύ σημαντικό για μένα το ότι βρέθηκαν πολλοί (και με κάποιους γνωρίστηκα, διαδικτυακά ή και από κοντά) για τους οποίους υπήρξε αδιαπραγμάτευτη η ευρωπαϊκή πορεία, η αποφυγή περιπέτειας Grexit, η απαλλαγή από έναν αταβιστικό αριστερισμό, και ταυτόχρονα ο εκμηδενισμός των δεξιών καρκινωμάτων που φύτρωσαν σαν τα κακά σπυριά. Αυτά πήγαιναν πέρα από κομματικές και παραταξιακές προτιμήσεις. Επιτεύχθηκαν απόλυτα, με κόπο και τίμημα, αλλά ανεπιστρεπτί. Το γελοίο δημοψήφισμα ανατράπηκε άμεσα, την ίδια νύχτα. Τα άλλα έγιναν στα επόμενα λίγα χρόνια με επιστέγασμα τον Ιούλιο του 2019 αλλά και την περσινή δικαστική καταδίκη της Χρυσής Αυγής. 

Παρά την ιδιαιτερότητα της πανδημίας, οι συνθήκες του 2010-2020 είναι μέρος ενός παρελθόντος - όχι τόσο μακρινού, αλλά μιας πολύ ιδιαίτερης κρίσης που λύθηκε, για να δώσει τη θέση της στις τρέχουσες/μελλοντικές και διαφορετικές. Παρακολουθώντας τα "ελληνικά πράγματα" αλληλεπιδρώ με αρκετό κόσμο που ψάχνει, όπως όλοι μας, το πώς θα κινηθούμε στις νέες συνθήκες. Η παρατήρησή μου είναι ότι αρκετοί από τους "συμπλεύσαντες" τείνουν να μετεξελίξουν το "Μένουμε Ευρώπη" σε συγκεκριμένη φιλοκυβερνητική γραμμή, όπως αντίστοιχα σημαντικό κομμάτι της αντιπολιτευτικής τακτικής έγκειται στην αναβίωση της αντιμνημονιακής ρητορικής. 

Καθώς για εμένα δεν έχει, ούτε είχε ποτέ, καμία ιδιαίτερη αξία η παραταξιακή ένταξη, επιλέγω να συνεχίσω την ίδια στάση με την οποία αισθάνομαι άνετα αλλά και έντιμος απέναντι στον εαυτό μου. Αμφισβητώ κάθε "γραμμή" και προσπαθώ να έχω τα αισθητήρια όργανα ανοιχτά. Κρίνω και καμιά φορά επικρίνω, προσπαθώντας να το κάνω χωρίς παρωπίδες, αλλά στις συζητήσεις μου με τους άλλους (ο μόνος τρόπος συμμετοχής, ζώντας και μακριά από τη χώρα) πολλές φορές τονίζω τα θετικά. 

Πρόσφατα ξέρω ότι ενοχλήθηκαν άνθρωποι που με ξέρουν μεν ελάχιστα αλλά είχαν την εντύπωση ότι συμπορεύομαι μαζί τους σε κάτι που μοιάζει με άτυπο κόμμα ή όμιλο. Θεώρησαν ότι οι παρατηρήσεις μου ως προς επιμέρους συμπεριφορές -παρατηρήσεις που έβγαλαν και μια πικρία, μια απογοήτευση- αποτελούσαν είτε ελλιπή στήριξη ενός υποτιθέμενου κοινού σκοπού ή και "επίθεση" κατά κοινών εγχειρημάτων. Με όλον τον σεβασμό στις διαφορετικές απόψεις, δεν θυμάμαι να υπέγραψα κάποιο καταστατικό ούτε να έκανα κάποια δήλωση ένταξης στο παρελθόν - και γι' αυτόν τον λόγο δεν υπάρχει λόγος καμίας "αποχώρησης" από κάτι. Η δε κριτική μου, για όποιον ξέρει να διαβάζει στοιχειωδώς και ψύχραιμα (διότι άλλο το "είσαι Χ" κι άλλο το "έκανες Χ-ία", όπως επίσης άλλο το "είσαι Χ, γενικά" κι άλλο το "γίνεσαι Χ, τώρα δα" - γενικά προσπαθώ να αποφεύγω τις ταμπέλες), απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί με οποιονδήποτε τρόπο ως επίθεση κατά χαρακτήρα ή κατά αρχών - μάλλον κατά συμπεριφορών, τις οποίες δυσκολεύομαι να κατανοήσω και για τις οποίες δεν πήρα σοβαρές και επαρκείς (για μένα, ΟΚ) εξηγήσεις. Αποφάσισα να αποκρύψω τις αναρτήσεις μιας πολύ πρόσφατης αντιπαράθεσης, εκφράζοντας και τη λύπη μου για το αν από παρανοήσεις ή υπεραντιδράσεις (και δικές μου) πήραν λάθος διάσταση τα πράγματα - ελπίζοντας ότι και από την άλλη πλευρά έχει γίνει το ίδιο (χωρίς να αλλάζει την απόφασή μου, να μη δώσω συνέχεια, το ενδεχόμενο να παραμένουν οι άλλες αιτιάσεις στον "αέρα", σαν το δημοψήφισμα του Τσίπρα που ήταν επί αποσυρθέντος κειμένου). 

Η διαφωνία είναι μέσα στη ζωή και με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δείχνει ευκολότερη και μπορεί να γίνει εκρηκτικότερη. Έχω πάψει να μιλάω με ανθρώπους με τους οποίους στη σχέση μας μπήκε κάποιου τύπου παραταξιακό μικρόβιο. Θα ήταν υπερβολή να πω ότι πάντα φταίνε οι άλλοι για τέτοια περιστατικά. Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις, λόγω των όσων περιέγραψα αισθάνθηκα ότι εγώ ήμουν ο μη παραταξιακός και ο άλλος ήταν αυτός που είτε με θεώρησε επιβεβαιωμένο ασυμβίβαστο αντίπαλο είτε αισθάνθηκε ότι δεν συμπορευόμαστε πια. Δεν μπορώ να κάνω πολλά για όλα αυτά. Στη ζωή μου έχω οικογένεια (στενή και ευρύτερη), δουλειά, φίλους, ενδιαφέροντα - πράγματα που τη γεμίζουν. Δεν είχα και ούτε θα αποκτήσω καμία επιθυμία για κομματική πολιτική. Όσο μου επιτρέπει η διάθεσή μου και οι ψυχικές μου δυνάμεις, θα συζητώ και θα αλληλεπιδρώ προσπαθώντας να γίνομαι λίγο σοφότερος με κάθε νέο διάλογο και κάθε νέα γνωριμία. Σε όποιον του αρέσει αλλά και σε όποιον θα προτιμούσε κάτι διαφορετικό: αυτό(ς) είμαι.

 Παραδόξως, μόνο ο τίτλος είναι σωστός:

Γλυκά Νερά: Αυτή είναι η 20χρονη που δολοφονήθηκε μέσα στο σπίτι της

Ωστόσο, όλα τα άλλα στο ρεπορτάζ της εφημερίδας "Πρώτο Θέμα" (Δ. Πώποτας, Α. Καλύβα - 11/5/2021) είναι προβληματικά και αντίθετα με τη δημοσιογραφική δεοντολογία. 

ΥΠΟΤΙΤΛΟΣ

Οι ληστές βασάνισαν την 20χρονη κοπέλα και κρέμασαν το σκυλί της οικογένειας - Δίπλα της βρισκόταν το 11 μηνών κοριτσάκι της - Σε κατάσταση σοκ ο σύζυγος - Οι δράστες ήταν 4 και μιλούσαν σπαστά ελληνικά

Κατά την ομολογία του φερόμενου ως δράστη, δεν υπήρχαν ληστές, ή πιο ουδέτερα: αμφισβητείται σοβαρά το ενδεχόμενο της ληστείας. "Σύμφωνα με τον σύζυγο, οι δράστες..." θα έπρεπε να διαβάζουμε. 

Ο σύζυγος ίσως να προσποιήθηκε ότι βρίσκεται σε σοκ. Πάντως δεν είναι κάτι για το οποίο αποφαίνεται κανείς με τόση σιγουριά. 

Πολύ λιγότερο, δε, για το πόσοι ήταν οι δράστες και πώς μιλούσαν τα ελληνικά. 

Οι τρεις κουκουλοφόροι ορμάνε πάνω του και χωρίς να προλάβει να αντιδράσει τον δένουν και τον ακινητοποιούν.

Εδώ το 4 έγινε 3. Όση σιγουριά έχει το ένα, έχει και το άλλο. Παρακάτω βέβαια εξηγεί ότι ο 4ος είναι ο τσιλιαδόρος.

Λίγα λεπτά μετά τις 6 ο πιλότος καταφέρνει να λυθεί και ανεβαίνει στην σοφίτα. 

Κι αυτό διατυπωμένο με σιγουριά.

Οι δράστες έμειναν αρκετή ώρα στο σημείο και εκτιμάται ότι άφησαν πίσω τους αποτυπώματα ή DNA. 

Ομοίως.

Άπαξ και οι υπεύθυνοι σύνταξης μέσων ενημέρωσης δέχονται (για να μην πούμε ότι ενθαρρύνουν κιόλας) τέτοια ειδησεογραφική κάλυψη, η κατάσταση είναι για κλάματα. Το τραγικό είναι ότι με μερικές τροποποιήσεις στην έκφραση νομίζουν ότι θα χάσουν το ενδιαφέρον του κοινού, που υποτίθεται "θέλει" σιγουριά και όχι ξενέρωμα. Προτιμούν να γελοιοποιούνται.

Τα δισέγγονα των "νεκρών λευκών Ευρωπαίων ανδρών"

Το ανατολικό Αιγαίο ήταν και είναι μια μακρινή περιοχή και για τους περισσότερους Έλληνες τα νησιά του συνδέονταν κατά κανόνα με δυσμενείς μεταθέσεις, στρατιωτικές ή υπαλληλικές. Παρά την προσπάθεια του ελληνικού κράτους να δημιουργήσει υποδομές αεροδρομίων στα περισσότερα από αυτά, η μετακίνηση εκεί δεν είναι απλή ή φθηνή υπόθεση. Πέρα από τα προβλήματα που συνεπάγεται αυτό για τους ντόπιους και άμεσα ενδιαφερόμενους, μία από τις παρενέργειες είναι η άγνοια πολλών πέρα από τις σποραδικές τουριστικές εμπειρίες. Καταγόμενος από τη Σάμο διαπίστωσα αυτή την ασχετοσύνη και αδιαφορία, αφενός στο πώς αντιμετώπισε η ελληνική εθνική πολιτική και μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης τα νησιά ανατολικού Αιγαίου στο θέμα των προσφύγων - φορτώνοντας πέντε από αυτά με κέντρα "υποδοχής", πολλές χιλιάδες αφίξεων και διάφορα προβλήματα (που δεν "χρυσώνονται" όλα με την οικονομική ενίσχυση) - αφετέρου τις προάλλες στο θέμα των εμβολιασμών. 

Για το μεν προσφυγικό / μεταναστευτικό δεν έχει κάτι καινούργιο να πούμε, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν παραμένουν τα γνωστά ζητήματα. Μένοντας για λίγο στους εμβολιασμούς, είδα πολλούς να σχολιάζουν κάποιες μάλλον μπερδεμένες δηλώσεις του τοπικού βουλευτή ΝΔ (αυτού με το σπίτι στη γειτονική Ικαρία και τα πλήθη που βιντεοσκοπήθηκαν πριν πολλούς μήνες να συρρέουν κατά την επίσκεψη του πρωθυπουργού). Ο -και γιατρός- κ. Στεφανάδης μίλησε για ένα από τα εμβολιαστικά κέντρα στο οποίο δεν υπήρχε η αναμενόμενη προσέλευση, με αποτέλεσμα να ακυρωθούν οι αφίξεις ιατρών/υγειονομικών, αλλά ταυτόχρονα μίλησε για πολύ χαμηλή συνολική έως τώρα εμβολιαστική κάλυψη, αναφέροντας ένα ποσοστό 35% πληθυσμού που έχει κάνει τουλάχιστον μία δόση.

Σχετικά εύκολα μπορεί να βρει κανείς ότι το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα ήταν τις ίδιες μέρες κάτω από 40% ενώ -λόγω των "οριζόντιων" δηλ. ανεξαρτήτως ηλικίας εμβολιασμών- στα νησιά ήταν 40% κατά μέσο όρο. Κάποια νησιά είχαν πετύχει πολύ ψηλότερα ποσοστά, κάποια άλλα είχαν μείνει πιο χαμηλά - το 35% δεν μπορείς να το πεις και καταστροφή. Χωρίς να σημαίνουν όλα αυτά ότι υπάρχει λόγος πανηγυρισμών ακόμη και για το συνολικό ποσοστό της χώρας. Υπήρξε μια επιτάχυνση τον Μάιο αλλά η Ελλάδα όπως και το μεγαλύτερο μέρος της ΕΕ απέχει πολύ από την οροφή του 60-70% πλήρων εμβολιασμών, η οποία είχε τεθεί ως στόχος για πριν την τουριστική περίοδο. 

