24 Φεβ 2017

Ο υπομονετικός απεσταλμένος

Το 2007 το Στέητ Ντιπάρτμεντ κυκλοφόρησε αποχαρακτηρισμένα αρχεία με θέμα την Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο στην οκταετία 1969-1976 - ρεπουμπλικανικές προεδρίες (Νίξον, Φορντ) με ΥπΕξ τον Χένρυ Κίσινγκερ. Το κείμενο που ακολουθεί είναι δική μου μετάφραση της εντυπωσιακής περιγραφής της συνομιλίας του "αόρατου δικτάτορα" με απεσταλμένο του Αμερικανού πρέσβη Τάσκα, στις 16 Ιουλίου '74, μία μέρα μετά το γνωστό πραξικόπημα. Πιθανότατα πρόκειται για την πλησιέστερη καταγραφή του περίφημου περιστατικού που έμεινε στην ιστορία ως "ο Ιωαννίδης πέταξε καρέκλες στον Τάσκα", που όμως πιστευόταν ότι είχε συμβεί αμέσως μετά την τουρκική εισβολή, με τον Έλληνα strongman να ωρύεται στους Αμερικανούς ότι τον "εξαπάτησαν". Ποιος ξέρει τι ακριβώς ειπώθηκε -πέραν των όσων καταγράφηκαν- και ποιος τάχα να ήταν ο υπομονετικός απεσταλμένος; Για όσους διαβάζουν αγγλικά, ο τόμος των πολλών εκατοντάδων σελίδων ("Greece; Turkey; Cyprus; 1969-1976", τόμος ΧΧΧ της σειράς "Foreign Relations of the U.S., 1969-1976") είναι μια εξαιρετική πηγή πρωτογενούς πληροφορίας, με διαλόγους όλων σχεδόν των πρωταγωνιστών της εποχής, με ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ως λεπτομέρεια την απαλειφή αρκετών ευαίσθητων δεδομένων. Το πιο κραυγαλέο, η προσπάθεια να μη φανεί ποιος είναι ο άνθρωπος της CIA στο τάδε ή το δείνα μέρος. Το πιο ομιχλώδες, η "αποτροπή" (από τις ΗΠΑ) υποτιθέμενης ελληνικής ενέργειας αντιπερισπασμού στη Θράκη μεταξύ 20-25 Ιουλίου 1974. 

*Κυπραίος: ΥπΕξ Ελλάδας τον Ιούλιο 1974 (κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου, πρόεδρος ο Στρατηγός Γκιζίκης, ουσιαστικός κυρίαρχος ο Ιωαννίδης)
**Philotimo: Έτσι γράφεται στο αγγλικό κείμενο, η λέξη γοήτευε τότε.
***Νίκος Σαμψών: Ανακηρύχθηκε πρόεδρος της Κύπρου με το ιωαννιδικό πραξικόπημα του Ιουλίου 1974 αλλά ανατράπηκε μετά την τουρκική εισβολή.
  • Χρησιμοποίησα ασφαλή αξιόπιστο δίαυλο επικοινωνίας απευθείας με τον Στρατηγό Ιωαννίδη για να παραδώσει το μήνυμα. Στην αρχή εξήγησε ότι είχε προσωπικό μήνυμα από την κυβέρνηση ΗΠΑ. Αφού ο απεσταλμένος διάβασε δύο παραγράφους, ο Ιωαννίδης σχολίασε ότι το μήνυμα πρέπει να είναι το ίδιο με αυτό που ο πρεσβευτής έδωσε στον Κυπραίο*, οπότε ο απεσταλμένος έχανε τον καιρό του καθώς θα το λάμβανε ούτως ή άλλως το μήνυμα. Ο απεσταλμένος εξήγησε ότι η δουλειά του ήταν να ολοκληρώσει την ανάγνωση του μηνύματος και να του το παραδώσει, και ο Ιωαννίδης είπε εντάξει. 
  • Αφού ο απεσταλμένος ολοκλήρωσε το μήνυμα, ο Στρατηγός κυριολεκτικά εξερράγη, τινάχτηκε, πήρε φόρα, έσπρωξε ένα τραπέζι, έσπασε ένα άδειο ποτήρι και άρθρωσε μια έντονη βρισιά. Συνέχισε λέγοντας ότι τη μια μέρα ο Κίσινγκερ κάνει δημόσιες δηλώσεις για μη ανάμιξη σε ελληνικές εσωτερικές υποθέσεις και μερικές εβδομάδες αργότερα η κυβέρνηση ΗΠΑ λέει "σύμφωνα με τις ανωτέρω αρχές..." και απειλεί με ανάμιξη. "Ανεξάρτητα από το τι έγινε στην Κύπρο εμένα (τον Ιωαννίδη) θα κατηγορήσουν. Αν είχα απομακρύνει το στρατό οι παλαιοί πολιτικοί θα με είχαν κατηγορήσει ότι παραδίδω το νησί στους κομμουνιστές. Κάποια μέρα η κυβέρνηση ΗΠΑ θα καταλάβει ότι στις 15 Ιουλίου 1974 η Κύπρος σώθηκε απο τα χέρια των κομμουνιστών".
