Πιο χαμηλά

Εντυπωσιάστηκα, αν και ίσως δεν θα έπρεπε, από την ταχύτητα με την οποία θεώρησαν πολλοί υποχρέωσή τους να υπερασπιστούν την τραγουδίστρια Πάολα, μετά την τηλεοπτική αναπαραγωγή ενός (ξεχασμένου) συνθήματος από τον βουλευτή Μπαλάφα του Σύριζα. 

Από μια άποψη είναι παρήγορη η ευαισθησία για προσβολές έναντι γυναικών. Αν π.χ. δημοσιογράφοι που λοιδορούνται ως "ανάλγητοι δεξιοί" αισθάνονται ότι οφείλουν να καταδικάσουν τον σεξισμό, μόνο μπράβο μπορεί να τους πει κανείς. 

Το αν υπήρξε σεξισμός στο συγκεκριμένο τηλεοπτικό soundbite, βέβαια, είναι μια άλλη συζήτηση. 

Η Ελλάδα του 2019 όταν ακούει για Πάολα καταλαβαίνει την γνωστή Σαλονικιά (αρχικό όνομα: Παγώνα), που εδώ και χρόνια έχει το κοινό της, τα τραγούδια της και την απαραίτητη παρουσία στα ανάλογα ΜΜΕ. 

Πριν έξι χρόνια η τραγουδίστρια είχε κάνει δηλώσεις σε αρκετά περιοδικά, διευκρινίζοντας σε ποια σημεία του σώματός της έκανε πλαστικές εγχειρήσεις. Την ίδια χρονιά (2013) σύμφωνα με κάποιες ιστοσελίδες οι οργανωμένοι οπαδοί του ΠΑΟΚ είχαν "λανσάρει" το σύνθημα που πάνω-κάτω επανέλαβε ο Μπαλάφας. 

Προσωπικά δεν είμαι φίλος του ΠΑΟΚ (ούτε φαν της Πάολας) και γι' αυτόν τον λόγο ακούω με προσοχή τον οργανωμένο οπαδό που με διαβεβαίωσε κατηγορηματικά ότι δεν βγήκε τέτοιο σύνθημα για την τραγουδίστρια, η οποία μάλιστα πολλές φορές παρακολουθεί τα παιχνίδια του Δικεφάλου του Βορρά από την κερκίδα μαζί με τα αγαπητά Παόκια.

Ακούω με την ίδια προσοχή και κάποιους φίλους μεγαλύτερης ηλικίας, που θυμούνται μια παλιότερη Ελλάδα την οποία δεν πρόλαβα (ως ενήλικας). Φοιτητής του 1980 είναι ο άνθρωπος που πιστεύω ότι δίνει οριστική απάντηση στο "μείζον ζήτημα" της εβδομάδας που πέρασε. 

Το σύνθημα, σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, συνετέθη για μια άλλη Πάολα (αρχικό όνομα: Παύλος), την γνωστή από τότε τρανς "περσόνα" και ακτιβίστρια (επανειλημμένα υποψήφια βουλευτή). 

Για όση σημασία έχουν οι ανατομικές λεπτομέρειες, το σύνθημα δεν αφορούσε το ίδιο μέρος του σώματος με αυτό που επισήμανε η τραγουδίστρια. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Μπαλάφας -ήδη 35άρης το 1980- στην τηλεοπτική εκπομπή απέδωσε το επίμαχο σημείο με τον ευφημισμό "τέτοια". Στην ελληνική καθομιλουμένη, αυτή η λέξη μόνο ένα πράγμα υποδηλώνει - δύο, για την ακρίβεια, αλλά πιο χαμηλά. 

Λάθος Πάολα φαίνεται να υπερασπίστηκαν λοιπόν όσοι το έκαναν. Όχι ότι χρειάζονταν υπεράσπιση, είτε η μία είτε η άλλη. Έτσι, κουβέντα να γίνεται και να διατηρούνται τα αντανακλαστικά σε ετοιμότητα. 

Συνεχίζουμε

Στα δεκατρία χρόνια από το φθινόπωρο του 2006, το μπλογκ αυτό είναι το μακροβιότερο εγχείρημα γραφής μου. Από το 2016, οι αναρτήσεις έχουν λιγοστέψει. Όχι γιατί έχουμε λιγότερα να πούμε αλλά διότι τα λέμε και από αλλού. Το 2017 και 2018 αντίστοιχα ξεκίνησαν δύο συνεργασίες μου με ιστότοπους της Ελλάδας. Πολλή από την πνευματική μου ενέργεια του ελεύθερου χρόνου πηγαίνει τώρα στον amagi και την Huffington Post. Στο παρόν ιστολόγιο μένουν κυρίως οι προσωπικές σκέψεις που δεν χωράνε στη θεματολογία ή/και το ύφος των σελίδων που με φιλοξενούν. Ομολογουμένως και η αμεσότητα άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία διαβάζονται γρηγορότερα και ενίοτε προκαλούν διάλογο μικρότερης έκτασης αναρτήσεις, έχει παίξει το ρόλο της στην "αραίωση" ανανεώσεων του μπλογκ. Τα όσα γράφονται εδώ όμως έχουν ένα πλεονέκτημα: μένουν μαζεμένα και αποτελούν ένα ημερολόγιο, ενίοτε και πηγή πρωτογενών πληροφοριών για τα όσα βιώθηκαν σε μια εποχή που τη χαρακτήρισαν οι κλυδωνισμοί της κρίσης και οι ψυχολογικές διακυμάνσεις που προκλήθηκαν από αυτή. Έστω και με λιγότερες προσθήκες πια, το ιστολόγιο μένει στη θέση του και συνεχίζει την παρουσία του ως σημείο αναφοράς - δικής μου, καταρχήν, αλλά και όσων άλλων πιστεύουν ότι είχε, έχει και θα έχει κάτι να τους πει._

Ψήφος στους Έλληνες του εξωτερικού. Φέτος!

Η συζήτηση για την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού είναι δύσκολο, για κάποιους, να γίνει με πολιτισμένους όρους.

Αυτοί οι κάποιοι δεν είναι ανώνυμοι, άχρωμοι και χαμένοι στον ωκεανό. Είναι πολύ συγκεκριμένοι και τοποθετημένοι πολιτικά, στο σημερινό κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Πολλοί από αυτούς εκδηλώνουν φανατισμό έως και έχθρα απέναντι σε όσους ζητούν τη διευκόλυνση ψήφου για τη διασπορά. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Ο Σύριζα δεν είναι δυνατός στο εξωτερικό. Αντίθετα από ό,τι μας έκαναν να πιστέψουμε κάποιοι ηχηροί οπαδοί του στη Βρετανία, η απήχησή του στο σύνολο της σημερινής ΕΕ είναι εξαιρετικά χαμηλή σε σχέση με το εθνικό του ποσοστό. Το πολύ ενδιαφέρον είναι ότι η διαφορά αυτή δεν ενισχύει τη Νέα Δημοκρατία (η οποία στην ΕΕ έχει περίπου ίδια ποσοστά με εντός επικρατείας) αλλά το ΚΚΕ - το οποίο είναι δυνατό κυρίως στη Γερμανία και -λόγω του χωριού Μπελογιάννης- στην Ουγγαρία.

Λυσσαλέοι Συριζαίοι, από κακομοίρηδες δημοσιογράφους έως επιφανείς μεταφραστές, έχουν επιστρατεύσει όλη τους την ενέργεια, αφενός για να χλευάσουν τους Έλληνες του εξωτερικού - που "έφυγαν, άρα δεν δικαιούνται διά να ομιλούν" - και αφετέρου για να δείξουν την περιφρόνησή τους στην πρόβλεψη του άρθρου 51 του Συντάγματος.

Η υπόθεση όμως της ψήφου των Ελλήνων εξωτερικού κινδυνεύει να χαντακωθεί και από αυτούς που υποτίθεται ότι την υποστηρίζουν. Ίσως ως ανταπόκριση σε ασαφώς διατυπωμένες πρωτοβουλίες (τύπου "ψηφισμάτων"), γίνεται εδώ και καιρό λόγος για ψήφο "της ομογένειας", ενός θεωρητικά μεγάλου δηλαδή αριθμού ατόμων ελληνικής καταγωγής στο οποίο θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν έως και 7 εκατομμύρια άνθρωποι σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις.

Το αν η Ελλάδα θέλει επίσημα να δώσει ισότιμη συμμετοχή στην πολιτική ζωή της χώρας -ή θεσμικό συμβουλευτικό ρόλο- στο "απόδημο / αλύτρωτο Έθνος" είναι ένα ερώτημα άλλης κλίμακας. Μια άλλη συζήτηση.

Το πρακτικό ζήτημα της παρούσης είναι η διευκόλυνση αυτών που είναι ήδη εκλογείς και βρίσκονται στο εξωτερικό.

Η λύση των πρεσβειών, όπως εφαρμόζεται στις ευρωεκλογές, είναι σαφέστατα μία δυνατότητα, που όμως δεν μπορεί να εφαρμοστεί αυτούσια. Ο λόγος: οι ψήφοι στις εθνικές εκλογές αφορούν εκλογικές περιφέρειες. Ο φάκελος του ψηφοφόρου λοιπόν θα πρέπει όχι απλά να μεταφερθεί στο Υπουργείο Εσωτερικών αλλά και να ταξινομηθεί στη σωστή περιφέρεια, στην οποία και θα προσμετρηθεί.

Η επιστολική ψήφος είναι μια δυνατότητα που την αναφέρει ρητά το Σύνταγμα και την εφαρμόζουν αρκετές χώρες της ΕΕ μέσω των Ταχυδρομείων τους. Με λίγο νωρίτερη έναρξη διαδικασιών είναι κάλλιστα εφαρμόσιμη και αυτή η διαδικασία. Όπως επίσης και ένας συνδυασμός των δύο (Πρεσβεία ή Ταχυδρομείο).

Τέλος, από τη στιγμή που οι τράπεζες (δηλ. εκεί που μιλάμε για λεφτά!) εφαρμόζουν χρόνια τώρα ηλεκτρονικά συστήματα ταυτοποίησης με διπλή επαλήθευση, με ταυτόχρονη δυνατότητα εξασφάλισης του απορρήτου, είναι οπωσδήποτε εφικτή τεχνικά και η ηλεκτρονική ψήφος για όσους απουσιάζουν από τον τόπο ψηφοφορίας.

Είναι ακατανόητο γιατί χώρες με πολύ μικρότερη δημοκρατική και κοινοβουλευτική παράδοση από τη δική μας (βλ. πρώην "ανατολική Ευρώπη") να εφαρμόζουν χωρίς κανένα πρόβλημα διαδικασίες διευκόλυνσης και η Ελλάδα να κάνει τη δύσκολη.

Η ψήφος είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα το οποίο, όχι μόνο στις χώρες της ΕΕ (που μπορείς να τις πεις "επέκταση του σπιτιού μας") αλλά και οπουδήποτε υπάρχει ελληνική διπλωματική παρουσία (πρακτικά, παντού), θα έπρεπε με χαρά ή τουλάχιστον με αίσθηση καθήκοντος να εξυπηρετείται από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές.

[Δυστυχώς έχει υπάρξει και περιστατικό απόπειρας bullying προς Έλληνα πολίτη που απηύθυνε ερώτημα σε πρεσβευτική/προξενική αρχή σχετικά με την ενημέρωση ως προς τις διαδικασίες και προθεσμίες των ευρωεκλογών. Η δε γκάφα της αρχικής ανακοίνωσης, ότι οι Έλληνες πολίτες (μόνοι αυτοί από την ΕΕ) δεν θα είχαν δικαίωμα ψήφου στις ευρωεκλογές από τη Μεγάλη Βρετανία, ευτυχώς διορθώθηκε - θα μπορούσε όμως να είχε αποφευχθεί εντελώς με μια καλύτερη οργάνωση.]