Η υποτιθέμενη υστέρηση της Σάμου δεν άργησε να γίνει αντικείμενο όχι μόνο πρόχειρων αναλύσεων, αλλά χλεύης και βαρύγδουπων σχολιασμών. Αρκετοί, βασισμένοι στα λάθος δεδομένα που αναφέρονται εδώ, προσπάθησαν παρόλα αυτά να τα αναλύσουν. Έφταιγαν -λέει- οι παπάδες που έκαναν τα σχετικά κηρύγματα στην εκκλησία ή το τοπικό κοινωνικό κλίμα που ενθαρρύνει την άρνηση. Πιθανό είναι να ισχύουν αυτοί οι παράγοντες, απλά δεν ξέρω τι ακριβώς είναι αυτό που πάμε να αναλύσουμε, όταν τελικά δεν υπάρχει υστέρηση. Ας πάμε όμως και σε άλλα που γράφτηκαν. Ξεχωρίζω δύο:

-1- "Τι περιμένατε από το νησί του Γιώργου Αυτιά;" Δεν μου είναι καθόλου συμπαθής ο συγκεκριμένος δημοσιογράφος. Δεν ταυτίζονται όμως με αυτόν οι 30.000 κάτοικοι του νησιού ή οι άλλοι οι καταγόμενοι από αυτό. Δεν νομίζω ότι τον εξέλεξαν ως αντιπρόσωπό τους, ούτε π.χ. έχει νόημα να κάνουμε το ίδιο. Να στιγματίσουμε τον νομό Σερρών ολόκληρο επειδή από ένα χωριό του κατάγεται ο Κουφοντίνας; 

-2- "Θα περιμέναμε κάτι διαφορετικό από το νησί του Πυθαγόρα και του Αρίσταρχου". Αυτό είναι ακόμη πιο αστείο, και ταυτόχρονα επικίνδυνο, γιατί προσδίδει θαυματουργές ιδιότητες στο τοπικό χώμα και κλίμα. Προδίδει επίσης τεράστια άγνοια για το πώς εξελίχθηκε η πληθυσμιακή κατάσταση του ελληνικού χώρου από την κλασική αρχαιότητα έως τις μέρες μας. 

Η Σάμος είναι ένα νησί που γνώρισε μέρες μεγάλης ακμής στην αρχαιότητα, μέρος της οποίας ήταν και το ότι στο έδαφός της γεννήθηκαν και διέπρεψαν μεγάλοι σοφοί, όπως και πολιτικοί ηγέτες. Όπως και σε πολλά άλλα μέρη, η σημασία του τόπου μειώθηκε με τους αιώνες. Με την κατάληψη των Οθωμανών σημειώθηκε η πολυσυζητημένη "ερήμωση". Πιθανότατα αυτή δεν ήταν πλήρης, αλλά ο μετέπειτα εποικισμός (που έγινε με εντολή του Τούρκου διοικητή Κιλίτζ), αποκλειστικά από χριστιανούς ορθόδοξους, έφερε πολύ κόσμο από όλη την ευρύτερη Ελλάδα στη Σάμο. 

Στο νησί δεν έγινε ποτέ τζαμί και οι κάτοικοί του παρέμειναν σχεδόν αποκλειστικά Έλληνες, διαχρονικά. Πλην όμως, δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι κάποιοι από εμάς -τους εν μέρει Σαμιώτες, με προγόνους επί γενεές ολόκληρες στο νησί- είμαστε κατά κάποιον τρόπο "απόγονοι του Πυθαγόρα και του Αρίσταρχου" (ή του Πολυκράτη και της Σαμίας του Μενάνδρου). Πιο πιθανό να είμαστε απόγονοι του Πιττακού του Μυτιληναίου, καθώς πολλοί από τους εποίκους είχαν έρθει από τη Λέσβο. Στο νησί υπάρχει κεφαλοχώρι με το όνομα Μυτιληνιοί και η κυρίαρχη προφορά, επηρεασμένοι από τους φωνηεντοφάγους εκ Λέσβου και άλλων τόπων, κόβει τα άτονα "Ι" και "ΟΥ" και αλλάζει τα άτονα "Ε" (σε "Ι") και "Ο" (σε "ΟΥ"). 

Συμβολικά ή για πλάκα μπορούμε να λέμε ότι είμαστε "τρισέγγονοι του Πυθαγόρα" - το έχω κάνει προς θαυμάστριες και γελάσαμε αρκετά. Ωστόσο στην πραγματικότητα αυτό που είμαστε είναι μέλη του ελληνικού έθνους όπως διαμορφώθηκε, ομιλητές της ελληνικής γλώσσας όπως εξελίχθηκε, και κληρονόμοι (μέσω της γλώσσας και της εθνικής υπόστασης) ενός πολιτισμού που αποτελεί πηγή έμπνευσης και για πάρα πολλούς άλλους ανθρώπους σε όλη την υφήλιο. "Απόγονος" του Πυθαγόρα και κοινωνός του κλασικού πνεύματος μπορεί να είναι -και δικαιούται να νιώθει- οποιοσδήποτε συνάνθρωπός μας. 

Αν είναι να αγανακτήσουμε με κάτι και να τιμήσουμε ταυτόχρονα τους αρχαίους Έλληνες, ας πούμε μια κουβέντα για τις αυξανόμενες τάσεις απόρριψης των κλασικών σπουδών ή σταδιακής υποβάθμισής τους, όπως είδαμε πρόσφατα με το Πρίνστον - όπου ο Ελληνικός και ο Ρωμαϊκός πολιτισμός χαρακτηρίστηκαν ως συνένοχοι (!) σε πολλά από τα κακά της ανθρωπότητας. Η καπηλεία των αρχαίων ιδανικών από ναζί, φασίστες αλλά και τις δικές μας χούντες της Ελλάδας είναι θλιβερό δείγμα κατάχρησης, αλλά από την άλλη αυτά τα οδυνηρά επεισόδια της ιστορίας δεν νομίζω ότι θα είναι ποτέ αρκετά για να αμαυρώσουν την αξία των πολλών και σημαντικών που έγιναν πριν από 3500-1500 χρόνια στη νότια Ευρώπη με επίκεντρο την ελληνική και κατόπιν την ιταλική χερσόνησο. Όσο και αν η σύγχρονη "μαυρίλα" έχει ως μανδύα τα σεβαστά και συχνότατα καταπατημένα δικαιώματα των μη λευκών ανθρώπων, σε χώρες που έκαναν μεν άλματα μπροστά αλλά δεν πέτυχαν ακόμη την ελπιζόμενη δικαιοσύνη.

Μπορούμε και είναι Σημαντικό να είμαστε Ήσυχοι και να Τραγουδάμε

Μπορεί οι Ποδέμος να περνάνε μια πολύ κακή φάση στην Ισπανία, με την ήττα και παραίτηση του Ιγκλέσιας στις ισπανικές περιφερειακές εκλογές, ωστόσο το κροατικό αδελφάκι τους με το όνομα Μόζεμο, δηλ. "Μπορούμε", ζει μια δημοσκοπική και όχι μόνο ακμή. Αφού το νέο αυτό κόμμα πρώτευσε πέρυσι στην πρωτεύουσα στις εθνικές εκλογές (μπαίνοντας στη βουλή, αν και μη έχοντας άλλα προπύργια στην επαρχία), ο υποψήφιός του Τόμισλαβ Τομάσεβιτς προηγείται σταθερά στα γκάλοπ των δημοτικών εκλογών (προγραμματισμένες για τις 16/5/2021) και θεωρείται φαβορί για τον δεύτερο γύρο. 

Το κυβερνών κόμμα της δεξιάς HDZ κατεβάζει τον αναπληρωτή καθηγητή οικονομικών Ντάβορ Φιλίποβιτς, που απεικονίζεται στις αφίσες ως νέο και νεανικό πρόσωπο. Τα συνθήματα αναφέρονται στο τι είναι σημαντικό - στο συγκεκριμένο πόστερ, "η γνώση κι όχι η δημαγωγία". 

Το σοσιαλδημοκρατικό αντιπολιτευόμενο κόμμα έχει υποψήφιο τον πρώην ΑνΥπΕξ Γιόσκο Κλίσοβιτς, που κυκλοφορεί με το προσωνύμιο "ο ήσυχος άνθρωπος του Ζάγκρεμπ", πιθανότατα με διάθεση αντίθετης εντύπωσης προς την έντονη προσωπικότητα του εκλιπόντος, πρώην σοσιαλδημοκράτη (και μετέπειτα ανεξάρτητου κομματάρχη) δημάρχου επί σειρά ετών, Μίλαν Μπάντιτς. (Η υπηρεσιακή διάδοχος του Μπάντιτς είναι κι αυτή υποψήφια, όπως είναι και πέντε ακόμη που δεν κατάφερα να φωτογραφίσω από εκεί που βρέθηκα περαστικός.)

Η πατριωτική δεξιά εκπροσωπείται και πάλι από τον τραγουδιστή Μίροσλαβ Σκόρο, αντιπρόεδρο της Βουλής και παλιό μέλος του HDZ, που επιχείρησε να εκλεγεί πρόεδρος το 2019, πήρε 11% στις περυσινές βουλευτικές και σύμφωνα με τις έρευνες δεν αποκλείεται να περάσει στον 2ο γύρο, παρόλο που το Ζάγκρεμπ δεν είναι δυνατή περιφέρεια για το κόμμα του ή για τη δεξιά εν γένει. 

Τέλος, το Εργατικό Μέτωπο είναι ανάμεσα στα κόμματα που δεν κατεβάζουν υποψήφιο δήμαρχο αλλά συμμετέχουν με συνδυασμούς στις εκλογές του δημοτικού συμβουλίου. Το κόμμα είχε συμμαχήσει πέρυσι με τους Μόζεμο και άλλες αριστερές-πράσινες δυνάμεις και εκπροσωπείται στην εθνική βουλή με την καθηγήτρια φιλοσοφίας και βουλευτή Ριέκας, Ιστρίας και Νήσων Κβάρνερ (περιφέρεια VIII), Καταρίνα Πέοβιτς. 

Εμπειρίες διασποράς

Με την ελληνική πρεσβεία στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας επικοινώνησα από τις πρώτες μου μέρες στη χώρα, στις αρχές του 2016. Δεν είχα ανάγκη κάποιας υπηρεσίας, απλά το θεώρησα κάτι φυσιολογικό: να δηλώσω την παρουσία μου σε μια χώρα όπου έτσι κι αλλιώς είμαστε λίγοι. Επικεφαλής τότε της διπλωματικής αποστολής ήταν η κυρία Γεροκωστοπούλου, μια ενδιαφέρουσα κυρία που έμενε εκεί με τον σύζυγό της, μαγείρευε η ίδια για τους καλεσμένους της και ήξερε καλά τη χώρα όπως και τη διαδρομή προς την Ελλάδα, την οποία όπως μου είπε την έκανε αυθημερόν. Επειδή ακριβώς είμαστε λίγοι, νομίζω ότι χάρηκε για την επαφή - με έβγαλε έξω ένα μεσημέρι για φαγητό (βάζοντας τον οδηγό να με πάει από / και να με φέρει ξανά πίσω στο γραφείο) και, επιπλέον, μού έκανε την τιμή να με καλέσει σε γεύμα με τον κύριο Στουρνάρα, διοικητή ήδη της ΤτΕ, και τον Κροάτη υπουργό οικονομικών Μάριτς. 

Μέσα σε αυτή τη φιλική ατμόσφαιρα γνωρίστηκα και με τα άλλα στελέχη της πρεσβείας, με ορισμένους αναπτύχθηκαν θερμές σχέσεις που συνεχίζονται εξ αποστάσεως ανεξάρτητα από τις μεταθέσεις. Χρησιμοποίησα κάποιες από τις διευκολύνσεις τις οποίες προβλέπεται να παρέχουν οι πρεσβείες (π.χ. έκδοση διαβατηρίου), ήταν όμως σαφές ότι δεν ανήκα στην κατηγορία πολιτών με την οποία βγάζουν σπυράκια οι διπλωμάτες: αυτούς που "θυμούνται την πρεσβεία μόνο όταν έχουν ανάγκη". Αυτό διατηρήθηκε το περισσότερο διάστημα και είχε μερικές εξαιρετικά καλές στιγμές, κυρίως τον καιρό που μετοίκησε και η οικογένεια - που συνέπεσε με την άφιξη του νέου πρέσβη κυρίου Τσιέπα. Κορυφαία γεγονότα θα έλεγα ότι ήταν τα χριστουγεννιάτικα μπαζάρ, στα οποία η σύζυγός μου και μερικοί ακόμη Έλληνες συνεισέφεραν στο να εμφανίζεται και η Ελλάδα στην ετήσια γιορτή των ξένων κοινοτήτων της πόλης. Ήταν κάτι "σεμνό και ταπεινό" που μπορούσε να γίνει, έστω και σε μια εποχή στην οποία οι λαμπρές δεξιώσεις που συνήθιζε η πρεσβεία μας ήταν πια ανάμνηση. 