  • Ο Στρατηγός στη συνέχεια ηρέμησε, ήρθε εκεί που καθόταν ο απεσταλμένος και είπε πως ξέρει ότι εκείνος τον καταλαβαίνει: η διπλωματική συνομιλία είναι χρονοβόρα αλλά θα απαντούσε όσο μπορούσε πιο διπλωματικά γιατί είχε διπλωματική αποστολή. 
  • Ο Στρατηγός δήλωσε ότι και η Ελλάδα πίστευε στη μη ανάμιξη και σε ελεύθερο, ανεξάρτητο, κυρίαρχο κυπριακό κράτος· η Ελλάδα θα σεβόταν την απόφαση της πλειοψηφίας των Ελληνοκυπρίων, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι εθνικιστές, και αυτοί οι εθνικιστές κινήθηκαν κατά του Μακαρίου. Ήταν αδιάφορο αν αυτοί οι Ελληνοκύπριοι εθνικιστές κινήθηκαν με ή χωρίς την πρότερη ευλογία της Ελλάδας ή αν οι Έλληνες αξιωματικοί κατόπιν τους βοήθησαν. Σε αυτό το σημείο έκανε παρέκβαση, δηλώνοντας ότι ούτε η Ελλάδα ούτε οι Ελληνοκύπριοι είχαν ζητήσει Ένωση, ότι η τουρκική κυβέρνηση προφανώς αποδεχόταν αυτές τις εξελίξεις στην Κύπρο, ότι οι Τούρκοι καταλάβαιναν ότι το ζήτημα ήταν εσωτερική ελληνοκυπριακή υπόθεση.
  • Κατά τον Ιωαννίδη, η μόνη αντίσταση που απέμεινε στην Κύπρο ήταν κομμουνιστές υποστηρικτές του Μακαρίου στην Πάφο· αυτοί οι υποστηρικτές τραγουδούσαν μέχρι και τραγούδια του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου νησιού ήταν σε χέρια εθνικιστών. Ο Στρατηγός Ιωαννίδης δήλωσε ότι όλοι έπρεπε να ξεχάσουν πως ο Μακάριος ήταν διεθνής προσωπικότητα, ότι ήταν εθνικό ήρωας, ότι είχε επιτελέσει πολλά χρήσιμα καθήκοντα και ότι ήταν άνθρωπος του ράσου· ο Μακάριος είχε γίνει διεφθαρμένος ομοφυλόφιλος παπάς· ήταν διεστραμμένος, βασανιστής, ανώμαλος και ιδιοκτήτης των μισών ξενοδοχείων του νησιού. Για να διατηρήσει τη θέση του και να συνεχίσει τις δραστηριότητές του, ο Μακάριος ήταν πρόθυμος να θυσιάσει το 70% του ελληνοκυπριακού πληθυσμού (μόνο 30% ήταν ΑΚΕΛ) και ολόκληρο τον αντικομμουνιστικό πληθυσμό της Κύπρου. Ο Ιωαννίδης ισχυρίστηκε ότι οι Ελληνοκύπριοι της Εθνικής Φρουράς αντιλαμβάνονταν αυτήν την πραγματικότητα και παρακάλεσαν την πατρίδα για μια ευκαιρία να δράσουν κατά του Μακαρίου· ο Στρατηγός ισχυρίστηκε ότι βοήθησε μόνο αφού του παρουσιάστηκε τετελεσμένο γεγονός.