Εύχομαι η συζήτηση και η κοινοβουλευτική διαδικασία -που απαιτεί συναίνεση και ψήφο από τα 2/3 των βουλευτών- να μείνει απλή και εντός θέματος. Είναι στοιχειώδες ζήτημα πολιτικού πολιτισμού και δεν έχει να κάνει με κανένα άλλο κριτήριο, σαν αυτά τα ανεκδιήγητα που έχουν θέσει ορισμένοι. Το ζητούμενο είναι:

- Διευκόλυνση σε όλους όσοι είναι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι
- Διευκόλυνση χωρίς διακρίσεις - το Σύνταγμα είναι σαφές (ψηφίζουμε όλοι εκτός αν είμαστε κάτω του ορίου ηλικίας, ή ανίκανοι προς δικαιοπραξία ή έχουμε συγκεκριμένες καταδίκες που μας απαγορεύουν να ψηφίσουμε)
- Ψηφίζουμε ανεξαρτήτως ΑΦΜ, περιουσίας, εισοδήματος, προτιμήσεων, καταβολών, δείκτη νοημοσύνης κ.λπ. Ψηφίζουμε "με το φανελάκι" και με αποδεικτικό ταυτότητας. Σαν να ήμασταν στην Ελλάδα. Τελεία και παύλα.

Περάστε το, κυρίες και κύριοι βουλευτές. Με 300 ψήφους, ει δυνατόν. Φέτος!

Η χαμένη γνώση

Όλοι θυμόμαστε πού μάθαμε για τους Δίδυμους Πύργους, τι κάναμε εκείνη τη στιγμή, πώς αισθανθήκαμε. Αυτό που επιλέγουμε καμιά φορά να αποσιωπήσουμε είναι το πώς αντέδρασαν οι γνωστοί μας. Δεν μιλώ για την έκπληξη, την αμηχανία, τον αποτροπιασμό και άλλα ανθρώπινα μπροστά σε ένα τέτοιο γεγονός - τον χαμό χιλιάδων ανυποψίαστων που "βρέθηκαν στο λάθος σημείο τη λάθος στιγμή". Μιλώ για το "καλά να πάθουν", οι Αμερικανοί βεβαίως - κάπου θα το ακούσατε ή διαβάσατε, δεν μπορεί.

Ίσως παρασυρμένοι από την πολιτική στάση -τις ελληνοαραβικές φιλίες από εποχής Μπααθισμού, τον απαραίτητο αντιαμερικανισμό- αρκετοί ήταν αυτοί που είδαν μια εκδίκηση της γυφτιάς και ένιωσαν μια άγρια χαρά για τη ζημιά της υπερδύναμης. Κι εμείς που είμαστε μακριά από τέτοιες στάσεις, μόνο αρνητικά βλέπαμε την υστερία που αναπτύχθηκε σε πολλούς στις ΗΠΑ. Ξέραμε, τρομάρα μας, ότι άλλο το ισλάμ εν γένει κι άλλο ο τζιχαντισμός.

Η ψευδαίσθηση της ανωτερότητας εξαφανίστηκε στο τέλος της ίδιας δεκαετίας. Η απόφαση μιας έτσι κι αλλιώς αμφιλεγόμενης υπουργού παιδείας και θρησκευμάτων (όλοι οι ΥΠΕΠΘ είναι αμφιλεγόμενοι) μοιάζει να έδωσε το έναυσμα. Τζαμί στην Αθήνα. Δέος! Είχε προηγηθεί η "λεφτάδικη" αραβική πρόταση για κάπου στην Παιανία, που προσέκρουσε σε μια λογική εντυπώσεων: "θα προσγειώνεσαι στον Βενιζέλο, θα παίρνεις Αττική Οδό / Προαστιακό και το πρώτο που θα βλέπεις θα είναι ένας μιναρές;"

Σύντομα όμως φάνηκε ότι το ζήτημα ήταν πολύ περισσότερο από αισθητικό. Μπαίνοντας στην κρίση το 2009, οι ξένοι και δη οι μουσουλμάνοι είχαν αρχίσει να ενοχλούν. Δεν ήταν πια η πηγή εργατικών χεριών που τόνωνε την ευημερία μας, αλλά η μάζα ξένων σωμάτων -ξένων οπτικά και πολιτισμικά- που άλλαζε τα πληθυσμιακά δεδομένα σε πόλεις και ύπαιθρο.

Στη δεκαετία του 2010 η Αθήνα απέκτησε no-go areas και η εγκληματικότητα δεν ήταν αστεία υπόθεση. Η συσχέτιση όμως της εγκληματικότητας με το θρήσκευμα είναι μια αναπόδεικτη υπόθεση. Το δε σύγχρονο κράτος που καυχιέται ότι αποτελεί μέρος της "παλιάς Ευρώπης" δεν νοείται να καλλιεργεί προκαταλήψεις ως προς την πίστη του καθενός - κατοίκου, μετανάστη ή επισκέπτη. Έμειναν λοιπόν οι λίγοι που σιγά-σιγά δούλεψαν για το λογικό: το να βρεθεί ένας χώρος για Μεσανατολίτες, Νοτιοασιάτες και οποιουσδήποτε άλλους (που αριθμούν δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες) πιστεύουν στο ισλάμ και θέλουν να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Το να γίνει αυτός ο χώρος υπό την αιγίδα του ελληνικού δημοσίου και όχι ως παρέμβαση ή δωρεά οποιουδήποτε καλοθελητή - πετρελαιά ή επεκτατικού γείτονα. Και το να δοθεί κάτι στοιχειωδώς αξιοπρεπές που θα τιμά συνολικά τη χώρα.

Σε αυτό το τελευταίο, αποτύχαμε. Η Ελλάδα είχε μουσουλμανική παρουσία αιώνων σε πολλά εδάφη της. Το μαρτυρούν τα πολυάριθμα μνημεία - στην ίδια την Αθήνα και στις άλλες πόλεις της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας που είχαν μωαμεθανούς κατοίκους πριν την ανταλλαγή του 1924. Η χώρα έχει επίσης αναγνωρισμένη και προστατευόμενη μουσουλμανική μειονότητα, γηγενών (κάποιοι εξ αυτών είναι και σλαβόφωνοι) που εξαιρέθηκαν ρητά από τις προβλέψεις της Λωζάννης. Μέρος των παλιών μουσουλμάνων ήταν εξισλαμισμένοι Έλληνες, που μάλιστα έμειναν ελληνόφωνοι και -πλην των περιόδων έντασης- συνυπήρχαν στους διπλανούς μαχαλάδες, με ουκ ολίγα περιστατικά συνεργασίας, φιλίας, έως και "απαγορευμένου" έρωτα.

Θέλω να πω ότι, σε αντίθεση με πολλούς πανικόβλητους Ευρωπαίους και Αμερικανούς που ανακάλυψαν το ισλάμ λόγω της μετανάστευσης και δεν ξέρουν τι να κάνουν με αυτό, εμείς δεν έχουμε καμιά δικαιολογία άγνοιας. Ούτε μπορούμε να επικαλεστούμε ότι δήθεν η κουλτούρα αυτή μας είναι ξένη. Στη χώρα με ικανότατους αρχιτέκτονες, είναι χαμένη ευκαιρία το να μη φτιαχτεί ένα αξιοπρεπές τζαμί που να θυμίζει κάπως την αρχιτεκτονική παράδοση των Βαλκανίων, στα οποία δεν παύουμε να ανήκουμε. Δεν μπορεί να μη χρησιμοποιούνται, για παράδειγμα, μοτίβα με καμπύλες ή να μην τοποθετείται κάτι στη στέγη που να θυμίζει το κεραμίδι. Δεν μπορεί το τέμενος της Αθήνας να είναι ένα κουτί, αισθητικής προκάτ. Κι αν δεν αντέχουμε την ιδέα ενός μιναρέ κρυμμένου σε μια πρώην ναυτική βάση του Βοτανικού, υπάρχουν τόσα και τόσα στοιχεία που μπορούν να δώσουν μια αίσθηση μέτρου και αρτιότητας, που υποτίθεται είναι και το ζητούμενο όταν παίρνεις πάνω σου την υλοποίηση. Ειδικά όταν έχεις -έστω καλά κρυμμένη κάπου- και μια συλλογική σοφία αιώνων, που σε βοηθά να καταλάβεις (σε αντίθεση με τον αγριεμένο αστυνομικό της ταινίας του Spike Lee) ότι ο τουρμπανοφόρος Σιχ δεν είναι "φάκιν' Άραμπ".

Το τραγούδι που (παραδόξως) μου κόλλησε το καλοκαίρι

Τον σκοπό τον έμαθα διά της επανάληψης, τον καιρό που η κρατική μας τηλεόραση ένιωθε υποχρεωμένη να προβάλλει τακτικά μια εκπομπή για την Κύπρο – το εθνικό πένθος που φορούσαμε μετά το ’74, όλοι μας, ακόμη κι όσοι ήμασταν πολύ μικροί να το καταλάβουμε. Το μουσικό θέμα της εκπομπής ήταν instrumental και παρέπεμπε σε βράκες και μαντίλες: ως παιδιά της πόλης δεν πολυνοιαζόμασταν τότε για το είδος. 

Πολύ αργότερα συνειδητοποίησα ότι το συγκεκριμένο τραγούδι είχε μπει στα ελλαδικά αυτιά κάποια χρόνια νωρίτερα, με κάτι παραπάνω από τη φολκλόρ γραφικότητά του. Το ’70, ο Κύπριος Μιχάλης Βιολάρης -με σπουδές στη Φιλοσοφική του Καποδιστριακού- είχε εγκαταλείψει το λουκ του νέου κύματος κι είχε γίνει ένας ακόμη καλλιτέχνης του ελληνικού σοφτ στερεώματος, με την απαραίτητη μαλλούρα και το χοντρό σκελετό στο γυαλί. 

Με την εισαγωγή της Τηλλυρκώτισσας μεταφερόμαστε στο ελαφρολαϊκό ηχόχρωμα της διασκέδασης που έγινε mainstream τον καιρό της χούντας. Επιπλέον, ακόμη και πριν ακουστούν τα διαλεκτικά λόγια, ταξιδεύουμε σε αυτό που φανταζόταν τότε ο Έλληνας για την Κύπρο: έναν ηλιόλουστο τόπο τουρισμού, ένα έξτρα μπόνους παράρτημα της Ελλάδας που θεωρούσαμε ότι το είχαμε under control – κάτι που έδειχνε, ξεκάθαρα, πόσο λίγο την καταλαβαίναμε.

Σχεδόν τόσο λίγο, όσο και τους στίχους. Σαν να μην έφταναν ιδιωματισμοί όπως το μιτσίν (μικρό) και η πελλή (τρελλή), η παραδοσιακή Τηλλυρκώτισσα τραγουδιέται σε ένα είδος κορακίστικων, που αν δεν το προσέξεις σου ακούγεται λίγο σαν το γρατζούνισμα μιας κυπριακής λύρας. Τα βερεβέν και βαραβάν που παρεμβάλλονται ανάμεσα στις συλλαβές υποτίθεται ότι δυσκόλευαν τους αλλόγλωσσους – αν υποθέσουμε ότι υπήρχαν πολλοί τέτοιοι στο νησί παλιότερα ή ότι θα ενδιαφέρονταν να αποκρυπτογραφήσουν ένα τραγούδι για άστρα, πλανήτες, αγέρα(ν) και θάλασσα(ν). 

Δεν ξέρω πόσο κέφι μπορούσε να κάνει ο Ελλαδίτης με το ακατάληπτο τραγούδι – οι στημένες σκηνές της λάιβ εμφάνισης του Βιολάρη σε ταινία του 1975 δεν βοηθούν να συμπεράνουμε. Στους περισσότερους μάλλον δεν θα σήμαινε τίποτα και η περιοχή στην οποία αναφέρεται. Η Τηλλυρία, χερσόνησος στα βορειοδυτικά μεταξύ Λεύκας και Πόλης, ήταν πεδίο συγκρούσεων τον Αύγουστο του 1964 – σε αντίποινα για την επίθεση του Γρίβα ή «Διγενή» στον τουρκοκυπριακό «θύλακα», η τουρκική αεροπορία βομβάρδισε ελληνοκυπριακούς στρατιωτικούς και πολιτικούς στόχους. 