Μπορώ να πω ότι το καλό αυτό κλίμα άρχισε να αλλάζει από τις αρχές του 2019. Αφορμή ήταν ερώτημά μου στη facebook-ική ιστοσελίδα της πρεσβείας, σχετικά με τη διαδικασία εγγραφής για τις ευρωεκλογές εκείνης της χρονιάς. Το ερώτημα το διατύπωσα εκεί ακριβώς για να βοηθήσω στην άμεση ενημέρωση της μικρής (περί τα 100 άτομα υπολογίζεται) "κοινότητας" Ελλήνων της Κροατίας. Γι' αυτό άλλωστε αναπτύχθηκαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία είχε επιλέξει να χρησιμοποιήσει κι η πρεσβεία - για αμεσότητα. Προς μεγάλη μου έκπληξη - τόσο εμένα όσο και των μελών της οικογένειας που άκουσαν τη συζήτηση σε ανοιχτή ακρόαση, καθως οδηγούσα - μού τηλεφώνησε η πρόξενος κυρία Καπαράκη, η οποία με οργίλο ύφος (ωρυόταν!) ρωτούσε επίμονα "ποια σκοπιμότητα" (!) βρισκόταν πίσω από αυτό το διαδικτυακό ερώτημα. Σύμφωνα με την ίδια, όποιος ήθελε μπορούσε ιδιαιτέρως να τους τηλεφωνήσει, να τους επισκεφθεί ή να τους στείλει μήνυμα - ήταν όμως απαράδεκτη η χρήση της ιστοσελίδας. Προτιμούσαν δηλαδή, θεωρητικώς, να επαναλάβουν 100 φορές την ίδια συζήτηση παρά να βγάλουν μια κατατοπιστική και έγκαιρη ανακοίνωση. 

Το συγκεκριμένο περιστατικό είχα κάθε διάθεση να το θεωρήσω μεμονωμένο, καθώς μάλιστα η πρόξενος ζήτησε μια υποτυπώδη συγγνώμη και το απέδωσε σε "πίεση" που δέχτηκε από τον πρέσβη. Μη μπορώντας να εξακριβώσω αν αυτό ίσχυε (και δεν με ένοιαζε, στο κάτω κάτω), το δέχτηκα και πήγαμε παρακάτω, προσπαθώντας να κρατήσουμε αλλά και να καλλιεργήσουμε τις γενικά καλές σχέσεις - που μάλιστα διευρύνονταν καθώς στην παρέα μας έμπαιναν και άλλοι μέτοικοι από Ελλάδα. 

Δυστυχώς στις αρχές του 2020 σημειώθηκε και άλλο περιστατικό. Στο Ζάγκρεμπ άκουσα και διάβασα για μια ημερίδα, στην οποία καθηγήτρια από τη Βόρεια Μακεδονία θα έκανε μια διάλεξη για τη "Μακεδονία του Αιγαίου". Καθώς ήδη βρισκόμασταν μετά τη συμφωνία των Πρεσπών και υποτίθεται είχε συμφωνηθεί ένα κλίμα αποφυγής αλυτρωτισμών, θεώρησα σκόπιμο να το επισημάνω αυτό. Έκανα μια ανάρτηση στον δικό μου τοίχο στο Facebook στα αγγλικά -για να προβληθεί το θέμα και παραέξω- και έκανα tag τον Νο. 2 της πρεσβείας κ. Σπυριδάκη, ρωτώντας αν είναι ενήμερη η ελληνική πρεσβεία ("is the Greek Embassy aware?"). Χωρίς χαρακτηρισμούς ή οτιδήποτε άλλο που θα θεωρούσα εμπρηστικό - πίστεψα απλά ότι είχα καθήκον να το προβάλω και να τους ενημερώσω. 

Με μια μέρα καθυστέρηση, και αφού είχε ολοκληρωθεί η εκδήλωση χωρίς παρέμβαση ή οτιδήποτε άλλο, δέχτηκα τηλεφώνημα από τον κ. Σπυριδάκη, ο οποίος ήθελε να μου επισημάνει ένα "point of order", όπως είπε στα διπλωματικά του Grenglish. Με άλλα λόγια, ήθελε να με "μαλώσει" φιλικά για το tag (το οποίο και δέχτηκα να το αφαιρέσω, αφού το έβρισκε ενοχλητικό) και να με διαβεβαιώσει ότι η πρεσβεία γνωρίζει και έχει κάνει τις ενέργειες που πρέπει. Προχώρησε όμως στην έκφραση της ενόχλησής του για το "aware", το οποίο και ερμήνευσε ως υπαινιγμό ότι η πρεσβεία μας "κοιμάται"! Με άφησε άφωνο αυτός ο ισχυρισμός, ο οποίος ήταν πολύ μακρινός από το πνεύμα της ανάρτησης. Συζητώντας το με φίλους αργότερα, σκέφτηκα μήπως τελικά διάβασαν λάθος το "aware" ως "awake". Δεν μπορώ να κάνω πολλές εικασίες για το τι σκέφτεται ο καθένας. Ωστόσο, όπως άλλος φίλος μού επισήμανε, το πιο λογικό και σωστό θα ήταν να πουν ένα "ευχαριστώ για την ενημέρωση" - θα ήταν αρκούντως διπλωματικό και ευγενικό, και θα έδειχναν ότι λαμβάνουν γνώση και αναλαμβάνουν τα τυχόν περαιτέρω (ή τα μη περαιτέρω), δίνοντας ολοκλήρωση στον ρόλο μου ως πολίτη που ευαισθητοποιήθηκε και θεώρησε σκόπιμο να ενημερώσει. Δεν το έκαναν. 

Δυστυχώς - και χωρίς άλλες εμφανείς αφορμές - η προβληματική συμπεριφορά είχε κι άλλες εκδηλώσεις. Αφήνοντας απέξω το τι διεμείφθη με άλλους Έλληνες, μπορώ να μιλήσω για τα όσα αφορούν τη δική μας οικογένεια. Τα έχω ήδη αναφέρει σε αναρτήσεις και έως ένα βαθμό και σε επικοινωνία με κρατικούς λειτουργούς. Θα αποφασίσω πώς θα το χειριστώ περαιτέρω, ανάλογα και με τη μελλοντική βελτίωση στην οποία προσβλέπω - παρόλο που ήδη είναι αρκετά "μαζεμένα".

Πρώτα -τέλος του 2020- ήρθε η κωλυσιεργία στην έκδοση νέου διαβατηρίου για τον ένα γιο μου, ο οποίος ήρθε στην Κροατία και έβγαλε άδεια παραμονής ώστε να μείνει με την οικογένεια όσο θα διαρκούσε η κρίση του κορονοϊού. Πριν λήξει το διαβατήριο, η άρνηση της προξένου και της γραμματέως δικαιολογήθηκε από τις ίδιες με τον υποτιθέμενο περιορισμό, ότι πρέπει να ξεκινήσει η διαδικασία τουλάχιστον 6 μήνες πριν τη λήξη του παλιού διαβατηρίου. Πρόσθετη προτροπή που συνόδευε την άρνηση ήταν το ότι οι γύρω χώρες δέχονται την ελληνική ταυτότητα - κάτι που όπως έμαθα αργότερα δεν ισχύει πλήρως, καθώς σε ορισμένες χώρες εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια ή σε μονομερείς αποφάσεις αποδοχής και δεν είναι απαράβατος κανόνας όπως με το διαβατήριο. 

Στη συνέχεια η άρνηση συνοδεύτηκε από την συγκυρία του δεύτερου σεισμικού κύματος στο Ζάγκρεμπ (Δεκέμβριος 2020 και εξής). Σύμφωνα με δηλώσεις της ίδιας της προξένου σε ελληνικό ΜΜΕ τη μέρα του σεισμού, οι εμφανείς ζημιές ήταν "κάτι κεραμίδια που έπεσαν", ενώ το κτίριο είχε μεν ζημιές και από τον νωρίτερο σεισμό (Μάρτιος 2020) αλλά ήταν σε κανονική λειτουργία. Ωστόσο, στις αρχές Ιανουαρίου 2021 μετά από επίσκεψη τεχνικού κλιμακίου του δήμου, αποφασίστηκε να ανασταλεί η λειτουργία της πρεσβείας. Αυτό σημαίνει ότι οι "μη επείγουσες" υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα η έκδοση/ανανέωση διαβατηρίων, δεν μπορούσαν να εξυπηρετηθούν. Η πρεσβεία δεν έβγαλε καμία ανακοίνωση με οδηγίες, π.χ. με παραπομπή σε πρεσβεία γειτονικής χώρας ή με προσωρινή εξυπηρέτηση από άλλη πρεσβεία χώρας της ΕΕ. Ουσιαστικά το μήνυμα που περνά είναι ότι πρέπει να πάμε στην Ελλάδα να κάνουμε τις δουλειές μας - πράγμα που βέβαια με τους περιορισμούς μετακινήσεων λόγω πανδημίας δεν είναι ό,τι το πιο εύκολο.

Έως την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η κατάσταση είναι αμετάβλητη. Ανεπίσημες πληροφορίες λένε ότι βρέθηκε κτίριο (τόσο για πρεσβευτική κατοικία όσο και για γραφεία) αλλά ακόμη δεν υπάρχει επαναλειτουργία, καθώς εκκρεμούν οι εγκαταστάσεις πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Υπάρχει νέα πρέσβης, η κυρία Κατζουρού. Η μόνη γνωστή δραστηριότητα της πρεσβείας ήταν η διαχείριση της βοήθειας που έστειλε η Ελλάδα για τον σεισμό καθώς και οι φωτισμοί ενός σιντριβανιού στις 25 Μαρτίου. Συνεχίζονται και οι επείγουσες εξυπηρετήσεις, αλλά επιλεκτικά: στον γιο μου για παράδειγμα, που ζήτησε laissez passer για την επιστροφή του στην Ελλάδα, η πρόξενος αρνήθηκε και μάλιστα του έκανε παρατήρηση επειδή "δεν ζήτησε νωρίτερα την έκδοση διαβατηρίου"! (Έκδοση, την οποία η ίδια πρόξενος την είχε αρνηθεί, όπως περιγράφηκε.) Δικαιολογία για τη μη έκδοση laissez passer είναι ότι η αστυνομική ταυτότητα είναι ισότιμη με το διαβατήριο - κάτι που όπως γράφτηκε είναι συζητήσιμο. 

Το ότι η αναστολή υπηρεσιών ξεκίνησε -και συνεχίζεται μέχρι νεωτέρας- σε μια περίοδο στην οποία η Ελλάδα μπαίνει σε μια λογική απλούστευσης διαδικασιών, όπως και ότι δεν βρίσκεται μια προσωρινή λύση εξυπηρέτησης από το προσωπικό που παραμένει και μισθοδοτείται κανονικά, είναι εξοργιστικό. Όπως εξωφρενικό είναι και το ότι, παρόλο που το κτίριο της πρεσβείας κρίθηκε ακατάλληλο, παρόλα αυτά (όπως έμαθα από δύο πηγές) "όποιος δεν φοβάται, πηγαίνει και εργάζεται". Δηλαδή η πρεσβεία είναι σε αναστολή και ταυτόχρονα δεν είναι (η αναστολή του Σρέντινγκερ)... 

(Τη φήμη που κυκλοφόρησε, ότι η πρεσβεία/κατοικία κρίθηκε επίτηδες ακατάλληλη για να μείνει αλλού η πρέσβης, που δεν της άρεσε η ιδέα να μείνει στο κτίριο του 18ου αιώνα, δεν μπορώ να την επιβεβαιώσω.)

Αφήνω απέξω, ως "πολυτέλεια", το γεγονός ότι δεν έχει γίνει καμία ιδιαίτερη προσπάθεια (στα χρόνια που ζήσαμε στην Κροατία) για την προβολή του ελληνικού στοιχείου - ειδικά με αφορμή την επέτειο. Υπάρχει παρουσία ελληνισμού ήδη από τον 18ο αιώνα - συμπεριλαμβανομένου του εκ των "εθνικών ποιητών" της χώρας, του καταγόμενου από τη Σιάτιστα Δημήτρη Δημητρίου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η Τουρκία, με λίγες εκατοντάδες κόσμου και χωρίς την ιστορικότητα της ελληνικής παρουσίας, έχει αναγνωρισμένη εθνοτική μειονότητα στην Κροατία. 

Γενικεύσεις δεν χωράνε - ωστόσο ούτε και αμφισβήτηση στα παραπάνω χωράει. Εξαιρετικά καλό παράδειγμα είναι η πρεσβεία μας σε μια άλλη χώρα (Βοσνία-Ερζεγοβίνη), αν κρίνει κανείς από την κινητικότητα του πρέσβη -και τις επαφές που καλλιεργεί με όλους τους λαούς αυτής της χώρας- αλλά και από τα έως τώρα δείγματα προθυμίας για παροχή των προβλεπόμενων υπηρεσιών (δεν έχει χρειαστεί ακόμη, αλλά σαφώς η διάθεση που διακρίνω είναι θετική). Αν μη τι άλλο αυτό δείχνει ότι υπάρχουν υποδείγματα προς μίμηση.