  • Στο σημείο αυτό παρενέβη ο απεσταλμένος και είπε ευθέως στον Ιωαννίδη ότι, με ένα πραξικόπημα μόλις 24 ώρες αφότου μας ενημέρωσε για πιθανη ανατροπή του Μακαρίου, αυτό ήταν πολύ δύσκολο να το πιστέψει οποιοσδήποτε. Στο σημείο αυτό εξερράγη πάλι ο Στρατηγός εξερράγη και πάλι χειρονομώντας, ξανάσπρωξε το ίδιο τραπέζι, έσπασε κι άλλο ποτήρι και, ανάμεσα σε βρισιές, δήλωσε ότι δεν σχεδίασε ούτε κανόνισε το πραξικόπημα, το αρχικό σχέδιο και η προσέγγιση ήταν από Ελληνοκύπριους εθνικιστές στις 13 Ιουλίου, όταν οι τελευταίοι έμαθαν ότι η ελληνική κυβέρνηση σκόπευε να ενδώσει στις απαιτήσεις του Μακαρίου να ελαττωθεί ο αριθμός των Ελλήνων αξιωματικών στην Εθνική Φρουρά. Ο Στρατηγός δήλωσε ότι δεν μπορεί να δεχτεί τουλάχιστον 85.000 Ελληνοκύπριους πρόσφυγες από την τυραννία του Μακαρίου. Αυτό, σε συνδυασμό με τις αντικαθεστωτικές ενέργειες του Μακαρίου, τον έκανε να αποφασίσει να στηρίξει τους Ελληνοκύπριους εθνικιστές. Ο Στρατηγός δήλωσε ότι αν ο Μακάριος κατάφερνε να διώξει τους Έλληνες από την Κύπρο, τι θα τον εμπόδιζε να σκεφτεί ότι θα μπορούσε να διώξει και τη χούντα από την Ελλάδα; Αφού αποφάσισε να βοηθήσει τους Ελληνοκύπριους, ο Στρατηγός ισχυρίστηκε ότι δεν το είχε πει στην ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων ούτε σε Έλληνα αξιωματούχο. Περιόρισε τη γνώση των προθέσεων του σε ορισμένους επιλεγμένους αξιωματικούς στις 13/14 Ιουλίου· κανείς άλλος δεν ήξερε και, ακόμη κι αφού τα γεγονότα ξεδιπλώθηκαν στις 15 Ιουλίου, μόνο μια χούφτα άνθρωποι ήξεραν τον ρόλο του. Ο Ιωαννίδης δικαιολόγησε την πράξη αυτή ισχυριζόμενος ότι, αν είχε ενημερώσει πολλούς, θα είχαν εγείρει προτάσεις, συμβουλές, εναλλακτικές και πιθανά προβλήματα. Πρόσθεσε ότι έδρασε με την  παρόρμηση της στιγμής. 
  • Ο Ιωαννίδης δήλωσε ότι το παιχνίδι είχε πλέον τελειώσει για τον Μακάριο, ότι οι Ελληνοκύπριοι τον είχαν διώξει με τις κλωτσιές, ότι η Εθνική Φρουρά και οι Έλληνες αξιωματικοί είχαν βοηθήσει τους εθνικιστές Ελληνοκύπριους αδελφούς τους, και ότι η μόνη αντίσταση πλέον ήταν στην Πάφο. Σε απάντηση ευθείας ερώτησης του απεσταλμένου ο Ιωαννίδης δήλωσε ότι ο Μακάριος ήταν ακόμη ζωντανός αλλά "ποιος νοιάζεται; Δεν έχει πια ισχύ και κανείς, εφόσον πιστεύει στην αρχή της μη ανάμιξης σε εσωτερικές υποθέσεις κυρίαρχου έθνους, δεν θα τον βοηθήσει - ούτε καν οι Ρώσοι, εκτός αν τους το ζητήσουν οι Τούρκοι, αλλά οι Τούρκοι απλά δεν νοιάζονται".
  • Σε ερώτηση για το αν οι Έλληνες είχαν απευθείας επαφή με τους Τούρκους, ο Ιωαννίδης δήλωσε ότι δεν έχουμε ενοχλήσει τους Τούρκους· δεν έχουμε κηρύξει Ένωση. Οι Τούρκοι συμφωνούν ότι "το βασικό αγκάθι" (ο Μακάριος) έφυγε και "εγώ δεν έχω επαφη με τους Τούρκους". Εξέφρασε την άποψη ότι η Ελλάδα και η Τουρκία μπορούσαν τώρα να προχωρήσουν σε κάποια μελλοντική στιγμή στο να καθήσουν, να μιλήσουν και να λύσουν τις διαφορές τους. Πράγματι, κατά τον Ιωαννίδη οι Έλληνες θα μπορούσαν ακόμη και να μοιραστούν τα κέρδη απο το πετρέλαιο σε κοινή εταιρεία ερευνών· ωστόσο, η Ελλάδα ποτέ δεν θα παρέδιδε την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου γιατί αυτό θα σήμαινε τουρκικό έλεγχο ελληνικών νησιών. Εξέφρασε επίσης την πίστη ότι οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι θα μπορούσαν ίσως να λύσουν τις διαφορές τους ειρηνικά, ήσυχα και φιλικά. Αστειεύτηκε επίσης ότι σε ένα χρόνο ή το πιθανότερο σε δέκα, οι Τούρκοι θα ήθελαν να πουλήσουν το μερίδιό τους στην Κύπρο για αυξημένη συμμετοχή στα δικαιώματα πετρελαίου. Και πάλι απαντώντας σε ευθεία ερώτηση, ο Στρατηγός Ιωαννίδης δήλωσε ότι δεν ήταν σε επαφή με κανέναν Τούρκο αξιωματούχο· ωστόσο, προσέθεσε ότι οι Τούρκοι ήταν "επισήμως ενήμεροι" ότι η Ένωση ήταν ο στόχος εκείνη τη στιγμή και οι Ελληνοκύπριοι δεν σκόπευαν να προχωρήσουν σε αιματηρές ενέργειες κατά Τουρκοκυπρίων. 