Ποιος νοιαζόταν όμως το ’70 για όλα αυτά; Under control ήταν όλα, και τότε και στα μέσα Ιουλίου του 1974. Ο «Διγενής» είχε πεθάνει, όμως ο άξιος διάδοχός του Σαμψών τα είχε όλα μελετήσει, ακόμη και την ώρα εκδήλωσης του πραξικοπήματος – στις οχτώ και τέταρτο για να έχει κοπάσει το πρωινό τράφφικ. Το είπε και στο ραδιοφωνικό του διάγγελμα όταν ανέλαβε, ότι όλα τα ζητήματα θα αντιμετωπίζονταν «διά σοβαρής μελέτης και ρεαλιστικής πολιτικής». 

Και σήμερα που οι μελέτες και τα σχέδια επίλυσης δείχνουν να έχουν στερέψει, μια από τις μικρές παρηγοριές είναι η επιμονή κάποιων από τι δύο μεριές της πράσινης γραμμής να βρίσκουν σημεία επαφής. Μεταξύ άλλων, στα τραγούδια, και δη στην Τηλλυρκώτισσα, που εδώ και αρκετά χρόνια κυκλοφορεί και σε τουρκική εκδοχή. Χωρίς κορακίστικα.

Γαύριο Άνδρου - Ιδέες για καλύτερη κυκλοφοριακή λειτουργία

Το παρόν δεν αποτελεί παροχή συμβουλών, ούτε βεβαίως μελέτη. Είναι μια άσκηση επί χάρτου που μπορεί να τη χρησιμοποιήσει ή απορρίψει οποιοσδήποτε αρμόδιος ενδιαφέρεται για την καλύτερη κυκλοφοριακή λειτουργία του τόπου όπου κάνω διακοπές. Είναι μια πρόταση "της φτήνειας": δεν συνιστά μεγάλα οδικά έργα, απλά καλύτερη αξιοποίηση των ήδη υπαρχουσών υποδομών. (Το νησί χρειάζεται συστηματική δουλειά - και δαπάνες - στη συντήρηση του οδικού του δικτύου, που αν συνεχίσει έτσι θα καταστεί τραγικό.) 

Καλό θα ήταν οι αρμόδιες αρχές να προσλάβουν επαγγελματία (πιστοποιημένο) αξιοποιώντας οποιαδήποτε από τις πολλές δυνατότητες προκήρυξης και χρηματοδότησης υπάρχουν. Κακό θα ήταν να μείνει στην αδράνεια όπως έμειναν εδώ και δεκαετίες οι προκάτοχοι και να θεωρήσει ότι όλα βαίνουν καλώς. Ένα λειτουργικότερο και ελκυστικότερο λιμάνι είναι όφελος για ολόκληρο το νησί και πρωτίστως για τον τόπο στον οποίο μπορείς να έρθεις ακόμη και χωρίς αυτοκίνητο και να κάνεις τα πάντα πεζός. Η παρούσα πρόταση είναι εθελοντική, του τύπου "ρίχτο στο γιαλό" - απεικονίζεται με υπόβαθρο από το ελεύθερα διαθέσιμο λογισμικό "Open Street Maps", είναι φτιαγμένη αποκλειστικά ως απασχόληση ελεύθερου χρόνου και εθελοντική συνεισφορά σε έναν διάλογο που πρέπει να γίνει. 

(1) Μονοδρομήσεις. Η κίνηση τόσο των αυτοκινήτων όσο και των πλοίων έχει αυξηθεί. Ο δρόμος πρόσβασης στο λιμάνι είναι πολύ στενός. Πριν πολλά χρόνια επιχειρήθηκε να χρησιμοποιηθεί ο εσωτερικός δρόμος (συνέχεια της οδού προς Βιτάλι) ως παρακαμπτήριος για βαριά οχήματα - ωστόσο, ούτε αυτός υπερτερεί σε πλάτος. Για περιφερειακή οδό σε νέα χάραξη λέγονταν πολλά στο παρελθόν, ήμασταν νιοι και γεράσαμε. Το γενικό σχήμα "έξοδος μέσω Βάρδιας, είσοδος μέσω εσωτερικής οδού" δείχνει το μόνο βιώσιμο σχήμα διαχείρισης του κυκλοφοριακού φορτίου. Με ελάχιστες τοπικές παρεμβάσεις (π.χ. διευκόλυνση στροφής στην περιοχή του σχολείου) θα είναι εφικτή η καλύτερη κυκλοφορία αφενός, η διαμόρφωση στοιχειωδών πεζοδρομίων αφετέρου. Τα ενδιάμεσα δρομάκια ανάμεσα στους δύο μονοδρόμους θα μπορούν να χρησιμοποιούνται όπως περίπου και σήμερα για την μεταξύ αυτών επικοινωνία. 

(2) Παραλιακό μέτωπο. Το παραλιακό μέτωπο είναι προικισμένο με μεγάλο πλάτος, που πρέπει να αξιοποιηθεί αποτελεσματικότερα. Δεν δικαιολογείται να αποτελεί πρόβλημα η στάθμευση των πολλών δεκάδων (όχι όμως και χιλιάδων) οχημάτων που επισκέπτονται το κέντρο του οικισμού σε ώρες "αιχμής" (μεσημεριανά ψώνια, βραδινή έξοδος). Δεν συνυπολογίζονται εδώ τα οχήματα όσων ταξιδεύουν, μιας και έχουν τους δικούς τους χώρους στην οριοθετημένη ζώνη του λιμένα. 

Δεν δικαιολογείται επίσης με τόσο διαθέσιμο χώρο να μην υπάρχει η δυνατότητα ασφαλούς κίνησης πεζών ανά πάσα στιγμή ή αυτή να περιορίζεται σε ένα στενό διάδρομο ανάμεσα σε τραπεζοκαθίσματα και κτίρια. 

Τέλος, δεν έχουν κανένα νόημα τα πολλαπλά δρομάκια ανάμεσα στους "περιστεριώνες" και τις άλλες διαμορφώσεις, όπου δεν καταλαβαίνει κανείς ποιος έχει την προτεραιότητα. Η εικόνα εκεί είναι σχεδόν τριτοκοσμική. 

Η παραλία διακρίνεται σε δύο τμήματα:

(Α) Βόρεια του λιμένα: Το άφθονο πλάτος επιτρέπει τη διαμόρφωση μιας λεωφόρου με νησίδα και λωρίδες παράλληλης στάθμευσης και ανετότερα πεζοδρόμια από ό,τι σήμερα. Ξεχνάμε προς το παρόν τα όνειρα για συνέχεια του παραλιακού μετώπου προς βορρά (αν υπάρξει τέτοια εξέλιξη, αλλάζουν τα δεδομένα και διευκολύνεται η σύνδεση παραλιακού και εσωτερικού δρόμου). 

(Β) Στο ύψος του λιμένα: Ο χώρος είναι ακόμη πιο μεγάλος και με μια καλύτερη διαμόρφωση θα μπορεί να αποφεύγεται το δυσάρεστο φαινόμενο, να αναστατώνεται αχρείαστα ο οικισμός όποτε υπάρχει άφιξη/αναχώρηση πλοίου. Αυτό προϋποθέτη πλήρη επαναδιαμόρφωση των νησίδων που έχουν αποδειχθεί δυσλειτουργικές και σπάταλες σε χώρο. Στο λιμάνι υπάρχει χώρος για μια συνεχόμενη λωρίδα [πορτοκαλί] "ειδικών χώρων στάθμευσης" (ταξί, λεωφορεία, ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα) και ακόμη μεγαλύτερες εκτάσεις [γαλάζιες] για διαμόρφωση πάρκινγκ ΙΧ (σωστά διαγραμμισμένων ώστε να λειτουργούν με τάξη). 

Η θέση της μεγάλης γαλάζιας έκτασης είναι ενδεικτική. Θα μπορούσε να είναι και ανατολικά, δηλ. συνεχόμενα με τα τραπεζοκαθίσματα. Ωστόσο με τον τρόπο που εμφανίζεται επιτρέπει "κυκλικές" κινήσεις στο σύνηθες σενάριο αναζήτησης θέσης στάθμευσης. 

Όλα αυτά μπορούν να συνυπάρξουν -και εδώ- με ανετότερα πεζοδρόμια και σαφέστερα σημεία διάσχισης - αλλαγής πορείας. Επίσης, όλα αυτά αφήνουν ανεπηρέαστες τις τρεις πύλες του λιμανιού. Στη λεπτομέρειά τους αυτές οι ρυθμίσεις θα πρέπει να καθοριστούν με συνεννόηση μεταξύ Λιμενικού Σώματος και Δήμου/Περιφέρειας (με γνωμοδότηση Αστυνομίας για τροχονομικά θέματα). 

Το "Ζ" και τα κονσερβοκούτια

Το small and beautiful κόμμα της ενιαίας αριστεράς το 1989 δεν έκανε την ανατροπή που θα ήθελε. Όσοι το στηρίξαμε χωρίς να προερχόμαστε από τα δύο κύρια συστατικά του, ελπίζαμε ότι υπήρχαν κι άλλοι σαν κι εμάς. Σοσιαλιστές, φιλελεύθεροι, ανεξάρτητοι που -όπως με έπεισε ένας φίλος- θα βρίσκαμε κάτι θετικό κι ελπιδοφόρο. Τελικά ο "ΣΥΝ" έπιασε 13 τοις εκατό, ακριβώς το ένα τρίτο των ψήφων του αντίπαλου δέους - του Πασόκ που ναι μεν έπεσε κάτω από το 40 αλλά δεν φυλλορρόησε ακριβώς. Η συνέχεια είναι γνωστή, χιλιομελετημένη και με ερμηνείες που ποικίλουν ανάλογα με τις συμπάθειες του καθενός.

Από το 2012 και μετά στον ευρύτερο αριστερό παραταξιακό χώρο οι όροι έχουν αντιστραφεί. Η μεγάλη δύναμή του είναι πια ο Σύριζα, η ριζοσπαστικότερη (για κάποια χρόνια) μετεξέλιξη του Συνασπισμού. Στην τωρινή κυβερνητική φθορά, το ΚινΑλ (δηλαδή το Πασόκ) ελπίζει ότι θα παραμείνει ή μάλλον θα ξαναγίνει σημαντική παραταξιακή δύναμη. Το αποτέλεσμα της αυριανής ψηφοφορίας (7 Ιουλίου) θα δείξει τι ακριβώς θα συμβεί, ωστόσο με βάση τις ευρωεκλογές και όλες τις δημοσκοπήσεις και εκτιμήσεις, η σχέση Σύριζα-Κινάλ είναι περίπου η ίδια με αυτήν των Πασόκ-ΣΥΝ του '89: τρία προς ένα.

Τα ποιοτικά στοιχεία σήμερα είναι δυσμενέστερα για τον Σύριζα από ό,τι ήταν το 1989 για το Πασόκ - και εύλογα: Εδώ και δέκα σχεδόν χρόνια δεν έχει υπάρξει κόμμα άνω του 40% (κάποιοι λένε ότι αυτό θα σταματήσει αύριο με τη ΝΔ). Για τον Σύριζα έχει μια βάση ο ισχυρισμός ότι υστερεί σε δεσμούς με κοινωνικές ομάδες και παραγωγικές τάξεις και για πολλούς αυτό εξηγεί την κατάρρευσή του σε επίπεδο περιφερειών και δήμων. Θα μεταφραστεί αυτό όμως σε μετακίνηση ψηφοφόρων από τον Σύριζα στο ΚινΑλ, τόσων ώστε ακόμη και στις συνθήκες πόλωσης να διατηρηθεί τουλάχιστον το 3:1 (ή και να εξασφαλίσει διψήφιο ποσοστό το κόμμα υπό τη Φώφη Γεννηματά);

Το ΚινΑλ δεν προκάλεσε ιδιαίτερο θόρυβο και το στοίχημα είναι αν -ως θέσει κεντρώο κόμμα- θα αντέξει μέσα στην πόλωση από τα δύο μεγάλα. Η λογική λέει ότι δεν θα φτάσει εύκολα το ποσοστό των ευρωεκλογών: οι αντισύριζα θα τείνουν να στηρίξουν ΝΔ και οι αντιδεξιοί Σύριζα. Η υπόθεση Βενιζέλου δεν μπορώ να καταλάβω πώς θα βοηθήσει το ΚινΑλ (όπως αρκετοί αναλυτές θεώρησαν), δεδομένου ότι το κόμμα δεν έχει και πάρα πολλά στελέχη με αυτή την εμπειρία. Κι όσο για το σποτ με τα κονσερβοκούτια, είναι μια θλιβερή απόπειρα να διεκδικήσει το κόμμα έναν ρόλο που δεν μπορεί να έχει πια. Δεν μπορεί να ηγηθεί ενός μετώπου και ταυτόχρονα -εμφανιζόμενο ουσιαστικά ως "καλός Σύριζα"- διώχνει μετριοπαθείς προς τη Νέα Δημοκρατία.