Για το θανατηφόρο τροχαίο στη βόρεια πρόσβαση της Βουλής (12 Μαρτίου 2021)

Η Ελλάδα έχει κάνει άλματα μπροστά στην οδική ασφάλεια. Στη δεκαετία 2010-2020 πέτυχε τον στόχο της μείωσης κατά 50% των νεκρών από τροχαία ατυχήματα. Πολλά προβληματικά τμήματα και σημεία του οδικού δικτύου έχουν βελτιωθεί, υπάρχει γενικά καλύτερος έλεγχος, και σίγουρα η ίδια η τεχνολογία οχημάτων και μέσων ασφάλειας έχει προχωρήσει. Σημαντική είναι και η ωρίμανση του πληθυσμού, που πλέον σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στο παρελθόν φέρεται και σκέφτεται πιο υπεύθυνα και πιο ευαισθητοποιημένα. Η αυξημένη ευαισθησία "βγαίνει" όχι μόνο στον δρόμο αλλά και στις συζητήσεις, με όλη την ιδιαιτερότητα που συνεπάγεται η εκάστοτε θεματολογία της επικαιρότητας. Ας πω λοιπόν εισαγωγικά ότι ακόμη κι αν συνδέεται με πολιτική σπέκουλα η ενασχόληση με ένα τροχαίο δυστύχημα, υπάρχει πάντα η ελπίδα ότι κάτι θα μείνει και επί της ουσίας. 

Το τροχαίο που έγινε μπροστά στην είσοδο της Βουλής επί της Β. Σοφίας στις 12 Μαρτίου είναι στην επικαιρότητα για μια σειρά από λόγους. Παραδόξως, δεν είναι ο πρωταρχικός λόγος το ότι ήταν σοβαρό και έγινε στην καρδιά της Αθήνας. Η επικαιρότητα ήταν καταιγιστική και ο κόσμος, εκείνο το μεσημέρι Παρασκευής, αν δεν ήταν βυθισμένος στις δουλειές του, παρακολουθούσε αν κατάλαβα καλά το τι γινόταν μέσα στη Βουλή - την "κοινοβουλευτική εκτόνωση" [;] της έντασης που ξεκίνησε λίγες μέρες νωρίτερα στη Νέα Σμύρνη ανάμεσα σε διαμαρτυρόμενους κατά των περιοριστικών μέτρων και στην αστυνομία, για την οποία αποτυπώθηκε τουλάχιστον μία περίπτωση άγαρμπης / βίαιης αντιμετώπισης των διαμαρτυριών - σε ένα κλίμα αρκετά επίφοβο, με τα συστατικά της "ατμόσφαιρας" να περιλαμβάνουν την (τελικά τζούφια) απειλή Κουφοντίνα και την (καθόλου τζούφια) οικονομική κρίση με τη 2η μεγαλύτερη ύφεση της μεταπολεμικής Ελλάδας. 

Η ενασχόληση με το τροχαίο εντάθηκε όταν μαθεύτηκε ότι το εμπλεκόμενο αυτοκίνητο ανήκει στην (αστυνομική) φρουρά της βουλευτού Μπακογιάννη, αδελφής του πρωθυπουργού και μητέρας του δημάρχου Αθηναίων, και όταν κυκλοφόρησε βίντεο με τροχονόμο να διαπληκτίζεται με δικυκλιστή που σταμάτησε μετά το συμβάν στο σημείο. Την Κυριακή 14 Μαρτίου, λοιπόν, βγήκαν ανακοινώσεις τόσο από την Αστυνομία, με τη στερεότυπη αναφορά που γίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις περί προανάκρισης, όσο και από την κυρία Μ., που συναισθηματικά αναφέρθηκε στον εμπλεκόμενο μοτοσικλετιστή Ιάσονα - ο οποίος ήταν ήδη σε σοβαρή κατάσταση μετά το τροχαίο, κατέληξε τελικά και η οικογένειά του δώρισε τα όργανά του. 

Η έκταση που δόθηκε και δίνεται στο τροχαίο αυτό, σίγουρα δεν είναι καθόλου παράξενη - όταν σχετίζεται με μέλος προβεβλημένης πολιτικής οικογένειας (σίγουρα αξιέπαινο αυτό το μέλος, για το ότι αισθάνθηκε την ανάγκη να βγάλει ανακοίνωση) και όταν έρχεται στη συγκεκριμένη περίοδο έντονης συζήτησης για τον ρόλο και τις ενέργειες της αστυνομίας. Από το να ασχολείται η κοινή γνώμη με το καρναβάλι (που δεν έγινε κιόλας) ή με το Σαρβάιβορ, δεν βλέπω το πρόβλημα με το να ασχολείται με αυτό το τροχαίο, κι η αντιπολίτευση τη δουλειά της κάνει - αλλά δεν φταίει η αντιπολίτευση που έγινε το κακό.

Πώς έγινε όμως το κακό; Θα προσπαθήσω αφενός να είμαι συνοπτικός στο τι καταλαβαίνω από τις διαθέσιμες πληροφορίες, αφετέρου και επιφυλακτικός γιατί κάποιες πληροφορίες είναι ατελείς και υπάρχουν άλλοι που η δουλειά τους είναι να βγάλουν πορίσματα και να αποδώσουν ευθύνες, όπως σε κάθε τροχαίο με παθόντες. Παρόλα αυτά θα πω το τι καταλαβαίνω, με την όποια εμπειρία και τεχνική μου κρίση, για όση αξία έχει ο λόγος μου και επειδή βλέπω ότι ως συνήθως μιλούν πολλοί, σχετικοί αλλά πρωτίστως άσχετοι - και μιλούν βιαστικά, άκριτα ή εν πάσει περιπτώσει κάνοντας ένα ή περισσότερα λάθη (ενίοτε αθώα, ενίοτε όχι) στον συλλογισμό τους. 

Πού έγινε το κακό; Ήταν αυτό που λέμε waiting to happen. Η Βουλή των Ελλήνων έχει ως κύρια και προβεβλημένη είσοδο μια εντελώς παράτυπη πρόσβαση, απέναντι από το τέρμα της Ακαδημίας. Η είσοδος εκεί απαγορεύεται - από την Ακαδημίας τα βέλη των φαναριών σε στέλνουν δεξιά ή αριστερά, ενώ από την κάθοδο της Β. Σοφίας υπάρχουν μόνο λωρίδες ευθείας, όπως και στην άνοδο. Συγκεκριμένα, η κάθοδος της Β. Σοφίας έχει 3 λωρίδες πριν το φανάρι, που μετά γίνονται 4, ενώ η άνοδος έχει 2, που ανοίγουν σε τρεις. Η είσοδος στη Βουλή γίνεται και από τις 3 προσβάσεις με "σήμα του τροχονόμου". Υπάρχει βέβαια κανονική είσοδος στο υπόγειο γκαράζ από την πλευρά της Αμαλίας, με πινακίδα Ρ-7 απαγορευτική κόκκινη, και με την πρόσθετη ένδειξη ότι εξαιρούνται από την απαγόρευση τα οχήματα της Βουλής. Αλλά ίσως αυτή η πρόσβαση δεν βολεύει όλους. Αντίθετα, ο ερχόμενος από Κολωνάκι, Βόρεια Προάστια, ανατολικές συνοικίες κ.λπ. το πιθανότερο είναι ότι θα βρεθεί στην κάθοδο της Β. Σοφίας και θα μπει/βγει από εκεί. 

Βέβαια η ρύθμιση με τροχονόμο κανονικά είναι μέτρο που λαμβάνεται σε έκτακτες περιπτώσεις κυκλοφοριακής διαχείρισης. Π.χ. όταν έχει χαλάσει ένα φανάρι ή έχει γίνει συμβάν ή έρχεται πρόσωπο VIP για το οποίο λαμβάνονται έκτακτα μέτρα ασφάλειας. Στην πραγματικότητα όμως, όσοι έχουμε περάσει πεζοί τα τελευταία πολλά χρόνια από εκεί, ξέρουμε ότι δεν γίνεται αυτό - αυτές οι διελεύσεις είναι μια μόνιμη κατάσταση. Ενδιαφέρον έχει το ρεπορτάζ βάσει του οποίου ήδη από το 2012 είχε ζητηθεί η τοποθέτηση σηματοδότη. 

Σε κάθε περίπτωση είναι ακατανόητο το γιατί δεν έχει δοθεί μια τέταρτη λωρίδα στην κάθοδο, λίγο πριν την πρόσβαση της Βουλής, ώστε να μπει εκεί επενεργούμενο φανάρι (δηλ. να γίνεται πράσινο μόνο εφόσον υπάρχει αυτοκίνητο που να αναμένει, ή και με χειρισμό απευθείας από το κέντρο ελέγχου). Η άνοδος της Β. Σοφίας έχει δύο λωρίδες, που μπορούν να παραμείνουν 2 για 50-100 μέτρα ακόμη και μετά να ανοίξουν σε τρεις. Άλλωστε, και οι λωρίδες αριστερής στροφής από την Ακαδημίας, δύο είναι, δεν χρειάζονται παραπάνω. Τεχνικές λύσεις, υπάρχουν και μπορούν να μελετηθούν σε λεπτομέρεια. 

Πώς έγινε το κακό; Πρόσφατα στη Νέα Σμύρνη είδαμε τους κινδύνους του να κρίνουμε με βάση ένα αποσπασματικό βίντεο. Δεν μπορεί λοιπόν να γίνει πραγματογνωμοσύνη από ένα μάλλον θολό και μακρινό οπτικό ντοκουμέντο, που μάλιστα δείχνει να έχει αλλοιωθεί, ίσως για να μετριάσει τα μακάβρια στοιχεία. Από τα λίγα που καταλαβαίνω βλέποντας αυτό που διέρρευσε, και μέχρι να δούμε (αν επιτραπεί) το υλικό της προανάκρισης, μπορώ να πω ότι:

- Δεν βλέπω πουθενά τροχονόμο να ρυθμίζει την κίνηση. Το σκούρο υπηρεσιακό όχημα έχει βγει από την τρίτη λωρίδα (και λίγο αριστερότερα) και προσπαθεί σιγά σιγά να "εκβιάσει" το σταμάτημα της ανόδου της Β. Σοφίας ώστε να χωθεί στη Βουλή. Η Β. Σοφίας έχει πράσινο και ανεβοκατεβαίνουν όλοι κανονικά. 

- Κάποια στιγμή από την αριστερή λωρίδα ανόδου ένα ταξί κίτρινο εμφανίζεται να φρενάρει και να αφήνει το υπηρεσιακό να περάσει. Αντίθετα, λίγο αργότερα από τη δεξιά λωρίδα ανόδου εμφανίζεται ένα δίκυκλο που δεν κόβει ταχύτητα. 

- Το δίκυκλο έχει εμφανώς υψηλή ταχύτητα, δεν μου είναι δυνατό να εκτιμήσω πόσο υψηλή. Βρίσκει πάντως στο πίσω μέρος του υπηρεσιακού, το οποίο έχει φτάσει σχεδόν στην άκρη του κανονικού δρόμου, και πέφτει πάνω του με τόση δύναμη ώστε το περιστρέφει κάπως (σχεδόν 45 μοίρες). 

Την ίδια ώρα έχει αρχίσει να ανοίγει η ράμπα. Δεδομένου ότι δεν φαίνεται τροχονόμος, δείχνει να είναι ένας χειρισμός από το φυλάκιο. Το αυτοκίνητο σίγουρα ήταν σε κατάσταση τέτοια ώστε να μπορεί να κινηθεί. Φωτογραφίες δείχνουν ότι σταμάτησε μέσα στον υπαίθριο ασφαλτοστρωμένο χώρο. 

Τι έγινε μετά: Η αστυνομία είναι παρούσα διαρκώς στο φυλάκιο και αν μη τι άλλο, ακόμη και απουσία ρυθμίζοντος τροχονόμου, είχε τον έλεγχο της διαχείρισης αμέσως μετά από το συμβάν. Το όχημα βέβαια κανονικά για να γίνει σωστά η προανάκριση θα έπρεπε να μείνει στο ίδιο σημείο, όπως έμεινε για κάποια ώρα και το δίκυκλο. Υποτίθεται ότι άμεση απομάκρυνση οχημάτων γίνεται μόνο για να αποκατασταθεί η κυκλοφορία, άπαξ όμως και δεν απομακρύνθηκε άμεσα το μηχανάκι δεν θα έπρεπε να είχε καν απομακρυνθεί το αυτοκίνητο. Σε κάθε περίπτωση η ανακοίνωση της αστυνομίας λέει ότι ο οδηγός δεν απομακρύνθηκε και ότι ακολουθήθηκαν όλα όσα προβλέπει ο ΚΟΚ και ο κώδικας ποινικής δικονομίας, βάσει των οποίων δεν είναι υποχρεωτική η αυτόφωρη σύλληψη του οδηγού. 

 

Άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του ρεπορτάζ είναι:

- Η πληροφορία ότι ο δικυκλιστής δεν είχε καλά δεμένο το κράνος:

- Η αρχική πληροφορία ότι το αυτοκίνητο έβγαινε από τη Βουλή και δεν έμπαινε σε αυτή (που βέβαια έχει πια διαψευστεί, αλλά ένας καχύποπτος δεν μπορεί να τη δει ως ασύνδετη με την απομάκρυνση του αυτοκινήτου). 