  • Όταν ρωτήθηκε συγκεκριμένα για τον Μακάριο, ο Ιωαννίδης δήλωσε ότι σύμφωνα με ελληνικές πηγές, ο Μακάριος ήταν ζωντανός και στα χέρια των Βρετανών στη Βάση της Επισκοπής· είχε πάει εκεί με τη βοήθεια Καναδών και Βρετανών στο νησί.
  • Στο σημείο αυτό ο Ιωαννίδης συνόψισε ως εξής:
  • Τόνισε ότι κι ο ίδιος είχε Θεό· σίγουρα δεν ήταν αντιαμερικανός· "ακόμη κι ένας γάιδαρος χρειάζεται κολώνα για να δεθεί" κι αυτή ήταν οι ΗΠΑ.
  • Η βιαστική του απόφαση στις 13 Ιουλίου μπορεί να ήταν βλακωδης. Αντί να εγκαταλείψει την Κύπρο και να αφήσει τις ΗΠΑ να νοιαστούν για τη μοίρα της και να βάλουν λεφτά σε μια ακόμα τρύπα, είχε αφήσει την αγάπη για την πατρίδα, την ηθική υποχρέωση απέναντι στους Ελληνοκύπριους εθνικιστές και το “philotimo"** του να υπερνικήσουν τη λογική και να βοηθήσουν τους Ελληνοκυπρίους.
  • Η Ελλάδα θα έκανε οτιδήποτε ήταν αναγκαίο για να κρατήσει την εθνική της ταυτότητα και να μείνει αντικομμουνιστική. Αν αυτό σήμαινε να μείνει ανοιχτή η Γυάρος θα έμενε ανοιχτή όσο θα χρειαζόταν και δεν θα δεχόταν να του βάλει κανένας παράσιτα σε αυτό το μήνυμα. Όντως, είχε δώσει οδηγίες σε Έλληνα αξιωματούχο να πει επισήμως στους Βρετανούς ότι όποτε οι Βρετανοί θα ελευθέρωναν τους Ιρλανδούς πολιτικούς κρατουμένους από τις βρετανικές φυλακές, εκείνος θα ελευθέρωνε τους 42 Έλληνες πολιτικούς κρατουμένους στη Γυάρο. 
  • Προσωπικά δεν συμπαθουσε τον Νίκο Σαμψών***, αλλά αυτή ήταν η απόφαση των Ελληνοκυπρίων εθνικιστών. Ήξερε προσωπικά τον Σαμψών και κατά τη γνώμη του ο Σαμψών ήταν "τρελός". Αστειεύτηκε λέγοντας ότι ο νέος Κύπριος υπουργός αμύνης Δημητρίου ήταν ιδιαίτερα φιλοαμερικανός και ότι η εκεί Πρεσβεία μας θα το αναγνώριζε αυτό σύντομα. Επίσης, ήξερε προσωπικά τον Δημητρίου.
  • Κατά τη χειραψία στο τέλος της συνομιλίας, ο Ιωαννίδης δήλωσε: "Θυμηθείτε ότι κι εμείς πιστεύουμε σε ελεύθερη, ανεξάρτητη και κυρίαρχη Κύπρο, κι εμείς πιστεύουμε στη μη ανάμιξη, μαζί με τους Τούρκους και ιδίως με τον Κίσινγκερ. Κι εμείς πιστεύουμε ότι οι Κύπριοι πρέπει να είναι ελεύθεροι να λύνουν τα προβλήματά τους, είτε είναι Ελληνοκύπριοι, είτε Τουρκοκύπριοι είτε και τα δύο".