Το διαφημιστικό αυτό μου θύμισε το κανάλι του Κουρή, που το βράδυ της παραμονής των εκλογών 1990 είχε παίξει το "Ζ" του Γαβρά. Ωραία η ταινία, αλλά στο τέλος της -κουρασμένος από την πασοκική χειραγώγηση- ένιωσα την έντονη ανάγκη να ψηφίσω, για πρώτη μου φορά, Μητσοτάκη. Πέραν των άλλων, το σποτάκι του Κινήματος Αλλαγής απλά δεν βλέπεται. Οπότε, καταλαβαίνετε.

Έρχεται (τι όμως;)

Μια πρόσφατη πλάκα με έναν καλό φίλο είχε να κάνει με την εθνική ποδοσφαίρου "επί Σύριζα" και παλιότερα. Επιχειρώντας να κάνω τον ακριβολόγο, του θύμισα ότι η πρώτη ήττα από τις νήσους Φερόες συνέβη επί Σαμαρά, το 2014. "Ναι, αλλά τότε ο Σύριζα ερχόταν!" μου απάντησε με αμείωτη διάθεση χαβαλέ.

Το κλείσαμε εκεί, αλλά η στιχομυθία ήταν αφορμή προβληματισμού. Πότε τελικά άρχισε να αφήνει το στίγμα της η αντιμνημονιακή ορμή; Αυστηρά μιλώντας η απάντηση είναι μονοσήμαντη - τον Ιανουάριο 2015 με τον σχηματισμό κυβέρνησης Τσίπρα-Καμμένου. Για αυτά της τα πεπραγμένα μπορεί να κριθεί και μόνο, πρωτίστως πολιτικά αλλά και με οποιονδήποτε άλλο τρόπο προβλέπει η έννομη τάξη και οι κανόνες του πολιτεύματος. Οι εκλογές που έρχονται θα δείξουν τι επιθυμούν οι πολίτες, αυτός είναι ο τρόπος και κανένας άλλος. Έως τις 7 Ιουλίου τουλάχιστον, άρα για σχεδόν 4,5 χρόνια, έχουμε μια κυβέρνηση συγκεκριμένης (δι)κομματικής στήριξης.

Η επιρροή όμως άρχισε πολύ νωρίτερα από τη νίκη στις εθνικές εκλογές. Πριν και από τις ευρωεκλογές της προηγούμενης χρονιάς, που ήταν το προανάκρουσμα. Ο Σύριζα "ερχόταν" σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια από το 2012. Ένας άλλος φίλος τον είχε αποκαλέσει "τον τελευταίο μεσεγγυούχο".

Οι πρώτες εκλογές έγιναν Μάιο του 2012 (την πρώτη Κυριακή) και όπως όλοι θυμόμαστε ήταν η πρώτη ένδειξη ότι κάτι αλλάζει - με δεύτερον τον Σύριζα μπροστά από το Πασόκ, και κανένα κόμμα άνω του 20%.

Τον ίδιο Μάιο -με μια προσωπική αφορμή- συνειδητοποίησα ότι η χώρα ήταν εύθραυστη από όσο νόμιζα, κάτι που ένιωσα να γίνεται αισθητό και στον μικρόκοσμο όσων από εμάς δεν είχαμε πάθει κάτι σοβαρό (ανεργία, κατάρρευση εσόδων κ.λπ.). Οι εμπορικές τράπεζες βρίσκονταν σε πανικό, καθώς κέρδιζε έδαφος ένα κλίμα ανταρσίας απέναντι στα συμφωνηθέντα. Κι όσο κι αν δεν είναι τίποτε απόλυτα προσωποποιημένο, είναι γεγονός ότι η στάση Λαφαζάνη -που έθεσε ανοιχτά θέμα εξόδου από το ευρώ- σήμανε καμπανάκι.

Η χώρα ήταν σε ομηρία, άμεση συνέπεια της οποίας ήταν η πόλωση (από 10 μονάδες κέρδισαν ΝΔ και Σύριζα μέσα σε ένα μήνα - λέτε να γίνει κάτι παρόμοιο και τώρα;) αλλά και η υποχρέωση που αισθάνονταν όλοι να δείξουν ότι κατά βάθος είναι αντιμνημονιακοί. (Θυμάστε τον Σαμαρά που έσκιζε τα μνημόνια κάθε μέρα, σελίδα-σελίδα;) Η πολιτική πίεση, εκτός από τις συστηματικές διαδηλώσεις και απεργίες, πήρε και άλλες μορφές που έως τότε δεν είχαμε συνηθίσει. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν τα πανεπιστημιακά "ντου": παρεμποδίσεις λεκτικές αλλά και φυσικές, πολύ πέρα από το heckling και αντίθετα με κάθε έννοια ισηγορίας. Εξίσου παράλογη έως και εμπρηστική ήταν και η εξουσία, αν θυμηθούμε την ιστορία της ΕΡΤ που έγινε ΝΕΡΙΤ - συναγωνιζόμενη σε αγαρμποσύνη τις λεωφορειακές ΣΕΠ, σκοτεινή σελίδα του πατρός Μητσοτάκη.

Την άνοιξη του 2012, αμέσως μετά τον πρώτο ενθουσιασμό από τα ψαλιδισμένα ποσοστά του παλιού δικομματισμού, ο προβληματισμός ήταν βαθύς. Προσωπικά, τότε ήταν που άρχισα να αναζητώ διεξόδους εκτός της χώρας.

Επτάμισι περίπου χρόνια είχε κρατήσει η πολύ πιο σκοτεινή ανωμαλία του παρελθόντος που δεν ζήσαμε (αν και είμαστε πεπεισμένοι ότι θα αισθανόμασταν "αντιστασιακοί", οι περισσότεροι): η αρχική αναμονή, για κάποιους (λίγους;) ανακούφιση, σύντομα τελείωσε, καθώς ήταν φανερό ότι η χώρα έμπλεξε σε περιπέτεια. Οι εκλογές ήταν και το 1967 (όπως και το 2012) προγραμματισμένες για την πρώτη Κυριακή του Μαΐου, τις σταμάτησαν όμως (τότε, και δυο ακόμη φορές) τα άρματα.

Επτάμισι περίπου είναι και τα χρόνια που μεσολαβούν από τα "μεταγωγικά που μετέφεραν ευρώ" (αλήθεια; ψέμα; φήμη σίγουρα) έως τον προσεχή Ιούλιο και το μόνο που θέλω να βλέπω είναι όλο και περισσότερα σημάδια ομαλής και λογικής μετάβασης από την αντιμνημονιακή παλαβομάρα - που βρήκε την κορύφωσή της με τη μνημειώδη στιγμή ανελευθερίας των capital controls και ενός ακόμη πρόχειρου, παρορμητικού ιουλιανού δημοψηφίσματος - σε μια κανονική, όσο μπορεί να γίνει (επί συνθηκών enhanced surveillance), πραγματικότητα.

Τα εισιτήρια της καθόδου για τις εκλογές, πάντως, τα έχουμε βγάλει μετ' επιστροφής...

Γιατί όχι Σύριζα

Μέχρι περίπου την εποχή της Γένοβας μπορούσα να τους παρακολουθήσω και ώς ένα σημείο να ταυτιστώ. Ώς ένα σημείο, γιατί δεν με βοηθάει η ηλικία: Όταν έγινε η διάσπαση εγώ γεννιόμουν και δεν πρόλαβα να γίνω "ρηγάς" (ή "ρήγας", δεν έμαθα καν πώς λέγονται στον ενικό, όπως κι αν οι γυναίκες ήταν "ρηγίτισσες" ή "ρήγισσες"). Θα μπορούσα, αν ήμουν των νεολαιών, τους ανακάλυψα όμως όταν έγινα ψηφοφόρος κι όταν δικοί μου άνθρωποι μού είπαν ότι με τοποθετούν εκεί. Μου το είπαν λίγο συγκαταβατικά κιόλας, για τους πολλούς δεν ήταν σοβαρό αυτό, τον Λεωνίδα Κύρκο "τον αγαπάνε όλοι αλλά κανείς δεν τον παντρεύεται". Και άδικο δεν είχαν, το '81 δεν μπήκε στη Βουλή και αργότερα ως Συνασπισμός -όταν τελείωσε το βραχύβιο πείραμα της συμπαράταξης που ένωσε την ΕΑρ, πρώην ΚΚΕ εσ., με το ΚΚΕ- έγινε το αντίστοιχο (αριθμητικά) του γερμανικού FDP. Το κόμμα του Γκένσερ, σύμμαχος πρώτα των σοσιαλδημοκρατών και μετά των χριστιανοδημοκρατών, το κορόιδευαν παραφράζοντας την ακροστοιχίδα του σε "Φάστ Ντράι Προτσέντ", σχεδόν τρία τοις εκατό. Ποιος δεν θυμάται το 2,94 του φθινοπώρου του 1993; (Ήμουν κι εγώ εκεί.) Ποιος δεν ξέρει ανθρώπους που ψήφισαν (σόρρυ, που δήλωσαν πως ψήφισαν) ΣΥΝ στις ευρωεκλογές του '94 (ήμουν), στις εκλογές του '96 που ο Σημίτης δεν έχανε από τον Έβερτ (δεν ήμουν), το '99 και το 2000 (ούτε που θυμάμαι, πραγματικά!).

Υπήρχε και στις σχολές ο "χώρος" της μη κομμουνιστικής αριστεράς, μεγαλύτερος σε δύναμη αλλά και διασπασμένος. Οι Μπανιάδες -σε εμάς τουλάχιστον- είχαν το πάνω χέρι, το αντίθετο από ό,τι στην κεντρική πολιτική σκηνή. Οι διάφορες Συσπειρώσεις, πιο ακραίες για την όποια φιλοσοφία μου, ομοίως ήταν υπολογίσιμες, σε βαθμό που με έκανε να αναρωτιέμαι (μη έχοντας παραδείγματα, αντίστοιχα των κνιτών και ρηγάδων που μεταλλάσσονταν σε πασόκους επί δικομματισμού): Καλά, τι γίνονται οι συσπειρωσάκηδες όταν μεγαλώσουν;

Η δημιουργία του ΣυΡιζΑ ήταν μια στρατηγική κίνηση που έδωσε την απάντηση σε αυτό ακριβώς το τελευταίο ερώτημα. Η αριστερά αγκάλιασε το κίνημα αντίθεσης στην παγκοσμιοποίηση. Και κάπου εκεί με έχασε. No hard feelings, απλά κινήσαμε για αλλού και δεν ξανασυναντηθήκαμε έως τώρα. (Ποτέ δεν λέω ποτέ.)

Με το μαοϊκό ρητό "μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση" δεν τα πάω καλά. Και κάθε άλλο παρά συντηρητική θεωρώ ότι είναι η σκέψη μου. Στα διάφορα τεστ βγαίνω στην libertarian μεριά του κάθετου άξονα (και οριακά liberal ή κεντρώος στο παραδοσιακό οριζόντιο δίπολο δεξιάς-αριστεράς). Πιστεύω όμως στις αλλαγές της προόδου, της ήπιας ανηφόρας που γυμνάζει την κοινωνία και τον άνθρωπο, και όχι της πτώσης, του τραυματισμού, του roller coaster κι όποιον πάρει ο χάρος.

Αναγνωρίζω ότι η ανθρώπινη ιστορία χαρακτηρίζεται από επαναστάσεις και τομές. Ότι οι χώρες όπου ζούμε (αλλά και οι κοινωνικές κατακτήσεις όπως και τα τεχνολογικά επιτεύγματα) προέκυψαν και σφυρηλατήθηκαν μέσα από βία. Συναρπαστικές εποχές για όσους επέζησαν από αυτές ή τις μαθαίνουν από τη λογοτεχνία. Και άγριες, ωστόσο, βάρβαρες, σκληρές, που πολλούς τους αποτελείωσαν.