Ποιος και τι φταίει; Αυτό το ερώτημα ελπίζεται ότι θα απαντηθεί στη δικαστική διερεύνηση. Δεν μπορώ πάντως σε έναν λογικό κόσμο να φανταστώ ότι δεν φταίει ο οδηγός του υπηρεσιακού οχήματος. Δεν υπάρχει νόμιμη δυνατότητα αριστερής στροφής εκεί. Το ότι το είχε κάνει ίσως εκατό φορές, κι ότι είχε γίνει η ίδια κίνηση με ή χωρίς τροχονόμο χιλιάδες φορές, δεν αλλάζει κάτι. Ούτε είναι υποχρεωμένος ο αντίθετα ερχόμενος να σταματήσει και να αφήσει το υπηρεσιακό αυτοκίνητο να περάσει παράνομα, άσχετα αν αρκετοί το κάνουν οδηγώντας υποχωρητικά (defensive driving το λέμε αυτό, είναι μια πολύ συνετή στάση για να αποφύγουμε ζημιές και θύματα ακόμη κι αν αποθρασύνει καμιά φορά τους "μάγκες" του δρόμου), όπως το έκανε το ταξί. Ο δικυκλιστής δεν ξέρουμε πώς είχε κινηθεί πριν, για την ταχύτητα τα είπαμε, το μόνο βέβαιο είναι ότι ήταν ο αδύναμος κρίκος της ιστορίας και τώρα δεν ζει, και πιθανότατα θα ζούσε αν δεν γινόταν αυτή η αριστερή στροφή. Ή αν γινόταν νόμιμα με σωστό σχεδιασμό, και όχι με προσωρινές-μόνιμες ρυθμίσεις, που μάλιστα γίνονταν πια με αυτοματισμό. (Πού ήταν ο τροχονόμος; Και ήταν ο ίδιος τροχονόμος που, σαν παρωδία του γνωστού ανέκδοτου, το μόνο που είχε να πει λίγο αργότερα στις παρατηρήσεις του πολίτη ήταν το "γιατί δεν φοράς κράνος;") Είναι ντροπή για τη Βουλή των Ελλήνων, που νομοθετεί για την οδική κυκλοφορία και την οδική ασφάλεια, να επικρατεί αυτή η κατάσταση στην πιο προβεβλημένη είσοδό της. Ελπίζω στη μνήμη του δικυκλιστή Ιάσονα να σχεδιαστεί και να λειτουργήσει σύντομα ένας κανονικός κόμβος και να εξαλειφθεί και αυτή η πληγή όπως έχουν έως τώρα εξαλειφθεί σιγά σιγά και άλλες. 

Δυο παρατηρήσεις

Παρατήρηση πρώτη. Στον περιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας, την ύφεση του τελευταίου έτους λόγω κορονοϊού, τόσο ο αθλητισμός όσο και ο πολιτισμός είναι "ζορισμένοι" χώροι. Αποτελούν μη βασικές οικονομικές δραστηριότητες σε μια περίοδο που δίνεται προτεραιότητα στην εξασφάλιση των στοιχειωδών (υγεία, τροφή και στέγη - και όλοι οι τομείς που άμεσα ή έμμεσα στηρίζουν αυτές τις ανάγκες). Αθλούμαστε λιγότερο σε οργανωμένη βάση λόγω περιορισμού μετακινήσεων και συναθροίσεων (είναι διαφορετική περίπτωση το όσα κάνουμε ατομικά ή προσχηματικά για να δικαιολογήσουμε έξοδο από το σπίτι), δεν πηγαίνουμε σε γήπεδα, δεν γίνονται καν κάποιοι αγώνες. Παρόμοια και με τα θέατρα και τους κινηματογράφους. Όπου φτώχεια και γκρίνια, άρα στους ζορισμένους κλάδους οι ανταγωνισμοί εντείνονται, βγαίνουν μαχαίρια, πέφτουν κορμιά. Για τους πόρους που λιγοστεύουν παλεύουν πιο λυσσαλέα οι διεκδικητές. Είτε γεννιούνται νέα θέματα είτε παίρνουν εντονότερη διάσταση τα ήδη υπάρχοντα και οι κόντρες, με χρήση ευρύτερου φάσματος "όπλων". 

Παρατήρηση δεύτερη. Η συμβατική ανάγνωση της επικαιρότητας δείχνει μια κοινωνία που ευαισθητοποιείται απέναντι σε θέματα ταμπού, θέματα υπαρκτά και σοβαρά, με αφορμή δημοσιοποιούμενα περιστατικά. Όπως σχεδόν πάντα και σχεδόν σε όλα ή σίγουρα σε πάρα πολλά ζητήματα. Συζητήσεις της κοινωνίας από τις οποίες ενίοτε κάτι βγαίνει και κάτι μένει, αν και αυτό δεν είναι εύκολο να κριθεί εν τη γενέσει και μάλλον θέλει τον χρόνο του. Παράλληλα μπορεί να οριστεί και μια ανάγνωση "μεγάλης εικόνας", για την οποία ίσως έχουμε ακόμη περισσότερα κενά από ό,τι για τα συγκεκριμένα περιστατικά. Αν το να εκφέρουμε γνώμη για καταγγελίες έχει τις παγίδες του, ανάλογος ή και ακόμη μεγαλύτερος κίνδυνος υπάρχει στο να ερμηνεύουμε το ευρύτερο και δη το πολιτικό πλαίσιο. Φυσικά δεν απαγορεύεται, ούτε κάνουμε κάποιο κακό, το πολύ πολύ να κάνουμε λάθος. Σκέφτομαι λοιπόν ότι ίσως έχουμε μια περίπτωση όπου η Α πολιτική ηγεσία θέλει να ενισχύσει μια πρωτοβουλία της, και ταυτόχρονα να "ταΐσει" την επικαιρότητα με ένα θέμα της επιλογής της. Ανεβάζει λοιπόν, συνδέοντας σε "ενισχυτή", μια καταγγελία που δεν ακούστηκε όταν έγινε από το ίδιο το ενδιαφερόμενο πρόσωπο - είτε γιατί έγινε σε χρόνο που κανείς δεν πρόσεχε, είτε επειδή χάθηκε επικοινωνιακά μέσα στο γενικότερό της πλαίσιο: την κατηγορία περί διαφθοράς και άλλων μη προσδιοριζόμενων θεμάτων για τα οποία είχε αναληφθεί νομική δράση εναντίον εκπροσώπων μιας αθλητικής ομοσπονδίας. Και την ανεβάζει ως έχουσα αντικειμενικά σχέση με τη δράση της όσον αφορά γενικότερα τις αθλητικές ομοσπονδίες. Η συζήτηση περνά από τα αθλητικά στα πολιτιστικά (βλ. την πρώτη παρατήρηση ανωτέρω) κι εκεί τυχαίνει -ή δεν τυχαίνει, "πετυχαίνει", πιθανότατα με πρωτοβουλία της αντιπάλου Β πολιτικής ηγεσίας ή ως απρόσμενο δώρο προς αυτήν- να εμφανιστεί ένας άλλος στόχος, πολύ πιο αναγνωρίσιμος. Ο στόχος συνδέεται επί εβδομάδες με ανάρμοστες συμπεριφορές παρόμοιας γενικής φύσης με τις αρχικές καταγγελίες αλλά πολύ πιο βαριές και πολύ πιο πρόσφατες. Τυχαίνει επίσης να είναι πολιτική επιλογή της Α παράταξης: τοποθετημένος από αυτήν μετά από ακύρωση της προκήρυξης που είχε βγει από τη Β παράταξη, αλλά και μετά από δηλώσεις του ίδιου ότι δεν θεωρεί ορθή διαδικασία την τυπική προκήρυξη αλλά την απευθείας ανάθεση! Για να το ποδοσφαιροποιήσουμε το έως τώρα σκορ είναι μηδέν-ένα με αυτογκόλ. Φυσικά ο αγώνας συνεχίζεται με πολλά κλαδέματα. Το πόσοι θα τον θυμούνται και αν θα τον θυμούνται για καλό, θα φανεί.

Ηρωίδες

Αυτό το μπλογκ κάποτε ήταν επί παντός (του) επιστητού ή, ενδεχομένως, ό,τι του φανεί. Οι καιροί των εκατοντάδων αναρτήσεων ετησίως έχουν περάσει, ανεπιστρεπτί μάλλον, δεδομένου ότι το "ό,τι του φανεί" καλύπτεται από το Facebook, ενώ δεν λείπουν τα τελευταία χρόνια και τα θεματικά κείμενα στον amagi.gr (ταξιδιωτικά και ιστορικά της ευρύτερης "ανατολικής Ευρώπης") και την ελληνική Huffington Post (συγκοινωνιολογικά και άλλα από την τεχνική και τη ζωή). Ωστόσο, και παρόλο που οι παραπάνω εθελοντικές συνεργασίες γίνονται σε πλαίσιο απόλυτης εκφραστικής ελευθερίας (για την οποία είμαι ευγνώμων στους διαχειριστές), παραμένει η ανάγκη αποτύπωσης σκέψεων για ζητήματα πολιτικής ή κοινωνικής φύσης, για τα οποία δεν θέλω να μιλήσω ως κανενός είδους "αυθεντία" (όπως ίσως θα μπορούσε κανείς να με χαρακτηρίσει εκ των πραγμάτων, αφενός επειδή ζω στην πρώην Γιουγκοσλαβία, αφετέρου επειδή έχω σχεδόν 30 χρόνια επαγγελματικής εμπειρίας), παρά μόνο ως απλός και σκεπτόμενος πολίτης & άνθρωπος. 

Η εισαγωγή είναι ένα διευρυμένο disclaimer που δεν χωρά στους τίτλους του μπλογκ παρότι το αφορά συνολικά, στη σημερινή φάση δηλαδή. Αυτό ήταν το εύκολο. Το δύσκολο είναι να γράψω κάτι για ένα θέμα που δεν το ξέρω άμεσα, γεννά όμως συζητήσεις στις οποίες εμπλεκόμαστε όλοι, γιατί αφορά δυνητικά όλους. Η ερωτική συμπεριφορά στην οποία εμπλέκεται εκμετάλλευση ισχύος ή απροκάλυπτη βία, ήρθε στο προσκήνιο μετά από την καταγγελία της ιστιοπλόου. Η αφήγηση με πολλές λεπτομέρειες για ένα περιστατικό που τοποθετείται στο 1998, έγινε στο Μαρί Κλερ δύο μέρες πριν τα Χριστούγεννα του 2020. Από ό,τι κατάλαβα δεν την πρόσεξε σχεδόν κανένας - το timing των εορτών, πιθανότατα, ίσως όμως και η αφήγηση καθαυτή: διστακτική και ελαφρά ασαφής, και είναι απόλυτα κατανοητό αυτό, δεν είναι εύκολο. Η ένταση ενισχύθηκε λίγες εβδομάδες αργότερα - και η σύνδεση του περιστατικού με την κρίση στην ομοσπονδία του αθλήματος έγινε προφανής. 

Εξίσου προφανές ήταν και το ότι ο κατονομαζόμενος παράγοντας - λέξη φορτισμένη με όλον τον "διαδρομισμό" με τον οποίο έχουμε μάθει πολλοί να συνδέουμε στο μυαλό μας τον (πρωτ)αθλητισμό - δεν αισθανόταν αρκετά σίγουρος για να αντικρούσει με την "οργή του αδικημένου" την κατηγορία, την οποία η ιστιοπλόος δήλωσε ότι συμπεριέλαβε στην αναφορά της στον εισαγγελέα. Αντί να σκίσει τα ρούχα του και να πει αγανακτισμένος ότι πρόκειται για ψέμα, φέρεται να δήλωσε πρώτα από όλα ότι θα μιλήσει με τον δικηγόρο του, πριν ακολουθήσουν τα περί τεκμηρίου αθωότητας και διάφορα άλλα, που πάνε να σε παρουσιάσουν ατσαλάκωτο αλλά πετυχαίνουν την ακριβώς αντίθετη εντύπωση. 

Από πολλούς που υποτίθεται ότι γνωρίζουν τα περί παραγραφής ακούσαμε διαφορετικά νούμερα, αλλά όλοι μάλλον συμφωνούν ότι τα 22 και πλέον χρόνια είναι μάλλον πολλά για να σταθεί οτιδήποτε στο δικαστήριο. Αυτό σχολιάστηκε πολύ, κι όχι πάντα καλοπροαίρετα. Διαβάσαμε πολλές φορές την αντίδραση "τώρα το θυμήθηκε;". Ωστόσο, το ξέσπασμα, το ξόρκισμα ενός μυστικού που μας βαραίνει προτιμώ να το βλέπω σαν κάτι γενναίο και αναμφισβήτητα ελπιδοφόρο: δίνει ένα παράδειγμα σε όσους διστάζουν -τους δείχνει ότι δεν είναι μόνοι- και ένα αντιπαράδειγμα σε όσους εξακολουθούν να είναι "μπήχτουλες" εκμεταλλευόμενοι την κατωτερότητα υφισταμένων ή/και τη σωματική τους αδυναμία. Στο κάτω-κάτω, "όποτε θέλει" θα κάνει ο καθένας και η καθεμιά την εξομολόγηση που νιώθει αναγκαία.