Είχαμε την τύχη να μένουμε σε μια περιοχή του κόσμου που κατάφερε να αποφύγει τον πόλεμο και τα κακά που φέρνει (θανάτους και τραυματισμούς για ουκ ολίγους, αλλά και καταστροφή και εξαθλίωση για όλους σχεδόν) για όσο με θυμάμαι και για μια γενιά σχεδόν ακόμη, πριν από μένα.

Με αυτή την Ευρώπη, τη δυτικότερη, πάντα (όσο υπάρχει Ελλάδα) το ζητούμενο ήταν να συγκλίνουμε. Μέρος αυτής της μακράς διαδικασίας είναι η ώσμωση με τις υπόλοιπες χώρες και η υπέρβαση των στενών ορίων του κάθε κράτους. Αν και δεν πιστεύω ότι μπορούν να υπάρξουν Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης -η Αμερική είχε τη δική της ιστορία απελευθέρωσης από τη Βρετανία και συνένωσης πρώην αποικιών, όχι διακριτούς λαούς με κυρίαρχη την αλληλοδιαμάχη στους αιώνες και ιδίως στον 20ό- ωστόσο πάντα πίστευα ότι υπάρχει έδαφος αλλά και λόγος για στενότερες σχέσεις και κάποιου είδους ενοποίηση.

Αυτή (η νυν ΕΕ) -και όχι κάποια βαλκανική ή μεσογειακή ένωση, ούτε φυσικά καμιά από τις αυτοκρατορίες του παρελθόντος- είναι η υπερεθνική ομάδα με την οποία βρίσκω αυτονόητο να διατηρούμε ενωμένες τις δυνάμεις μας σε έναν κόσμο που, ναι, παγκοσμιοποιείται. Και αντί για φόβητρο, η λέξη από Π θα έπρεπε να ηχεί ως ευκαιρία, για τη χώρα και τον λαό (ήδη πριν υπάρξει το τρέχον κράτος) που δραστηριοποιείται από αιώνες στο διεθνές εμπόριο και την παλαιόθεν "παγκοσμιοποιημένη" ναυτιλία.

Τις φοβίες δεν τις καλλιέργησε μόνο ο Σύριζα της μετα-Γένοβας, ούτε και είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Θεωρώ όμως ότι υπήρξε η δύναμη που κατά κύριο λόγο τις τροφοδότησε και εκμεταλλεύτηκε στην Ελλάδα. Ωφελήθηκε σαφέστατα από το φρενάρισμα της Ελλάδας μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που από μόνοι τους -στα δικά μου μάτια- συμβολίζουν την (δομική;) αδυναμία προβολής της ήπιας ανηφόρας που προανέφερα ως προτύπου και οράματος. Ο παλιός δικομματισμός προτίμησε να μην κάνει τις αλλαγές ωρίμανσης και ενδυνάμωσης και άφησε μια "τρόικα" ξένων να κάνει τη δύσκολη δουλειά από το 2010 και μετά.

Ο Σύριζα, αφού αντιτέθηκε στα περιοριστικά μέτρα των δανειστών (γιατί ήξερε μόνο να αντιτίθεται) και συνέπηξε μια μεγάλη πλειοψηφία υπέρ ανάκτησης της εθνικής κυριαρχίας (το 61% του Όχι), αναγκάστηκε να ακολουθήσει κι αυτός τον δρόμο "τραβάτε με κι ας κλαίω". Με τη δεύτερη και τρίτη στρατηγική του κίνηση (τον προσεταιρισμό Πασόκων μεταξύ 2011-2012 και την άμεση αναίρεση του αντιευρωπαϊκού αποτελέσματος στο δημοψήφισμα) φαίνεται να παγιώνει τη θέση του ως εκφραστής του αριστερότερου παραταξιακού πόλου. Μου είναι αδύνατο να καταλάβω τι αρχές έχει (διότι δεν είναι δυνατόν να πείσει για το "πρόγραμμα Θεσσαλονίκης" του 2014) όπως και ποια στρατηγική βλέπει για την Ελλάδα της επόμενης δεκαετίας. Μου είναι επίσης αδύνατο να καταλάβω γιατί ήταν αναγκαία για τη χώρα η περιπέτεια του 2015 αντί για την επανάληψη (για τελευταία φορά) της βραχύβιας σύμπραξης παρατάξεων που ζήσαμε επί Παπαδήμου, κυβέρνησης που στηρίχτηκε στην ορκωμοσία της από όλο το Πασόκ και όλη τη Νέα Δημοκρατία, μέχρι που κάποιοι θεατρικά ανακάλυψαν ότι έπρεπε να διαμαρτυρηθούν για το δεύτερο μνημόνιο λες και δεν ήξεραν ότι έρχεται.

Με μεγάλη ευγνωμοσύνη σε αυτούς τους κατά τα άλλα "αχώνευτους" (Σόιμπλε, Γιούνκερ, Παυλόπουλο, Μεϊμαράκη) που κράτησαν από το χεράκι τον νυν πρωθυπουργό όταν πηγαίναμε στα βράχια -ναι, από αρχικές στραβοτιμονιές και κακή φόρτωση με ευθύνη των παλιότερων ηγεσιών, αλλά με καθοριστικές τις επιλογές της χαμένης χρονιάς- περιμένω (και θέλω να βοηθήσω ώστε) να κλείσει αυτή η μεγάλη παρένθεση και το τελευταίο της επεισόδιο και να δω πώς θα προχωρήσει η Ελλάδα πέρα από τις κυβερνήσεις μιας χρήσης (έστω με τις παρατάξεις που τώρα έχει, που είναι αυτές που της αξίζουν) στο επόμενο σκέλος του δύσκολου ταξιδιού της. 

Γιατί όχι τους Ρώσους

Τα είχε κουκουλώσει αυτά, ή μάλλον αλλοιώσει, ο ψυχρός πόλεμος. Ο Ρώσος ήταν κομμουνιστής κι όποιος τον ακολουθούσε ήταν ύποπτος - ή ήρωας. Θέμα οπτικής κι αυτό, όπως όλα. Έκτοτε ο κόσμος άλλαξε. Σημαντικά, όχι όμως εντελώς.

Η κινητή τηλεφωνία και το διαδίκτυο άλλαξαν όχι μόνο την ταχύτητα μετάδοσης πληροφοριών αλλά και τον τρόπο διαχείρισής τους στο μυαλό μας. Σε λίγα μόλις χρόνια περάσαμε από το know-how στο know-where. Αλλάξαμε και μυαλά;

Ο φίλος Αχιλλέας θεωρεί ότι για πολλούς Έλληνες παρά τις παραπάνω εξελίξεις ο κόσμος (τους) έχει μείνει κάπου στο 1990. Τότε, που το μόνο «οικόπεδο» με αγοραία αξία στη νοτιοανατολική Ευρώπη ήταν η Ελλάδα και όλοι οι γείτονές της ήταν άξιοι της μοίρας τους: δυναστευμένοι από δικτάτορες που «βρήκαν και τα έκαναν» ή, στην καλύτερη περίπτωση, αποδεκτοί ως χριστιανοί βαλκάνιοι της Μεγάλης Χάρτας, που καλά θα έκαναν να μάθουν ελληνικά για να ξανασυστήσουν μαζί μας (πίσω μας) ένα είδος βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Οι ανιστόρητοι, παίζοντας τα παιχνίδια των διάφορων Huntington που βλέπουν πόλεμο των πολιτισμών, δίνουν νοερά σε όλο αυτό το παιχνίδι έναν συγκεκριμένο ρόλο στην βορειοανατολική υπερδύναμη. Έναν ρόλο αντιδιαμετρικά αντίθετο με την πραγματικότητα: οι Ρώσοι κάθε άλλο παρά ενθάρρυναν την κυριαρχία της Ελλάδας στα Βαλκάνια. Όποτε κατέβασαν στρατό, είχαν ένα συγκεκριμένο όριο, επιβεβλημένο μάλλον από γεωπολιτικούς συσχετισμούς και συμφωνίες παρά από οποιαδήποτε αντικειμενική δυσκολία. Δεν εμπόδισαν τα βουνά της Ροδόπης ούτε η άμυνα του εχθρού την έξοδο στο Αιγαίο, τόσο για τους τσαρικούς του 1878 όσο και για τους ερυθρούς του 1944. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, ο Μόσκοβος δεν είχε την έγνοια να ασχοληθεί με την Ελλάδα, παρά μόνο με τους Σλάβους αδελφούς του.

Όχι ότι υπήρχε περιθώριο αντικειμενικής κυριαρχίας της Ελλάδας πολύ βορειότερα του Αιγαίου. Δυσκολεύομαι όμως να δω σε τι βοήθησε τον ελληνισμό η ρωσική παρουσία και η ενθάρρυνση από μέρους του μισής ντουζίνας νέων εθνικισμών, αρκετές δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία μας. Οι Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρειας Θράκης), της Βόρειας Μακεδονίας και της Βόρειας Ηπείρου - υπαρκτές και σημαντικές μειονότητες, έως και συμπαγείς πληθυσμοί στην τελευταία περίπτωση - μόνο απώλειες είχαν από τα διάφορα φιλορωσικά καθεστώτα που εγκαθιδρύθηκαν στα νέα κράτη της Βαλκανικής.

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι δεν πρέπει να αναζητάμε αυτά που μας συνδέουν με τα εκατοντάδες εκατομμύρια Ρώσους. Οι κοινές ορθόδοξες παραδόσεις είναι αδύνατο να μη συγκινήσουν, όσο κι αν η διαμάχη μεταξύ των πατριαρχείων μάς προσγειώνει, θυμίζοντάς μας τις εξουσιαστικές και οικονομικές διαστάσεις της οργανωμένης θρησκείας. Στην πολιτική καθαυτή (όπως και την οικονομία), υπάρχουν πάμπολλα σημεία συνάντησης όπως και παράκαμψης της φαινομενικής μονολιθικότητας των συμμαχιών. Μπορείς κάλλιστα να αναζητάς σχέση και επαφή με τη Ρωσία, την Κίνα και τον αραβικό κόσμο, χωρίς να ξεχνάς τη θέση, την ιστορία και τα συμφέροντα της χώρας σου και χωρίς να επιστρέφεις στα αγγλικά, γαλλικά και ρωσικά κόμματα των επαναστατικών μας χρόνων.

Δεν υπάρχει -από όσο γνωρίζω- κόμμα με απευθείας αναφορές σε άλλες χώρες. Σύμφωνα με τη διαχρονική στάση της ελληνικής εξουσίας (δικαστικής και εν τέλει πολιτικής) τέτοιου είδους κόμματα θα έπρεπε να είναι απαγορευμένα, αν κρίνουμε από τις απαγορεύσεις λειτουργίας οργανώσεων όπως οι διάφορες «τουρκικές» ενώσεις των Θρακών μουσουλμάνων. Ωστόσο, μια μερίδα των Ελλήνων «πατριωτών» δείχνουν επιλεκτική διάθεση στην εφαρμογή αυτής της αρχής.

Ομολογώ ότι αυτό το κείμενο σκόπευα να το τιτλοφορήσω «Γιατί όχι Καμμένο». Βλέποντας τα μηδέν κόμμα κάτι ποσοστά που δίνουν οι δημοσκοπήσεις στους ΑΝ(ΕΞ).ΕΛ., σκέφτηκα ότι δεν είναι σωστό να πυροβολούμε έναν ετοιμοθάνατο, αν και θα συνιστούσα μεγάλη επιφυλακτικότητα ακόμη και απέναντι στις επαγγελματικές δημοσκοπήσεις: θυμηθείτε πώς, παρότι ήταν σχεδόν ανάλογα ξεγραμμένοι τον Σεπτέμβριο του 2015, οι Ανεξάρτητοι Έλληνες κατάφεραν να μπουν στη Βουλή - επειδή, απλά πάντα υπάρχει ένα τέτοιο κοινό στην Ελλάδα.