Παράλληλα, διαπιστώσαμε την προθυμία ουκ ολίγων να περιγράψουν πάσης φύσεως κακές συμπεριφορές άλλων ανθρώπων από το παρελθόν (τους), όχι μόνο ερωτικές, κι όχι απαραίτητα συγκρίσιμης βαρύτητας. Πάντοτε έχει ενδιαφέρον το τι γίνεται "πεσούσης της δρυός" - και πάντοτε ο κόσμος ενδιαφέρεται να ασχολείται με όσους (την) πέφτουν. Θεωρώ βέβαιο οτι σε τέτοιες περιπτώσεις στην πληθώρα καταγγελιών περιλαμβάνονται, μαζί με τους πραγματικά πονεμένους, και πολλές "δήθεν" ανάλογες περιπτώσεις: είτε αγνώστων που διψούν για δεκαπέντε λεπτά δόξας, είτε γνωστών που προσπαθούν να γίνουν ακόμη γνωστότεροι ή να μην ξεχαστούν. Ειδική υποκατηγορία που κάνει "μπαμ", οι υποτιθέμενες ανεπανόρθωτες ζημιές, που αναφέρονται με σκοπό να εκβιάσουν τη συμπάθεια, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου αναμφίβολα (και κατά δήλωση του ίδιου του ενδιαφερόμενου) έγινε θετική διαχείριση και οριστική υπέρβαση του όποιου -παλιού συνήθως- τραύματος ή "σημαδιού".  

Ποιο είναι το ζητούμενο; Να βγει -από τα περιστατικά, τις αφηγήσεις αλλά και από την αντιμετώπιση- ένα όφελος για το μέλλον και για τον υπόλοιπο κόσμο. Όχι να προστίθενται τρανταχτές αποκαλύψεις (που κάποια στιγμή με την επανάληψη παύουν να ενδιαφέρουν), ούτε να γίνουν στα διαδικτυακά και πραγματικά "καφενεία" μας οι δίκες που δεν έγιναν στην πραγματικότητα, με όρους εντυπωσιασμού ή όχλου. 

Να πηγαίνουμε μπροστά - και ήδη έχουμε πάει μπροστά: οι ανοχές πριν μόλις 20 ή 40 χρόνια ήταν αρκετά διαφορετικές για συμπεριφορές, που έκαναν τα θύματά τους να παραλύουν από τον φόβο για την καριέρα, την ανασφάλεια για την κοινωνική τους αποδοχή, την υποτιθέμενη υποχρέωση υποταγής στον αφέντη του σπιτιού (για να μην ξεχνάμε τα ενδοοικογενειακά περιστατικά). Ο κόσμος πάει μπροστά με την καίρια αντίδραση και γενικότερα την καίρια δράση. Λένε ότι "στη βράση κολλάει το σίδερο" και εδώ η βράση/δράση είναι η άμεση αντίδραση τη στιγμή της παρενόχλησης/επίθεσης. Η γυναίκα (γενικώς το θύμα, αλλά συνήθως γυναίκα είναι το θύμα), όταν βάζει τον δράστη στη θέση του -με κράξιμο, με χαστούκι, με φωνή, με αυτοάμυνα, με αναφορά ή καταγγελία, ή με άμεση ή οριστική φυγή- κάνει πολλαπλό καλό. Πρώτα στον εαυτό της (προστασία από το περιστατικό, ενδυνάμωση για το μέλλον) και μετά στην κοινωνία, με την αποθάρρυνση του δράστη και σε αρκετές περιπτώσεις την αποδοκιμασία εκείνου από τον κόσμο - ακόμη κι αν οι συνθήκες δεν μπορέσουν να οδηγήσουν σε ποινική τιμωρία. 

Είναι πάντα τόσο εύκολο; Όχι, και μακάρι τώρα που έγινε τόση συζήτηση να μετουσιωθεί σε πράξη και να γίνονται πιο συχνά έτσι τα πράγματα. Να πηγαίνει νωρίς αυτό που πρέπει στη Δικαιοσύνη (που από μόνη της προχωρά αργά έτσι κι αλλιώς) και να εξετάζεται με τους κανόνες που αποδεχόμαστε όλοι: το καταγγελλόμενο περιστατικό δεν είναι η απόλυτη αλήθεια επειδή "εγώ τον πιστεύω" αυτόν που το καταγγέλλει, ο δε κατηγορούμενος όσο κι αν μας είναι αχώνευτος πρέπει να αποδειχθεί ένοχος αλλιώς δεν παύει να είναι αθώος. Και να βρίσκουν τον δρόμο τους τα πολλά που δεν θα φτάσουν στα δικαστήρια αλλά δεν παύουν να είναι υπαρκτά και να χρειάζονται λύση. 

Στα θέματα κακοποίησης επιτρέψτε μου να έχω μια δική μου ηρωίδα: δεν είναι σελέμπριτι και μάλλον δεν θα τη δούμε ποτέ υποψήφια σε συλλόγους ή στην υψηλή πολιτική. Είναι ένα ελαφρά διαφορετικό πρόσωπο - μια γυναίκα που βρέθηκε παντρεμένη σε ξένο τόπο, υπέφερε ψυχικά και σωματικά και κατάφερε με μεγάλο και πολυετή αγώνα να απαγκιστρωθεί και να πετύχει αυτό που αξίζει στον θύτη της: να τον αναφέρει όλος ο κόσμος με τα χειρότερα λόγια, να μη λείπει ο ίδιος σε κανέναν και να μην αξίζει ούτε καν ένα κερί στον τάφο του, και να έχει εκείνη τον θαυμασμό όλων και την αγάπη πολλών (και κάποιων μακρινών που δεν τη βλέπουμε συχνά). 

Οι πάμπολλες υπαρκτές περιπτώσεις δεν είναι όλες όμοιες μεταξύ τους. Τολμώ να πω όμως ότι όλες θα βοηθηθούν περισσότερο από τη δράση (την εκάστοτε εφικτή και απαραίτητη δράση) και λιγότερο από τα καλά λόγια που μπορεί να μας βγαίνουν και εύκολα. Και όλες μα όλες κινδυνεύουν από τον ευτελισμό της υπερπροβολής / υπερέκθεσης, και από το τσουβάλιασμα. Όπως επίσης και απο την αντίθετη γενίκευση, που μπορεί να εκφραστεί με "τιμωρητικές" αντίστροφες δικαιώσεις όσων αντιδράσουν και πετύχουν να αποδείξουν ότι συκοφαντήθηκαν άδικα. Με λίγα λόγια, ο "καλός αγώνας" μπορεί να πάθει ζημιά από αυτά ακριβώς που αποτελούν (και αλλού) τις παρενέργειες του υπερβολικού "μπλα μπλα". 

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΘΥΜΑ ΤΟΥ COVID-19

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΘΥΜΑ ΤΟΥ COVID-19

Αντίο στην ανέμελη ζωή του προ πανδημίας κόσμου

Στις πρώτες εβδομάδες του νέου έτους, ο Κ αποφάσισε να δει γιατρό. Το ιατρείο ήταν κοντά, στο τέλος του δρόμου. Καναδυό φορές είχε σκεφτεί να πεταχτεί καθώς περνούσε, αλλά απέρριψε την ιδέα. Δεν κάνει να μπαίνεις στα ξαφνικά, καθώς δεν ξέρεις ποιος θα καθόταν στην καρέκλα ή ποιος θα ξεφύλλιζε τις σελίδες του Homes and Gardens. Θέλει σκέψη. Ήταν ξεκάθαρο, όμως, ότι έπρεπε να κάνει κάτι. Διότι, παρόλο που η ζωή του ήταν εντελώς άνετη κι επιτυχημένη, είχε αρχίσει να προβληματίζεται.

Κάποτε γύριζε τον κόσμο σαν τον άνεμο, ξένοιαστος σαν πουλί. Πεταγόταν όρθιος τα πρωινά, άνοιγε την κουρτίνα και το παράθυρο, έπαιρνε βαθιές ανάσες στον αέρα του πρωινού. Τώρα πια σηκωνόταν πιο επιφυλακτικά, για να μη μπλεχτεί στο πάπλωμα και στραμπουλήξει τίποτα. Μετακινούσε απαλά την κουρτίνα, γιατί δεν ήξερε αν θα έβρισκε κάποιον να τη φτιάξει σε περίπτωση που φράκαρε. Κι αν άκουγε τον από κάτω να βήχει και πάλι στην κουζίνα του, παρέλειπε το πρωινό αεράκι.

Παλιά, έπαιρνε συχνά το πρωινό του στον δρόμο: τσιμπούσε κάτι που του άρεσε και που το αγόραζε από το χέρι κάποιου που δεν φορούσε γάντι, και μετά περνούσε γρήγορα απέναντι, ξεμπλέκοντας τα ακουστικά του όσο περπατούσε, για να περιμένει το λεωφορείο. Ή, αν ήθελε, άρπαζε ένα φρούτο από τον πάγκο δίπλα στο μετρό. Ή μαοούσε κατευθείαν ένα μήλο αγορασμένο από τον πάγκο -ή ένα bhaji κρεμμυδιού ή στρείδια δίπλα στη θάλασσα- χωρίς δεύτερη σκέψη! Τώρα όμως, όπως θα έλεγε και ο J. Alfred Prufrock, τολμούσε να φάει ροδάκινο; Ή οτιδήποτε άλλο ασυσκεύαστο;

Καθώς μασούσε τα μούσλι που ετοίμασε στο σπίτι, ο Κ ψύχραιμα συζήτησε με τον εαυτό του, όπως έκανε σχεδόν καθημερινά, αν χρειαζόταν να πάει στο γραφείο ή όχι. Δεν μπορούσε να πάει μόνο και μόνο επειδή είχε τη διάθεση. Έπρεπε να δεσμευτεί. Η λέξη "ξαφνικά" ήταν πάντα ύποπτη: έπρεπε να υπάρχει επαρκής λόγος. Η πόλη ήταν κάποτε ο τόπος στον οποίο θα βούταγε καθημερινά σαν κολυμβητής, αντιμετωπίζοντας οτιδήποτε έβρισκε μπροστά του. Τώρα ήταν το μέρος από το οποίο, όταν επέστρεφε, αμέσως και σχολαστικά έπλενε τα χέρια του.

Πόσο απερίσκεπτη φαινόταν αυτή η παλιά ύπαρξη! Πόσο ανεξέλεγκτη, πόσο αμέριμνη! Έβγαινε από το γραφείο όποτε του κάπνιζε. Δοκίμαζε σακάκια για την πλάκα του, ή περνούσε μια ώρα σε βιβλιοπωλείο ξεφυλλίζοντας Ζολά το ένα λεπτό, Πλαθ το επόμενο - γιατί όχι; Τώρα, αν τυχόν ήθελε να ζήσει αυτόν τον πρωτόγονο τρόπο αγορών, αποφάσιζε πρώτα τι ήθελε και πήγαινε κατευθείαν να το πάρει, συνειδητά και απερίσπαστος: σοβαρός πολίτης με τις σκέψεις του τακτοποιημένες.

Ήταν διαρκώς τακτοποιημένες πια. Κάποτε με τους συναδέλφους τα βράδια στην παμπ κατέβαζαν κάθε τρελή ιδέα, να γδυθούν και να βουτήξουν στο ποτάμι ή να ξεκινήσουν καινούργια πυραμίδα Ponzi. Ανοησίες, βέβαια. Ποιος ξέρει τι βράχια ή καροτσάκια σούπερ μάρκετ κρύβονται στον βυθό του ποταμού; Και πού κατέληξαν όλες αυτές οι κομπίνες; Ήταν τόσο κενές όσο τα high-five και τα σκουντήματα στον ώμο που τις συνόδευαν. Κι όσο για τις παραγωγικές συναντήσεις μπροστα από μια οθόνη, που γεννούσαν καινούργια σχέδια - γιατί να το ρισκάρεις; Γιατί να σκοτιστείς για την αναλαμπή της φαεινής ιδέας;

Στις τόσο πρόσφατες μέρες που γύριζε τους δρόμους, κέρδιζε τη ματιά νεαρών γυναικών που ίσως ανταπέδιδαν το χαμόγελό του, έπιαναν την κουβέντα και με λίγη τύχη κατέληγαν μαζί του στο κρεβάτι. Το #MeToo τα είχε μετριάσει αυτά - και τώρα, φαίνονταν απαγορευτικά. Δεν ήθελε πια να πάει στο διαμέρισμά τους, ούτε να τις φέρει στο δικό του. Το φιλί, η αγκαλιά, ακόμη και το χάδι στο γόνατο στα πίσω καθίσματα του σινεμά, δεν ήταν καν να τα σκέφτεσαι. Ακόμη και το γραφείο ήταν γεμάτο ματαιότητα. Το καμάκι στην κουζίνα του γραφείου φαινόταν τόσο ανεύθυνο πια όσο και το να μαζεύεις μίλια πτήσεων με ένα γρήγορο σαββατοκύριακο στη Βενετία, κάτι που μια φορά είχε καταφέρει.

Δυστυχώς, ακόμη ονειρευόταν - με λίμπιντο τόσο ανέμελη όσο ποτέ - να πάρει στην αγκαλιά του την Ντορήν από τη Μηχανογράφηση, να κρύψει το πρόσωπό του στα κόκκινα μακριά μαλλιά της και να κάνει τον γύρο του κόσμου μαζί της. Ήξερε όμως τώρα, κάθε που ξυπνούσε, ότι δεν έπρεπε να ονειρεύεται χωρίς πλήρη εκτίμηση κινδύνων. Και ξαφνικά του μπήκε η ιδέα, τρέμοντας, ότι μπορεί να είναι άρρωστος.

Το online ραντεβού με τον Δρ Μ ήταν σύντομο. Ο ευγενικός γιατρός δεν χρειάστηκε πολύ για να βγάλει τη διάγνωση. Ο αυθορμητισμός του Κ είχε πεθάνει. Κι ο θάνατος αυτός, τον διαβεβαίωσε ο Δρ Μ, ήταν παγκόσμιος.

(Ann Wroe, συντάκτρια νεκρολογιών [!] του Economist. Από το "World in 2021". Μετάφραση δική μου.)

Οι γείτονες και ο οίκος μας

Από τότε που ξεκίνησε η σύγχρονη φάση του "μακεδονικού", δηλαδή από την διακήρυξη ανεξαρτησίας το 1991 της τότε γιουγκοσλαβικής "Μακεδονίας", ακούγεται και διαβάζεται συχνά στην Ελλάδα η άποψη περί "βουλγαρικού" χαρακτήρα του γειτονικού λαού. Χρωματίζεται μάλιστα η άποψη αυτή με πατριωτικούς τόνους, υποτίθεται ως συμφερότερη για την χώρα μας. Ενδιαφέρει, συνεπώς, να εξετάσουμε κατά πόσον ισχύει κάτι τέτοιο. 

Η ιστορική εμφάνιση του "μακεδονικού" τοποθετείται στα τέλη του 19ου αιώνα, πρωτίστως ως σύγκρουση Ελλάδας και Βουλγαρίας για το συγκεκριμένο έδαφος της "παρακμάζουσας" Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η παροιμιώδης ανάμιξη πληθυσμών διαφορετικών γλωσσών και θρησκειών επιδιώχθηκε να μεταφραστεί σε "καθαρές" διαιρέσεις μεταξύ των χριστιανικών κρατών. Μέρος της συζήτησης ήταν η ταυτοποίηση της σλαβικής διαλέκτου που μιλούσε μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Οι Βούλγαροι τόνιζαν τον βουλγαρικό χαρακτήρα της "ντοπιολαλιάς" ενώ οι Έλληνες έβλεπαν "μακεδονική" ιδιαιτερότητα, ακριβώς για να μη "δώσουν" στους ανταγωνιστές τους προβάδισμα στις διεκδικήσεις. 

Ο Μυριβήλης που έγραψε για "μακεντόν ορτοντόξ" -περιγράφοντας τον λαό που δεν ήταν μήτε Έλληνες, μήτες Σέρβοι, μήτε Βούλγαροι- δεν πρέπει να ήταν εκτός του κλίματος προ εκατονταετίας. Σίγουρα και οι σύμμαχοι Σέρβοι είχαν κάθε λόγο να τονίζουν την "σλαβομακεδονική" ιδιαιτερότητα που, υποτίθεται, διαχώριζε τους κατοίκους των νέων τους εδαφών από τους γείτονες Βουλγάρους. Οι Σέρβοι εθνολόγοι πρόβαλαν χωριστά αυτή τη νέα εθνότητα στους χάρτες τους, τον καιρό που οι Βούλγαροι επέμεναν ότι πρόκειται για ομοεθνείς τους. 

Οι ελληνικές απογραφές, σε όμοιο κλίμα στον μεσοπόλεμο, αναφέρονται σε μακεδονοσλαυική γλώσσα, περιορίζοντας την βουλγαρική στους μουσουλμάνους Πομάκους της Θράκης. Είναι προφανές ότι την Ελλάδα την βόλευε να έχει σύνορα με τέσσερις χώρες κι όχι με μια "μεγάλη Βουλγαρία" στον βορρά και σε απόσταση μερικών δεκάδων χιλιομέτρων από τη Θεσσαλονίκη. 

Στον Β' Παγκόσμιο αυτή η μεγάλη Βουλγαρία πρόσκαιρα πραγματοποιήθηκε, καθώς οι γείτονες προσάρτησαν όχι μόνο την ελληνική Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (πλην μιας ζώνης στον Έβρο), αλλά και τη νυν Βόρεια Μακεδονία, με εξαίρεση τα εδάφη των αλβανοφώνων στα βορειοδυτικά. Στην κατοχή της Γιουγκοσλαβίας αντιστάθηκαν οι Παρτιζάνοι, που μάλιστα έκαναν σημαία τους την προώθηση της "μακεδονικής" εθνότητας (με κορύφωση την ανακήρυξη κράτους, με διαδοχικές ονομασίες από το 1944 και μετά, εν τέλει ομόσπονδη σοσιαλιστική δημοκρατία). Ωστόσο φαίνεται ότι υπήρχε παράλληλα και ένα φιλοβουλγαρικό "λαϊκό αίσθημα" στην περιοχή του Βαρδάρη, που κατά κάποιον τρόπο αποτυπώνεται στην πρόσφατη δήλωση του Βορειομακεδόνα πρωθυπουργού Ζάεφ περί βουλγαρικής "διοίκησης" και όχι κατοχής ή προσάρτησης. 

Η τόνωση του σλαβομακεδονικού εθνικισμού είχε αναμφισβήτητα τα παρατράγουδά της, όπως την εδραίωση της ιδέας για μια δήθεν αλύτρωτη ευρύτερη Μακεδονία, που συμπεριελάμβανε όχι μόνο τον γιουγκοσλαβικό Βαρδάρη αλλά και το ελληνικό Αιγαίο (ελληνική Μακεδονία) καθώς και το βουλγαρικό Πιρίν (κοιλάδα Στρυμώνα). Σπόνσορας του εθνικισμού αυτού ήταν πλέον η τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία. Η βουλγαρική στάση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς η νέα (κομμουνιστική, μεταφασιστική) ηγεσία της χώρας όχι μόνο αποχώρησε ασυζητητί από τα εδάφη που είχε προσαρτήσει, αλλά και -όπως λέγεται- συζητούσε και ενδεχομένως συμφώνησε (Τίτο-Δημητρώφ) διάφορες εδαφικές ανακατατάξεις: (α) την επιστροφή στη Βουλγαρία των δυτικών εδαφών στο Τσάριμπροντ, νυν Ντιμίτροφγκραντ, και (β) την ομοσπονδοποίηση Γιουγκοσλαβίας-Βουλγαρίας, με ένωση της Μακεδονίας Πιρίν με αυτήν του Βαρδάρη. 

Τον ίδιο καιρό οι βουλγαρικές απογραφές εμφανίζουν μια νέα εθνική μειονότητα, τη "μακεδονική", που δείχνει να αριθμεί 150 με 200 χιλιάδες άτομα - πλην όμως "εξαφανίζεται" μετά τη δεκαετία του 1950. Πιθανότατα αυτο συνδέεται με σταδιακή απομάκρυνση Γιουγκοσλαβίας-Βουλγαρίας (μετά και την αποχώρηση της πρώτης απο την σοβιετική συμμαχία). Αξίζει όμως να αναφερθεί ότι αυτό δεν είναι το μοναδικό επεισόδιο της μεταπολεμικής βουλγαρικής ιστορίας όπου αποσιωπώνται εθνοτικές μειονότητες. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, τι έγινε τη δεκαετία του 1980 με τους Τούρκους που αναγκάστηκαν (βλ. περίπτωση Σουλεϊμάνοφ) να αλλάξουν επώνυμα. 

Η Ελλάδα, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και όλες τις συζητήσεις περί "βαλκανικής ομοσπονδίας" που συνόδεψαν το αντάρτικο και τον εμφύλιο, αφού αποτύπωσε για μια τελευταία φορά τη γλωσσική σύνθεση πληθυσμού το 1951, απλά σταμάτησε να μιλά για μειονότητες, πέραν της "θρησκευτικής" τοιαύτης στη Θράκη. Στο αντίβαρο της σκοπιανής προπαγάνδας για υπόδουλους Μακεδόνες που "στενάζουν" κάτω από την Ελλάδα, υπήρχε η ελληνική άρνηση έως και καταπίεση της ιδιαίτερης ταυτότητας μερικών δεκάδων χιλιάδων συμπατριωτών. Η φοβική αυτή αντιμετώπιση, πακέτο με τον ψυχροπολεμικό αντικομμουνισμό, δεν άφηνε περιθώρια για να διαφανούν οι λεπτές αποχρώσεις: οι κραυγές για "Εαμοβούλγαρους" κάλυπταν την ιστορική αντιβουλγαρική στάση πολλών Σλαβοφώνων, ενώ ακόμη και σήμερα πολλοί Έλληνες αγνοούν την ιστορία του "καπετάν Κώτα" - του Μακεδόνα Κότε Χρίστοφ που συνέβαλε στον ελληνικό Μακεδονικό Αγώνα και λέγεται ότι την ώρα του φόνου του φώναξε "ζήτω η Ελλάδα" στη γλώσσα του και όχι στη δική μας, που δεν γνώριζε. 

Το γεγονός παραμένει ότι το γιουγκοσλαβικό κράτος κράτησε μάλλον χαμηλά το θέμα των μειονοτήτων, παρόλο που η "μακεδονική" ήταν μία από τις επίσημες γλώσσες της ομοσπονδίας έως το 1991. Το νέο κράτος των Σκοπίων, παρόλο που αντικειμενικά δεν εξέφρασε διεκδικήσεις, ακολούθησε μια δραστήρια πολιτική με συστατικά την υιοθέτηση μιας "διαχρονικής" ταυτότητας (βλ. ήλιο Βεργίνας, που τόνιζε την υποτιθέμενη σύνδεση αρχαίων Μακεδόνων και σημερινών Σλάβων) και την προβολή των "Μακεδόνων" ως αδύναμου, μικρού έθνους απέναντι στο οποίο "λεονταρίζει" η καλομαθημένη Ελλάδα. Η ελληνική στάση, μετά από το εμπάργκο και την ενδιάμεση συμφωνία, διατηρήθηκε σε ένα modus operandi ανοχής και αναμονής, μέχρι τη συμφωνία των Πρεσπών - η οποία έλυσε το θέμα ονόματος χώρας κάπου στη μέση, αφήνοντας όμως τους χαρακτηρισμούς "Μακεδόνας" και "μακεδονική" για την εθνότητα και την προέλευση/γλώσσα, χωρίς το γεωγραφικό πρόθεμα. Ενδιαφέρον είναι επίσης το ότι οι Πρέσπες επικεντρώθηκαν στις διακρατικές σχέσεις, αφήνοντας ανέγγιχτα τα θέματα των όποιων μειονοτήτων. 

Σε αντίθεση με την προβεβλημένη και διεθνώς (και κυρίως εις βάρος της Ελλάδας) διαφωνία "για το όνομα", οι άλλοι τρεις γείτονες της Βόρειας Μακεδονίας έχουν μάλλον σοβαρότερα θέματα μαζί της. Η Αλβανία, μετά και από ένοπλα επεισόδια (το 2001) με συμμετοχή της αλβανικής μειονότητας της τότε "πΓΔΜ", επανειλημμένα πιεσε και πετυχαίνει την θεσμοθετημένη συμμετοχή του αλβανικού στοιχείου στο βορειομακεδονικό κράτος. Η Σερβία -παρόλο που πάντα, όπως και οι άλλες πρώην γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες, αναγνώριζε τους πρώην συμπολίτες ως "Μακεδόνες"- διατηρεί ζωντανά τα θέματα της εκκλησιαστικής διοίκησης, μη αναγνωρίζοντας την "μακεδονική ορθόδοξη Εκκλησία" παρόλο που αυτή υπάρχει από το 1967 και πλέον εκφράζει τους περισσότερους ορθόδοξους πιστούς της χώρας των Σκοπίων. Η Βουλγαρία, πάλι, είναι ξεχωριστό κεφάλαιο.

Οι πιο δύσκολες σχέσεις, συχνά, είναι αυτές ανάμεσα σε αυτούς που μένουν κι αυτούς που φεύγουν. Οι Βούλγαροι (με εξαίρεση το ιντερλούδιο των συνεννοήσεων Τίτο-Δημητρώφ) θεωρούν τους Σλαβομακεδόνες "σάρκα από τη σάρκα τους" και σήμερα αντιδρούν στην αναγνώριση από μέρους τους μιας χωριστής γλώσσας και εθνότητας. Λάδι στη φωτιά στο συγκεκριμένο θέμα ρίχνει και η διαδεδομένη τάση πολλών Σλαβομακεδόνων (με επιφανέστερο ίσως τον πρώην πρωθυπουργό Λιούπτσο Γκεοργκίεφσκι) να αναζητούν "βουλγαρικές ρίζες", να παίρνουν την υπηκοότητα των γειτόνων - μελών της ΕΕ και να βγάζουν το αντίστοιχο διαβατήριο. Το εθνικιστικό κόμμα ΒΜΡΟ, που βρίσκεται στην αντιπολίτευση, αντιδρά σε κάθε τέτοια παραχώρηση, παρόλο που το όνομά του προέρχεται από την ομώνυμη φιλοβουλγαρική οργάνωση του ύστερου 19ου αιώνα - αντανακλώντας (όπως και η όλη εν εξελίξει διαμάχη για τους κοινούς εθνικούς ήρωες όπως ο Ντέλτσεφ) την αντικειμενικά βαθιά "διαπλοκή" ανάμεσα σε ένα έθνος γνωστό επί χιλιετία και πλέον και σε ένα άλλο, σχετικά πρόσφατο. Όπως και στη συμφωνία Ελλάδας-Βόρειας Μακεδονίας (ΝΑΤΟ), η εισδοχή της δεύτερης σε διεθνείς οργανισμούς είναι το "γήπεδο" (ΕΕ, στη συζήτηση με τη Βουλγαρία) στο οποίο εμφανίζονται και χρησιμοποιούνται τα "ιστορικού" χαρακτήρα επιχειρήματα - δυσχεραίνοντας εν τέλει την απαραίτητη πορεία προς τα εμπρός μέσα από μια μάλλον υπερβολική (κατά τη γνώμη μου) έμφαση σε "διδάγματα της ιστορίας". 