Αυτό το κοινό δείχνει να έχει βρει μια καινούργια έκφραση, που ακόμη πιο απροκάλυπτα σε σχέση με τους ΑΝ.ΕΛ. ομολογεί τη σχέση της με τη Μόσχα, στο ίδιο της το λογότυπο. Η πυξίδα της Ελληνικής Λύσης, στραμμένη στις 30 μοίρες δεξιά από τον βορρά, είναι σίγουρο ότι δεν δείχνει ούτε το Κίεβο ούτε το Ελσίνκι. Και ο προσανατολισμός αυτός μού είναι δύσκολο να πιστέψω ότι προκύπτει από έναν αυθόρμητο ρομαντισμό ή από πανορθόδοξη φαντασίωση - ούτε από την πίστη που μπορεί να εμπνεύσει ένας ηγέτης του διαμετρήματος του Κυριάκου Βελόπουλου. Η ρωσική ρευστότητα είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο: ρευστότητα ενεργειακή, στην υγροποιημένη μορφή του φυσικού αερίου που εξακολουθεί να ζεσταίνει μεγάλο μέρος της Ευρώπης, όσο και οικονομική, αν σκεφτούμε τον ρόλο της σε όλες τις πρόσφατες κρίσεις της νοτιοανατολικής Ευρώπης, από το δάνειο της Κύπρου μέχρι την υπερχρέωση του κροατικού κολοσσού Αγκροκόρ σε 2 κρατικές ρωσικές τράπεζες.

Το πού την βλέπουμε στην Ελλάδα αυτή τη ρευστότητα («βλέπουμε» κυριολεκτικά, σε οθόνες, και γενικότερα βιώνουμε) θα το αφήσω να το σκεφτεί ο καθένας, παραθέτοντας το πρόσφατο παράδειγμα της ρωσικής στάσης στο μακεδονικό. Αντιδρώντας στην γεωπολιτική ουσία της υπόθεσης, που ήταν η είσοδος της νυν Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ, η Μόσχα μίλησε για μια συμφωνία που υποτίθεται ότι δεν εκφράζει τους λαούς των δύο χωρών. Στο συγκεκριμένο θέμα όμως η υποστήριξη των διαφωνιών εκατέρωθεν σημαίνει ότι η Ρωσία δεν έχει θέση ή, ακριβέστερα, έχει τη θέση του Σρέντινγκερ: υποστηρίζει τόσο τους εθνικιστές Σλαβομακεδόνες (που λένε «σεβερνίτζε», βορειούμπες, όσους ομοεθνείς τους συμβιβάζονται με τον γεωγραφικό προσδιορισμό) όσο και τους απορριπτικούς της Ελλάδας που δεν θέλουν καμία αναφορά του όρου Μακεδονία στο κράτος που μέχρι το 1991 όλοι δέχονταν ως ομόσπονδη Δημοκρατία της Μακεδονίας. Υποστηρίζει με άλλα λόγια την αταλάντευτη αρχή «φασαρία να γίνεται». Αν τώρα υπάρχουν ανάμεσά μας ένας στους τριάντα που θέλει ντε και καλά φασαρία, οι υπόλοιποι 29 -ακόμη και σε τίποτα άλλο να μην μπορούμε να συμφωνήσουμε- έχουμε τη δυνατότητα να τον απομονώσουμε, όπως κάναμε με τον έναν στους τριάντα που ήταν νταής (ή απλά βλαμμένος) στις σχολικές μας τάξεις.

Γιατί όχι Χρυσή Αυγή

Στο διάβασμα του τίτλου κάποιοι κυλιέστε ήδη από τα γέλια. Λες και υπήρχε μια στο εκατομμύριο να σε τοποθετήσει κανείς εκεί, "ακούω" να λέτε όσοι με ξέρετε από τα νεανικά χρόνια που διαμορφώθηκε η συνεπής στάση εναντίον κάθε δικτατορίας, αυταρχισμού και ρατσισμού. Στάση σταθερή περίπου όσο η προτίμηση στην κόκκινη πειραιώτικη ομάδα: όπως από το σπίτι μου άκουγα τους πανηγυρισμούς για τα γκολ του Καραϊσκάκη, λίγα δευτερόλεπτα μετά την ραδιοφωνική ή τηλεοπτική του μετάδοση, έτσι και μέσα μου έπαιζαν και παίζουν (εντυπωμένα πια για τα καλά) τα μηνύματα για το έθνος μας που είναι αξιόλογο όσο τα υπόλοιπα, για την Ευρώπη που είναι το μεγάλο μας σπίτι και για τους ανθρώπους που ανεξαρτήτως φυλής ή φύλου είναι ίσοι και (ή επειδή) βλέπουν τον ίδιο ουρανό.

Να που όμως καμιά φορά γράφουμε και τα αυτονόητα, όχι γιατί δεν θα ψηφίσω εγώ Χρυσή Αυγή στις εκλογές αλλά γιατί δεν θα ήθελα να την ψηφίσει (ξανά) κανένας μα κανένας γνωστός μου. Δεν είμαι σίγουρος ποιος και πότε, δεν έχει άλλωστε σημασία ούτε και μας πέφτει λόγος για το τι έριξε ο καθένας στην κάλπη στην ορθώς μυστική ψηφοφορία. Ξέρω όμως -και έχω γράψει επανειλημμένα- γιατί πήρε αυτά τα ποσοστά, από 7 έως 9 τοις εκατό στις διάφορες αναμετρήσεις, με αξιοσημείωτη σταθερότητα τα τελευταία χρόνια. Και απολύτως ανεπηρέαστα από πάσης φύσεως ηθικολογικές παραινέσεις. "Τώρα που είδαν τον Γερμενή να ουρλιάζει εγέρθητου, θα καταλάβουν τι διάλεξαν και θα το μετανιώσουν", είπαν ουκ ολίγοι τον Μάιο του 2012. Ναι, καλά.

Κάποιοι από εσάς μπορεί να μην το παραδεχτείτε ποτέ αλλά το έχετε κάνει. Έχετε νιώσει μια αγαλλίαση βλέποντας τον Κασιδιάρη να πετάει το νερό στη Δούρου και να ρίχνει τις ψιλές στην Κανέλλη, σε διάστημα λίγων δευτερολέπτων στο στούντιο του Παπαδάκη. Έχετε πει μπράβο στα "παιδιά" που πήγαιναν τους γέρους στα ΑΤΜ στις δύσκολες αθηναϊκές περιοχές, στους "λεβέντες" που εθελοντικά έτρεξαν να σβήσουν τις φωτιές και να κάνουν αιμοδοσίες έστω και μόνο για Έλληνες (we take care of our own), στους ΟΥΚάδες που μεταφέρουν σε δημόσιες εκδηλώσεις εθνικών γιορτών τα συνθήματα που λένε εντός στρατοπέδου για να ντοπάρονται και να είναι έτοιμοι για τις ειδικές αποστολές τους.

Κι όσους από σας την ψηφίσατε -γιατί κάποιοι το κάνατε, δεν της τα χάρισαν τα ποσοστά- σας δικαιολόγησαν (ή αλληλοδικαιολογηθήκατε μεταξύ σας) ως απότοκο της κρίσης. Αυτό όμως είναι μόνο εν μέρει αλήθεια. Ναι, στην κρίση δεν αντέδρασαν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Άλλοι πήγαν (άκρα) αριστερά, άλλοι (άκρα) δεξιά κι άλλοι έβρασαν στο ζουμί τους. Ακούω ότι πολλοί σοσιαλιστές ψηφοφόροι έγιναν χρυσαυγίτες και θυμάμαι με μειδίαμα τους "χουντοπασοκικούς", αυτούς που παίνευαν τον Παπαδόπουλο που έκανε "σβου" τα αγροτικά χρέη και δεν είχαν πρόβλημα να λατρέψουν τον πράσινο Ανδρέα και τους εναγκαλισμούς με Καντάφι και Αραφάτ που εκνεύριζαν τους δεξιούς. Άλλωστε κι ο δικτάτορας, με κλειστές αρκετές πόρτες της Δύσης, στρεφόταν σε οποιονδήποτε τριτοκοσμικό έβρισκε πρόχειρο.

Δεν είμαι της άποψης ότι πρέπει να πηγαίνουμε 40-50 ή περισσότερα χρόνια πίσω και να ενοχοποιούμε τους ουκ ολίγους που επιδοκίμαζαν το καθεστώς εκείνο (οι δικτάτορες συνήθως μιλούσαν σε πλατείες γεμάτες από ανθρώπους που δεν έρχονταν μόνο με εξαναγκασμό ή από κομφορμισμό) ή έστω τους γραφειοκράτες, λειτουργούς και αξιωματικούς που το υποστήριξαν, ενίοτε ενθουσιωδώς. Το να είσαι ένθερμη "χουντάρα" ή εξίσου φουντωμένος χρυσαυγίτης -κοινωνικά υποσύνολα με κοινά χαρακτηριστικά, αν όχι απαραίτητα ίδιο κόσμο λόγω χρονικής απόστασης- δεν θεωρώ ότι επιδέχεται τιμωρία, όσο μένει στο κεφάλι και στα λόγια του καθενός.

Όσοι παίρνουν φόρα να αποκλείσουν την ακροδεξιά ακόμη και από τα στοιχειώδη θεωρώ ότι της κάνουν καλό κι ας πιστεύουν ότι την καταπολεμούν. Κι ως οργάνωση αν εξαφανιζόταν η Χρυσή Αυγή ο κόσμος της θα εκφραζόταν από άλλους λιγότερο ή περισσότερο συγγενείς. Θα υπάρχουν πάντα οι ακροδεξιοί (όπως κι οι ακροαριστεροί), κι όχι μόνο στην Ελλάδα. Αυτοί που πιστεύουν ότι ο Χίτλερ είχε δίκιο και ότι οι σκουρόχρωμοι είναι κατώτεροι. Αν ανήκετε σε αυτούς, δεν με ενοχλεί το ότι υπάρχετε. Αντιδρώ σε βαθμό επανάστασης (με την καλή έννοια, όχι τη δική σας) στο ότι έστω και για αστείο σηκώνετε το προτεταμένο δεξί χέρι και υποστηρίζετε ότι τα εγκλήματα του Β' Παγκόσμιου έγιναν επειδή 80 εκατομμύρια άνθρωποι ανήκαν στην "κακή" γερμανική φυλή, κι όχι επειδή πλειοψήφησε εκεί η ναζιστική ιδεολογία. Αντιδρώ στο ότι πολλοί ανάμεσά σας εμφανίζονται σαν καλοί χριστιανοί ορθόδοξοι (ενίοτε ιεράρχες όντες) και κηρύσσουν το μίσος προς τον άλλο άνθρωπο.

Χαίρομαι που δεν είμαι καθημερινά στη χώρα μου και δεν βάλλομαι τόσο συχνά από τα μηνύματα των ακροδεξιών. Δεν έχω όμως την ψευδαίσθηση ότι αρκεί ο στρουθοκαμηλισμός κι ότι άλλες χώρες είναι ανεπηρέαστες. Στατιστικά, περίπου ένας στους δώδεκα είναι φασίστας. Τι να κάνουμε; Οι απόστολοι είχαν τον Ιούδα κι όλοι μας έχουμε ένα ζώδιο που δεν ανεχόμαστε με τίποτα. Η ανθρωπότητα επεβίωσε από χειρότερα κι ας λαβώθηκε, θα επιζήσει και με αυτό. 

Πολιτιστικός πλούτος

Τι εμποδίζει μια χώρα να τιμήσει τη δωδεκάδα* γλωσσών που παραδοσιακά μιλιούνται -παράλληλα με την επίσημη- στο έδαφός της, αναδεικνύοντάς τις πριν το διεκδικήσουν ή το υποδείξουν καλοθελητές;

Τι έχει να φοβηθεί η ελληνική πολιτεία -κράτος εντός ευρωζώνης και ΟΟΣΑ, που παραμένει με διαφορά και παρά την κρίση το πλουσιότερο κατά κεφαλήν στην άμεση γειτονιά- αναγνωρίζοντας την πραγματικότητα;

Το έθνος μας είναι πολύγλωσσο. Στην επικράτεια της Ελλάδας είναι εγκατεστημένοι (πριν υπάρξει το κράτος ή επεκταθεί στα σημερινά του όρια) πληθυσμοί που η παραδοσιακή τους γλώσσα -ακόμη κι όταν έχει ενσωματώσει στοιχεία των ελληνικών- δεν είναι η "τρισχιλιετής" που μιλάμε και γράφουμε για να συνεννοούμαστε μεταξύ μας.

Δεν μπορούμε να προσποιούμαστε ότι δεν ξέρουμε τίποτα για:

- τα αρβανίτικα της ηπειρωτικής Ελλάδας και κοντινών νησιών, ιδίως οικισμών γύρω από την πρωτεύουσα, γλώσσα συγγενή με τα αλβανικά

- τα σλαβικά της ελληνικής Μακεδονίας (που σώζονται σε τοπωνύμια και στην υπόλοιπη χώρα), που ανάλογα με την περιοχή μοιάζουν με διαλέκτους της ΒΜ** ή της Βουλγαρίας

- τα πομάκικα της Θράκης, γλώσσα συγγενή με τα βουλγαρικά

- τα βλάχικα ή αρωμούνικα της κεντρικής και βόρειας χώρας, γλώσσα συγγενή με τα ρουμανικά

- τα λαδίνο των Εβραίων σεφαραδιτών, γλώσσα κοντινή στα ισπανικά

- τα τουρκικά, βεβαίως, που δεν είναι μόνο επίσημη γλώσσα της θρακικής θρησκευτικής μειονότητας αλλά μιλιούνται και από άλλους, αλλού στη χώρα

- άλλες μη ελληνικές γλώσσες (π.χ. των Ρομά) ή απολιθωματικές ελληνικές διαλέκτους (όπως τα τσακώνικα), που θα υποδείξουν οι ειδικοί και που ίσως δεν έχουμε καν φανταστεί ότι υπάρχουν εμείς οι υπόλοιποι.

Μπορεί κάποιοι να μην έχουν ούτε ένα συγγενή ή πρόγονο από τέτοιο μέρος. Νομίζω ότι οι περισσότεροι έχουμε. Και ξέρουμε. Ή, κάτι έχουμε ακούσει.

Δεν μπορεί στα σοβαρά να ισχυρίζεται κανείς ότι η Ελλάδα κινδυνεύει αν αποφασίσει να προβάλει συνολικά το γλωσσολογικό της μωσαϊκό και το δικό της "e pluribus unum" - αυτόν τον πολιτιστικό πλούτο που σε παλιότερες εποχές, μεγαλύτερης (και αντικειμενικά) ανασφάλειας, καταπιέστηκε ή/και αυτολογοκρίθηκε.

Δεν κινδυνεύει καμία εθνική κυριαρχία (ούτε θα πέσουν έξω οι προϋπολογισμοί) αν στην είσοδο οικισμών προστεθούν μικρές ταμπέλες με το όνομα του χωριού και το καλωσόρισμα στην παραδοσιακή γλώσσα που μιλούσαν "οι παππούδες". Ούτε αν διδάσκονται σε τοπικά φροντιστήρια σε όσους θέλουν να τις μάθουν. Ούτε αν τραγουδηθούν τα "παιδιά της Σαμαρίνας" σε όλες σχεδόν τις βαλκανικές εκδοχές ή αν χορεύεται το ράικο και το πούστσενο σε πανηγύρια.

Δεν χρειάζεται αυτά να μας τα συνιστούν νεόκοποι βαλκάνιοι "αριστεροεθνικιστές" (όπως ο παλαιότερα συμπαθής συγγραφέας που βρίζει την Ελλάδα και τους Έλληνες και ταυτόχρονα οδύρεται που δεν του δίνεται ελληνική υπηκοότητα και ευρωπαϊκό διαβατήριο), ούτε δημοσιογραφικοί οργανισμοί από χώρες που άφησαν να πεθάνουν όλες οι κέλτικες γλώσσες πριν αρχίσουν τα κροκοδείλια δάκρυα για τη διάσωσή τους - κι από λαούς που φεύγουν από την ΕΕ επειδή, βασικά, φοβούνται μην μολυνθούν από τους Πολωνούς και τους Ρουμάνους.

Αν είμαστε στοιχειωδώς σοβαροί (που πολύ αμφιβάλλω, πάντα το ελπίζω όμως), θα το κάνουμε μόνοι μας.

*ή εκεί γύρω
**η χώρα που ήταν κάποτε γνωστή ως πΓΔΜ :)

Κατιούσα και χαβαλές

Το 2004, λίγο πριν τις εθνικές μας εκλογές, είχε κυκλοφορήσει ένα CD με τον σπάνιο συνδυασμό του χαβαλέ και του ιστορικού ντοκουμέντου. Είχε τον κοινότοπο αλλά πάντα πιασιάρικο τίτλο "Ελλάς το μεγαλείο σου" και περιείχε εμβατήρια του ΕΑΜ, ύμνους σε πολιτικούς αρχηγούς και ποδοσφαιρικές ομάδες καθώς και αποσπάσματα ομιλιών του δικτάτορα Παπαδόπουλου και του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Το καθένα τους ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Μερικά, ήδη γνωστά μου (οι ποδοσφαιρικοί ύμνοι, τα αντάρτικα από τον Τζαβέλα, φυσικά η ομιλία για τον ασθενή εις τον γύψον) - και άλλα που δεν τα είχα καν φανταστεί. Ψήγματα της Ελλάδας, κομμάτια του λαού και της ιστορίας του.

Χαβαλές όμως. Τουλάχιστον για εμένα και νομίζω το άμεσο, τότε, περιβάλλον μου. Επηρεασμένοι όλοι μας προφανώς από τα 9 χρόνια που είχαν προηγηθεί, στα οποία η παρέα ζούσε γύρω από τη λάσπη (την), το σατιρικό περιοδικάκι των 27 αντιτύπων που από το δεύτερο "τεύχος" του ανέβηκε στο ίντερνετ και σταδιακά έγινε portal, με αξιόλογη δημοτικότητα τον καιρό που δεν υπήρχαν κουλούρια, και βατράχια (και με πολύ πιο πλούσιο υλικό από τα σύγχρονα σάιτ, συμπεριλαμβανομένων παιχνιδιών με χιούμορ και πρωτοτυπία, βλ. Τρομοπάκμαν και Φρουτομάκης).

Ξέρω ότι έχω γράψει πολλές φορές για αυτό το κομμάτι της ζωής μας, που επιβιώνει με νεώτερα και επιλεγμένα παλαιότερα κείμενα στο http://laspii.blogspot.com/. Εκείνον τον καιρό, μόνο με χιούμορ θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα ντοκουμέντα. Τον εμφύλιο όσοι τον είχαν πολεμήσει πέθαιναν, αν δεν ήταν ήδη νεκροί. Στην πολιτική βρίσκονταν ήδη ο εγγονός του Γεωργίου Παπανδρέου και ο ανιψιός του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Μόνο οι ποδοσφαιρικοί ύμνοι προσφέρονταν για πειράγματα: ακόμη θυμάμαι πόσο εξόργιζα τους δικούς μου αγαπημένους βάζελους όταν παράφραζα τον ύμνο του Παναθηναϊκού τραγουδώντας το "Τρώτε Μακαρόνια..." από την ταινία με τον Βέγγο, στο ρυθμό του "Σύλλογος Μεγάλος...".

Δεν ξέρω αν αυτά που γράφω τα έβλεπαν έτσι οι περισσότεροι που έτυχε να ακούσουν αυτό το ηχητικό υλικό. Αν τα έβλεπαν έτσι τότε και αν θα τα έβλεπαν έτσι και σήμερα. Έχουν μεσολαβήσει, βλέπετε, διάφορες αφορμές για να τα δούμε αλλιώς: εξελίξεις που δίχασαν, εν μέρει λόγω καινούργιων αφορμών (όπως η οικονομική κρίση και η τρόικα) και εν μέρει λόγω αναβίωσης ζητημάτων του παρελθόντος.

Το 2008 ο φόνος του νεαρού Γρηγορόπουλου από αστυνομικό ξεσήκωσε μια σειρά διαδηλώσεων, που αμέσως βαφτίστηκαν (και από βρεταννικές εφημερίδες) "Δεκεμβριανά". Θεωρητικά η μόνη ομοιότητα θα ήταν ο μήνας. Αμέσως όμως εμφανίστηκαν οι "κοινωνιολογικού" τύπου αναλύσεις που έδιναν ένα βαθύτερο νόημα. Υποτίθεται ότι η διεθνής κρίση χτυπούσε την (κατά Αλογοσκούφη) "θωρακισμένη" οικονομία, ότι ξεσηκώθηκε κόσμος "χωρίς προοπτική" (Πού; Στην μεταολυμπιακή Ελλάδα που το πρόβλημα ήταν οι "χαμηλοί μισθοί" των 700 ευρώ!) κι ότι οι ταραξίες ήταν το βαρόμετρο της κοινωνίας, όχι απλά αληταράδες και εγκληματίες, Έλληνες και μη που μεταξύ άλλων βούταγαν ηλεκτρικές συσκευές από σπασμένες βιτρίνες, με υπόκρουση συνθημάτων όπως "Λέει, λέει, να γίνει του L.A.".

Αυτά γίνονταν κι εκείνα γράφονταν και στη συνέχεια είχαμε αυτά που θυμόμαστε καλύτερα διότι τα ζούμε ακόμη, μεταξύ των οποίων και μερικές άλλες αναφορές στο παρελθόν. Οι χρυσαυγίτες άρχισαν να τιμούν, επίσημα πια ως εκλεγμένοι από τον λαό μας (από το 2012), την πηγάδα του Μελιγαλά - το τραγικό από κάθε άποψη γεγονός της σφαγής Ελλήνων από Έλληνες, μετά από μια μάχη του ΕΛΑΣ με τους συνεργάτες των υποχωρούντων Γερμανών κατακτητών. Το 2014, στην παρέλαση του Χαλανδρίου, ο δήμαρχος (με υποστήριξη Σύριζα και Ανταρσύα) έπαιξε την ρωσική Κατιούσα στην παρέλαση, με προφανή νύξη στον ύμνο του ΕΑΜ που χρησιμοποιούσε τον ίδιο σκοπό. Στο τέλος της χρονιάς, ο Γκάρντιαν άρχισε τους παραλληλισμούς της "πρώτης φοράς Αριστερά" (που ερχόταν, μετά την αποτυχία Δήμα να εκλεγεί πρόεδρος) με την "παραλίγο πρώτη φορά" του 1944-1949. Μόλις εξελέγη ο Σύριζα, ο εν Βρεταννία καθηγητής Λαπαβίτσας (υπουργός την πρώτη περίοδο, πριν πάει με Λαφαζάνη) τραγούδησε την Κατιούσα με τους εαμικούς στίχους.

Εκεί πια πείστηκα ότι είχαμε πάρει την κατιούσα. Τα υπόλοιπα είναι ζώσα ιστορία και θλίψη, από την οποία προσπαθώ να ξεφεύγω με κάθε ευκαιρία. Συχνά γράφοντας, όπως εδώ και στις συνεργασίες με ιστοτόπους. Και ενίοτε ακούγοντας τα ίδια κομμάτια του χαβαλέ, καμιά φορά σε ευτυχείς συμπτώσεις - όπως πέρυσι στο Σίμπενικ, που ο DJ του παραδίπλα κλαμπ έβαλε αυτήν και άλλες ρώσικες μελωδίες για να γλεντήσει το κοινό (από Κροάτες και ξένους, κάθε άλλο παρά αληταράδες και εγκληματίες) τη νίκη της εθνικής των Vatreni μέσα στη χώρα του Πούτιν, την εποχή που η μεγαλύτερη ιδιωτική εταιρεία της χώρας του αποκτούσε ισχυρή μετοχική παρουσία δύο κρατικών ρωσικών τραπεζών.