Φυλάγοντας τα ρούχα μας για να έχουμε "τα μισά", κι από τη θέση σχετικής άνεσης της συγκριτικά καλύτερης κατάστασης (οικονομικής, αμυντικής, διεθνούς) της Ελλάδας σε σχέση με τους βαλκάνιους γείτονες, δεν βλέπω να έχουμε κανέναν λόγο να αβαντάρουμε κανενός τον εθνικισμό (επιπλέον της οφειλόμενης προσπάθειας να τιθασεύουμε τον όποιον δικό μας). Προσωπικά νιώθω εντελώς ουδέτερος απέναντι στη διαφωνία Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας. Προτιμώ να κοιτάζω τα του οίκου μας και να νοιάζομαι πρωτίστως για την απαραίτητη τιμή και φροντίδα που οφείλουμε στους Σλαβόφωνους συμπατριώτες μας: Αναγνώριση της ιδιαιτερότητάς τους ως κομμάτι της πατρίδας, του έθνους και της ιστορίας μας. Επίσημη καταγραφή των διαλέκτων που μιλιούνται στην ελληνική Μακεδονία και Θράκη, σε όλο το φάσμα από Φλώρινα-Καστοριά (και τυχόν Σλαβόφωνους καταγόμενους από περιοχές εκτός των συνόρων μας) έως τους θρακιώτες Πομάκους - με επαγγελματισμό και επιστημονικότητα, ώστε να μην αποκρύπτονται οι ομοιότητες με τις όμορες διαλέκτους των γειτόνων, αλλά και με αποστασιοποίηση από οποιαδήποτε πολιτική εκμετάλλευση. Προβολή των παραδόσεων, συμπεριλαμβανομένων των σημείων επαφής τους με τη μη σλαβόφωνη πλειοψηφία. Και αυτοπεποίθηση, όπως αρμόζει σε μια χώρα προηγμένη - με τα "θεματάκια" της αλλά και με τον ρόλο της ως σημείο αναφοράς και σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή, συν την ικανότητά της να παίξει τον ρόλο honest broker (έντιμου διαμεσολαβητή) αν και όπου χρειαστεί. Κι από κει και πέρα, τα politics, τα βέτο και τα γεωπολιτικά συμφέροντα είναι μια μεγάλη ιστορία, που αενάως επαναλαμβάνεται (αν θυμηθούμε τις κατά καιρούς "ανυπέρβλητες" ενστάσεις, όπως το παρολίγο μπλοκάρισμα Ισπανίας και Πορτογαλίας από μέρους μας πριν την ένταξή τους το 1986, που αποφεύχθηκε όταν συμφωνήθηκαν τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα).

"Παίγνια" επί χάρτου

Οι χάρτες είναι ένα εξαιρετικό εποπτικό μέσο όταν μιλάμε για χώρο. Αν μια εικόνα δίνει το νόημα χιλίων λέξεων, ο χάρτης μπορεί πιθανότατα να δώσει πολλαπλάσιο. Θέλει βεβαίως δουλειά για να παραχθεί και να είναι σωστός. Για πάρα πολλούς αυτή η δουλειά είναι επαγγελματικό αντικείμενο και αμείβεται ανάλογα, ενίοτε προβάλλεται κιόλας ή μνημονεύεται ο δημιουργός της. 

Ο χώρος είναι βασική παράμετρος σε θέματα απεικόνισης σχέσεων γειτονικών κρατών. Για τα ελληνοτουρκικά, που είναι και το πιο γνώριμο σε εμάς τέτοιο ζήτημα, η ιστοσελίδα του ΥπΕξ έχει μια ενδιαφέρουσα λεκτική περιγραφή, λείπουν όμως οι χάρτες που θα βοηθούσαν τον ενδιαφερόμενο (υποστηρικτή, αντίπαλο, ή τρίτο παρατηρητή που καλείται να πειστεί) να δει τη χωρική διάσταση. 

Η προσπάθεια της εφημερίδας Καθημερινή να καλύψει αυτό το κενό (σε έντυπη βέβαια έκδοση, ανοικονόμητου μεγέθους) θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ενδιαφέρουσα και επίκαιρη ιδέα. Φυσικά χρησιμότερη θα ήταν μια ηλεκτρονική έκδοση, που μάλιστα θα μπορούσε να επικαιροποιείται, καθώς διανύουμε περίοδο εξελίξεων. Το έντυπο του 2020 περιλαμβάνει μεν τη συμφωνία με την Ιταλία, όχι όμως αυτή με την Αίγυπτο. Το αποτέλεσμα είναι, το ανατολικό μέρος της νότιας οριογραμμής (Ελλάδα-Αίγυπτος) να εμφανίζεται στη μέση γραμμή και όχι εκεί που πραγματικά συμφωνήθηκε, που είναι βορειότερα δηλαδή ελαφρώς σε βάρος της Ελλάδας - καθώς οι Αιγύπτιοι τράβηξαν μια ευθεία "γραμμή βάσης" για όλες τις δυτικά του Νείλου ακτές τους, μεταχειριζόμενοι την πολύ αμβλεία καμπύλη ακτογραμμή σαν να ήταν κόλπος (που δεν είναι). 

Ακόμη κι αν δεχτούμε όμως το τεύχος σαν αυτό που είναι -την αποτύπωση μιας μη επακριβώς προσδιορισμένης κατάστασης κάπου στα μέσα του 2020- δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει κάποιες ατέλειες που δυστυχώς αδυνατίζουν την έκδοση. Διότι θα ήθελα να πιστεύω ότι δεν απευθύνεται στον βιαστικό και αδιάφορο αναγνώστη αλλά σε αυτόν που θα τα ψάξει για να έχει την καλύτερη δυνατή ενημέρωση.

Ορμούζ: Εδώ έχουμε ένα κλασικό χαζό λάθος. Το χρωματικό υπόμνημα μπήκε ανάποδα κι έτσι η ανοιχτόχρωμη σκίαση αναφέρεται στα 12 μίλια (κι όχι στα 3), και το αντίστροφο για τη σκουρόχρωμη. Ωστόσο είναι πολύ χρήσιμο το επιχείρημα που αναπτύσσεται: Αφού η ναυτιλία πάει όπου θέλει (χωρίς να λογαριάζει διεθνή ύδατα, με αβλαβείς διελεύσεις), ποιος ο λόγος να υπάρχει ανοιχτός διεθνής διάδρομος;

Προσάρτηση νησιών: Αυτός ο χάρτης έχει δύο ελλείψεις. Η μία είναι ότι παραλείπει τα νησιά του Αργοσαρωνικού, που ήταν εξίσου ελληνικά με Εύβοια-Κυκλάδες-Σποράδες από την εποχή της ανεξαρτησίας. Η δεύτερη έχει να κάνει με τις χρονολογίες "προσάρτησης", για τις οποίες σε διάφορες πηγές δίνονται διαφορετικές τιμές. Εδώ δεν είναι προφανές αν ως προσάρτηση θεωρείται η υπογραφή της σχετικής συνθήκης ή άλλο ορόσημο πρακτικής έναρξης της κυριαρχίας. Για παράδειγμα, το πρωτόκολλο του Λονδίνου (πρώτο ανεξάρτητο και αναγνωρισμένο ελληνικό κράτος) ήταν το 1830 αλλά ο χάρτης αναφέρει το 1831. Κι όσον αφορά το ΒΑ Αιγαίο δίνονται οι χρονολογίες 1912-13 και 1923, από τις οποίες πιθανότατα θα έπρεπε να αναφέρεται μόνο το 1923 - χρονιά της συνθήκης Λωζάννης - κι όχι η διετία των στρατιωτικών επιχειρήσεων που τα έθεσε υπό ελληνικό έλεγχο. 

Πεδία βολής: Το εικονιζόμενο τουρκικό πεδίο βολής στο νότιο αναφέρεται ότι είναι περίκλειστο από ελληνικά χωρικά ύδατα. Όμως, με τα ισχύοντα χωρικά ύδατα των 6 μιλίων, φαίνεται ότι η πρόσβαση από τις τουρκικές ακτές μπορεί να γίνει χωρίς χρήση ελληνικών χωρικών υδάτων, παρακάμπτοντας την Ικαρία.

Κύπρος: Ένα χαζό λάθος αναφέρει τις τουρκοκυπριακές διεκδικήσεις ως "νοτίως της Κύπρου" ενώ για την ακρίβεια (σύμφωνα με τον χρωματικό κώδικα) αφορούν περιοχές της κυπριακής υφαλοκρηπίδας ολόγυρα από το νησί. Επιπλέον, σε σειρά χαρτών που δείχνουν την κυπριακή ΑΟΖ, αναφέροντας ότι το νότιο όριό της με την Αίγυπτο έχει χαραχθεί με βάση τη "μέση γραμμή", το εικονιζόμενο σύνορο είναι εμφανώς κοντύτερα στην Αίγυπτο. 

Ελληνικές νησίδες: Η προσπάθεια απεικόνισης των 18 ελληνικών μικρών νησιών που αμφισβητεί η Τουρκία στέφεται από αποτυχία. Στον κύκλο της νήσου των Αρκιών κλείνονται (χωρίς να αναφέρονται) και οι Λειψοί. Η νησίδα Πλάτη κοντά στην Κω έχει κυκλωθεί μαζί με την Ψέριμο (που επίσης δεν αναφέρεται). Τέλος, η (μη αμφισβητούμενη) Λέρος αναγράφεται δύο φορές, τη μία δίπλα στο νησί που στην πραγματικότητα είναι η Πάτμος. 

Τουρκική "γαλάζια πατρίδα": Παρόλο που η "γαλάζια πατρίδα" ενσωματώνει το σύνολο των γνωστών διεκδικήσεων υφαλοκρηπίδας της Τουρκίας, η απεικόνισή της σε δύο χάρτες του τεύχους δεν είναι πλήρως ταυτισμένη. Μια αβλεψία δείχνει στον ένα χάρτη η τουρκική υφαλοκρηπίδα να επεκτείνεται και στα όρια της βουλγαρικής!

Μεταναστευτικές ροές: Ο χάρτης δείχνει ανάποδα τις Σλοβενία και Κροατία, ενώ γράφει ανορθόγραφα τη Λιβύη. 

Πληθυσμός νησιών: Τα τουρκικά νησιά εμφανίζονται εκ παραδρομής να έχουν πληθυσμό μόνο ενός ατόμου το 2001.

Και η συνθήκη των Σεβρών! Στο πιο αινιγματικό, ίσως, τμήμα του εκτενούς κειμένου, αναφέρεται "χάριν παιγνίου" το θεωρητικό ενδεχόμενο, να θεωρούσε η Ελλάδα γκρίζες ζώνες οποιαδήποτε νησιά της Τουρκίας βρίσκονται πέραν των τριών ναυτικών μιλίων από την ακτή και δεν αναφέρονται ρητώς σε εν ισχύι συνθήκες - επιχείρημα που έχει χρησιμοποιηθεί συστηματικά από την άλλη πλευρά (βλ. τα 18 νησιά αλλά και τα Ίμια όπου "χάθηκε" το ιταλοτουρκικό παράρτημα που τα αναφέρει ρητά). Όλα καλά ώς εδώ, μόνο που ο συντάκτης του κειμένου (καθηγητής Συρίγος) αναφέρει στο συγκεκριμένο σημείο τη Συνθήκη των Σεβρών, που ακυρώθηκε πριν καν εφαρμοστεί, ως επιχείρημα για τη δυνητική συμπερίληψη των νησιών της Προποντίδας (μεταξύ αυτών και των Πριγκιπονήσων της Κωνσταντινούπολης) σε έναν υποτιθέμενο ελληνοτουρκικό διάλογο. Ωστόσο, αυτή η αναφορά είναι τραβηγμένη από τα μαλλιά και το συγκεκριμένο "παίγνιο" δεν στέκεται ούτε καν σε καφενείο, πολλώ δε μάλλον σε παρουσίαση ακαδημαϊκού γνώστη (άραγε πρόκειται για αμάσητη συνεισφορά "ζηλωτή" φοιτητή;). Η Προποντίδα δεν αποτελεί θάλασσα διεπαφής Ελλάδας - Τουρκίας (όλες οι ακτές της είναι τουρκικές) και συνεπώς ένας -έστω υποθετικός- ελληνοτουρκικός διάλογος δεν μπορεί να την περιλαμβάνει, με τον ίδιο τρόπο που δεν μπορεί να περιλαμβάνει τον Εύξεινο Πόντο ή το Ιόνιο Πέλαγος.