Υποδομές, υπηρεσίες και ο κόμης Δράκουλας

Τα ψιλά γράμματα περιορίζουν την υποχρέωση της αερογραμμής -σε περίπτωση εκτροπής πτήσης λόγω ανωτέρας βίας- στην παροχή μεταφοράς έως τον τελικό προορισμό χωρίς πρόσθετη χρέωση. Ωστόσο, είναι δύσκολο να θεωρηθεί ικανοποιητική η λύση που προτάθηκε στους επιβάτες της Ryanair το βράδυ της 4/1/2019. Όταν οι καιρικές συνθήκες κατέστησαν αδύνατη την προσγείωση στη Θεσσαλονίκη, η αερογραμμή επέλεξε να προσγειώσει το Boeing 737 στην Τιμισοάρα της Ρουμανίας, μια πόλη 750 χλμ. και τρεις χώρες μακριά από την ελληνική "συμπρωτεύουσα". Η επιλογή είναι πραγματικά ακατανόητη. Άπαξ και επρόκειτο για έκτακτη ανάγκη, θα μπορούσαν θεωρητικά να είχαν επιλεγεί τα πλησιέστερα δυνατά αεροδρόμια, π.χ. τα Σκόπια ή η Καβάλα. Αν περιοριζόταν κανείς στα αεροδρόμια που εξυπηρετεί η αερογραμμή, υπήρχαν σε παραπλήσια απόσταση η Σόφια, η Φιλιππούπολη και η σερβική Νις - όπως και η Αθήνα, που έχει το πλεονέκτημα να βρίσκεται στην ίδια χώρα και σε απόσταση που ισοδυναμεί με τα 2/3 της διαδρομής Θεσσαλονίκη-Τιμισοάρα.

Όπως όλη η Ελλάδα πλέον γνωρίζει, το πρόβλημα έφτασε το επόμενο πρωί στα ελληνικά τηλεοπτικά κανάλια και προκάλεσε παρέμβαση του Έλληνα υπουργού υποδομών, ο οποίος μερίμνησε για να μεταφερθούν με ειδική πτήση της Aegean οι μισοί περίπου επιβάτες, που (εύλογα) δεν είχαν δεχθεί την "προσφορά" της Ryanair για οδική μεταφορά, ούτε την παροχή διαμονής σε ξενοδοχείο, που μάλιστα προτάθηκε το πρωί και αφού οι άνθρωποι είχαν περάσει το βράδυ στο ρουμανικό αεροδρόμιο, χωρίς επαρκή ενημέρωση και φροντίδα σύμφωνα με όσα καταγγέλθηκαν. 

Γράφτηκαν διάφορες βιαστικές δικαιολογίες για την Ryanair, κατά κανόνα από υπέρμαχους της "ελεύθερης αγοράς" ή και πελάτες της που "ποτέ δεν είχαν πρόβλημα", που δεν βγάζουν και πολύ νόημα, όπως ότι τα καύσιμα δεν έφταναν για την Αθήνα. Η συγκεκριμένη εξήγηση μάλλον καταρρίπτεται αν δει κανείς το διάγραμμα πτήσης που δημοσίευσε ο Independent, σύμφωνα με το οποίο η αναστροφή έγινε εντός πΓΔΜ και η συνολική διανυθείσα απόσταση μέχρι την προσγείωση είναι τουλάχιστον ίση με το να κατέβαινε το αεροπλάνο στην Αθήνα. Πιθανότερο φαίνεται να βόλευε την εταιρεία να παραμείνει κοντύτερα στο κέντρο της Ευρώπης, ώστε να τη βγάλει με τις πουλμανιές και την επόμενη μέρα να δρομολογήσει το αεροσκάφος σε άλλες πτήσεις της.

Γράφτηκαν επίσης διάφορα διασκεδαστικά, όπως ότι η μετάβαση από Ρουμανία για Ελλάδα είναι "χωρίς σύνορα" - λες και Ρουμανία-Βουλγαρία είναι στο Σένγκεν, και παραγνωρίζοντας ότι η κανονική διαδρομή Τιμισοάρα-Θεσσαλονίκη είναι μέσω Σερβίας και πΓΔΜ, σε δρόμους των οποίων η ποιότητα και η χειμερινή συντήρηση δεν είναι και οι πλέον αξιοζήλευτες. Ειπώθηκε, φυσικά, το κοινότοπο "ό,τι πληρώνεις, παίρνεις" (που γενικά είναι σωστό αλλά δεν δικαιολογεί τα πάντα) - ενώ δεν έλειψαν εκείνοι που χλεύασαν τους χρήστες αερομεταφορέων "χαμηλού κόστους", που θυμίζουν κάτι γνωστούς μου που σηκώνουν το φρύδι όποτε ακούν ότι ταξιδεύω coach και όχι business στα επαγγελματικά μου ταξίδια.

Έχοντας ταξιδέψει δεκάδες φορές τα τελευταία χρόνια, σχεδόν αποκλειστικά με επώνυμους "εθνικούς" αερομεταφορείς (flag carriers), έχω ζήσει πολλά προβλήματα, όπως καθυστερήσεις, ακυρώσεις, εκτροπές (ευτυχώς χωρίς μετεπιβίβαση σε λεωφορείο), έως και πολυήμερη αναζήτηση αποσκευών. Αποδέχθηκα ότι στατιστικά είναι πιθανό να σημειωθούν τέτοιες ανωμαλίες, παρόλο που είμαι πεπεισμένος ότι δεν έγινε πάντοτε από πλευράς των εταιρειών ή των αερολιμένων η καλύτερη δυνατή διαχείριση. Αν χαίρομαι για κάτι είναι για την υψηλή προτεραιότητα που έχει η ασφάλεια - κάτι που συχνά οδηγεί ακριβώς σε αυτή την ταλαιπωρία - και την επιβεβαίωση ότι η πτήση είναι ο ασφαλέστερος τρόπος μετακίνησης: κάτι ιδιαίτερα σημαντικό αν σκεφτεί κανείς ότι σε περίπτωση ατυχήματος (λόγω λάθους, αστοχίας ή ατυχίας) τα περιθώρια επιβίωσης είναι μικρά. 

Λαμβάνοντας υπόψη ακριβώς αυτή τη συχνότητα ταλαιπωρίας, θεωρώ ότι οι επιβάτες που γύρισαν πετώντας με Aegean (παρά τη νυχτερινή αναμονή) είναι μάλλον τυχεροί. Δεν είμαι σίγουρος αν οι Έλληνες φορολογούμενοι μπορούν να αισθάνονται το ίδιο τυχεροί στο ενδεχόμενο να θεωρηθεί δεδομένη μια τέτοια αντιμετώπιση σε κάθε ανάλογη περίπτωση. Με ποια λογική θα πει "όχι" το υπουργείο υποδομών σε μελλοντικές Τιμισοάρες; Θα δικαιούνται οι συμπολίτες να ζητούν αντίστοιχη εξυπηρέτηση με δημόσιο χρήμα οποτεδήποτε τα "θαλασσώνει" ένας ιδιώτης μεταφορέας; Έχει άραγε καμιά ελπίδα να πληρωθεί το ελληνικό δημόσιο από τη Ryanair για το κόστος μιας έκτακτης πτήσης αλέ-ρετούρ άλλης (όχι "χαμηλού κόστους") εταιρείας; 

Στην προσπάθεια εξεύρεσης απάντησης σε αυτά τα ερωτήματα (και κυρίως στο πού οφείλεται η "πιλάλα"), καλό θα ήταν να έχουμε υπόψη την βαθύτερη αιτία του προβλήματος που προκάλεσε την εκτροπή πτήσης. Το αεροδρόμιο με το όνομα της ελληνικής Μακεδονίας δεν ήταν κλειστό εκείνη τη μέρα λόγω κακοκαιρίας, όπως θα νόμιζε ο νυσταγμένος τηλεθεατής το πρωί του Σαββάτου. Παρά τη χιονόπτωση ο ιδιώτης διαχειριστής (Fraport) είχε μεριμνήσει για να γίνουν σωστά οι εργασίες αποχιονισμού. Ωστόσο, το πρόβλημα που αναφέρθηκε ήταν η "χαμηλή νέφωση", κάτι που προκαλεί εύλογη απορία σε όποιον (σαν την αφεντιά μου) έχει προσγειωθεί πάμπολλες φορές σε ευρωπαϊκά αεροδρόμια με ομίχλη. Επίσης λοιπόν καταρρίπτεται η καραμέλα του κακού (μας του) καιρού: το πρόβλημα είναι οι υποδομές του αεροδρομίου.

Συγκεκριμένα, στο "Μακεδονία" υπάρχουν μεν δύο διάδρομοι (ένας Β-Ν και ένας Α-Δ), ωστόσο δεν λειτουργεί κανένας τους πλήρως και με όλα τα σύγχρονα βοηθήματα. Η κατάσταση έχει ως εξής:

- Ο Α-Δ, γνωστός ως 10-28, έχει από τον σχεδιασμό του ένα σοβαρό πλεονέκτημα: στην επέκτασή του δεν υπάρχουν φυσικά εμπόδια όπως βουνά. Ωστόσο, πρέπει να επεκταθεί σε μήκος, και η ολοκλήρωσή του -ως δημόσιο έργο αρμοδιότητας του υπουργείου υποδομών- είναι ένα "γεφύρι της Άρτας" και αναμένεται τον Μάρτιο του 2019, μετά από διαδοχικές αναβολές. Πρόκειται, επίσης, για ένα έργο που αποτελεί δέσμευση του ελληνικού δημοσίου προς τον ιδιώτη λειτουργό του αεροδρομίου. 

- Ο Β-Ν, γνωστός ως 16-34, είναι ο συχνότερα χρησιμοποιούμενος, ωστόσο είναι "τσουρούτικος". Επίσης, τα προηγμένα ραδιοβοηθήματα (ILS II) μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο από όσα αεροπλάνα προσεγγίζουν από βορρά. Για όσους έρχονται από νότο, αυτή η δυνατότητα δεν υπάρχει, καθώς στη νότια επέκταση του αεροδρομίου υπάρχει ύψωμα άνω των 200 μέτρων καθώς και οικισμοί. Το κακό είναι ότι οι βόρειοι άνεμοι είναι οι συχνότεροι - και το αεροπλάνο συνήθως προσγειώνεται με κόντρα τον άνεμο, άρα χρειάζεται να προσεγγίσει από τον νότο, δηλαδή από τη μεριά που δεν έχει τα βοηθήματα! 

Οι ελλιπείς υποδομές της δεύτερης ελληνικής πόλης δεν είναι καινούργια ιστορία - ούτε αυτές του αεροδρομίου της ειδικότερα. Οι περισσότεροι θα θυμούνται την τραγική ιστορία του ουκρανικού αεροπλάνου που έπεσε στα Πιέρια όρη το 1997. Το πόρισμα Τσολάκη επέρριψε ευθύνη κατά κύριο λόγο στο πλήρωμα του "Γιάκοβλεφ", ωστόσο σύμφωνα με τον κορυφαίο πραγματογνώμονα στο δυστύχημα συνέβαλε και η έλλειψη ραντάρ του αεροδρομίου, που παρότι είχε αγοραστεί "παρέμενε στο κουτί" καθώς οι κάτοικοι αντιδρούσαν στην τοποθέτησή του. Κατά τραγική συγκυρία, σε επίσημους χάρτες το "Μακεδονία" εμφανιζόταν να έχει ραντάρ, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο τέτοιο μέσο που λειτουργούσε διετίθετο από την πολεμική αεροπορία εφόσον εζητείτο - και οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας δεν το ζήτησαν, ακόμη κι όταν έγινε σαφές ότι χρειαζόταν. 

Σκεπτόμενοι όλα αυτά λίγο φιλοσοφικά, θα λέγαμε ότι το ξενύχτι των διακοσίων περίπου επιβατών στην Τιμισοάρα - απαράδεκτο από πλευράς εξυπηρέτησης πελατών - δεν είναι ό,τι χειρότερο θα μπορούσε να τους έχει συμβεί. Μπορεί η Τιμισοάρα να φέρνει μνήμες του τέλους εποχής Τσαουσέσκου, ωστόσο η παλιά αυστροουγγρική πόλη (της σημερινής, εντός ΕΕ, Ρουμανίας) δεν είναι και το χειρότερο μέρος που θα μπορούσε να βρεθεί κανείς. Σε κάθε περίπτωση, δεν βρίσκεται και στα Καρπάθια όρη, όπως έλεγε και ξανάλεγε ο ωρυόμενος κ. Αυτιάς του καναλιού ΣΚΑΪ: παρόλη τη δικαιολογημένη δυσαρέσκειά τους οι επιβάτες της Ryanair δεν φαίνεται να έγιναν έρμαιο του "πολικού ψύχους" ή εγκληματικών στοιχείων - ούτε και του κόμη Δράκουλα. Κάτι είναι κι αυτό...