31 Δεκ 2016

Μιλώντας για τα 32 μέτρα, στις 31 του μηνός

Οι οικοδομικοί κανονισμοί της μεταπολιτευτικής εποχής δεν αφήνουν κανένα κτίριο στην Ελλάδα να ξεπεράσει το μαγικό αριθμό των 32 μέτρων σε ύψος. Το κτίριο του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος "Σταύρος Νιάρχος" (ΚΠΙΣΝ - δυστυχώς άλλη μια άθλια νεοελληνική ακροστοιχίδα) δεν ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα. Αν μάλιστα το δεις από την πλευρά της Καλλιθέας και του πάρκου, νομίζεις ότι δεν υπάρχει καν κτίριο. Οι βασικοί άξονες στην παράλληλη της Συγγρού κατεύθυνση βρίσκονται στη συνέχεια των τζιτζιφιώτικων δρόμων και μάλιστα φέρουν τα ονόματά τους (π.χ. οδός Ευριπίδου). Σε αντίθεση όμως με την υπόλοιπη flatland της Καλλιθέας αρχίζουν να ανηφορίζουν. Το "χωμάτινο κάλυμμα" των τεράστιων κτιρίων της Βιβλιοθήκης και της Λυρικής μοιάζει με λόφος. Πάνω του, κοιτώντας προς το βορρά, νομίζεις ότι το αττικό λεκανοπέδιο είναι σαν αυτό του Καράκας: ότι κλείνει δηλαδή και από το νότο, χωρίς έξοδο στη θάλασσα.

Όχι πως λείπουν και οι θέες προς τη θάλασσα - όμως ο αρχιτέκτονας Ρέντζο Πιάνο (δημιουργός του Μπωμπούρ ή κέντρου Πομπιντού στο Παρίσι όταν ήμουν παιδί) σαν να επέλεξε να της γυρίσει την πλάτη. Ίσως να διείδε - λίγο πριν την έναρξη της ελληνικής δημοσιονομικής κρίσης - ότι η περιοχή του φαληρικού Δέλτα θα έμενε για πολλά χρόνια ακόμη άσχημη και αδιαμόρφωτη, παρά το αναμφίβολο δυναμικό της. Μάλλον γι' αυτό προτίμησε να δείξει στην παραλία το ασχημότερο δυνατό πρόσωπο του καινούργιου κτιριακού συγκροτήματος: έναν σχεδόν συνεχόμενο τοίχο από μπετόν, όπου μάλιστα κάποιοι είχαν το "θράσος" να ονομάσουν Canyon Street (!) την ποδηλατοδρομημένη σούδα που χωρίζει το πάρκινγκ από τα κυρίως κτίρια. 

Η πρόσφατη εξαγγελία πρωτοβουλίας για την ολοκλήρωση των εργασιών της πάλαι ποτέ Ολυμπιακής Ζώνης του Φαλήρου - της μπαζωμένης από το '70 περίπου περιοχής ανάμεσα στο Τροκαντερό και το Μικρολίμανο - δίνει την ελπίδα ότι κάποτε μπορεί να διαψευστούν (-ούμε) οι απαισιόδοξοι και να μπορεί κανείς να βολτάρει ανάμεσα στις δύο παλιές μου γειτονιές, Πειραιά και Καλλιθέα, περνώντας από την πολύπαθη Εσπλανάδα και από έναν παραλιακό περίπατο χωρίς καταυλισμούς και με μόνη ενόχληση τα κουνούπια. Η ήδη κατασκευαζόμενη επέκταση του τραμ μέχρι το κέντρο του Πειραιά, παρά την αναμενόμενη γκρίνια (και χωρίς να αναιρεί κάποια από τα μειονεκτήματα της συγκεκριμένης χάραξης), συμπληρώνει την αίσθηση της αλλιώτικης, φιλικής στο περιβάλλον διαμόρφωσης του τοπίου, σε μια περιοχή που μπορεί να ελπίζει να γίνει cool - αλλά ποτέ δεν ήταν (παρά τη μοναδική τοποθεσία της). Η γενιά των παιδιών μου, μόνο από αφηγήσεις θα ξέρει ότι κάποτε εκεί στο, εχμ, ΚΠΙΣΝ (σημείωση: βρείτε άλλο όνομα!) βρισκόταν ο Ιππόδρομος, τόπος δυστυχίας - είτε ως χώρος συγκέντρωσης αντιφρονούντων, είτε ως πόλος έλξης εθισμένων. Και οι ταινίες που γυρίστηκαν γύρω στο '80 στο Δέλτα, που δείχνουν μια αλλιώτικη νυχτερινή όψη της περιοχής με μηχανόβιους και τραβεστί, δεν θα είναι μόνο καλτ αλλά και απίστευτες - κανείς δεν θα φαντάζεται αυτόν τον τόπο ως πυρήνα παρακμής.

Έτσι ελπίζουμε τουλάχιστον. Είναι ελπιδοφόρο, να αναδύεται ένα τόσο εντυπωσιακό συγκρότημα τον καιρό της κρίσης - έστω και από κεκτημένη ταχύτητα, σε συνέχεια συμφωνιών που υπογράφηκαν την περίοδο 2006-2009 και με βασικό πλεονέκτημα τη ρευστότητα που διέθετε ο ιδιώτης δωρητής. Τα όσα κατασκευάστηκαν πριν το 2004 για τους Ολυμπιακούς συνολικά δεν υστερούσαν σε όγκο. Το momentum που χάθηκε σε αυτά, θα μπορέσει να διατηρηθεί στη νέα Λυρική και τη νέα Βιβλιοθήκη; Η συζήτηση αυτή οδηγεί σε σκέψεις για business plan και παρεμφερή, υψίστης σημασίας ζητήματα. Οι προβληματισμοί όμως θα περιμένουν για λίγο. Προτιμώ να κλείσω τη χρονιά που φεύγει κρατώντας λίγη από την ομορφιά της πρώτης ολοκληρωμένης εντύπωσης. 

Ευτυχισμένο το 2017!








16 Δεκ 2016

Dum Tek Tek

"Εδώ είναι Σιίτες" ήταν η αυτόματη απάντηση όταν ρωτήθηκα μήπως τα φώτα με τους σημαιοφόρους στα Flame Towers έχουν να κάνουν με τα Χριστούγεννα. Η έκπληξη όμως με περίμενε στην κεντρική πλατεία με τα συντριβάνια, με ένα κανονικό εορταστικό χωριό - που στήθηκε σε χρόνο μηδέν, όπως έμαθα - με τα περίπτερά του και το δέντρο του και τα όλα του, μέχρι και Santa έτοιμο να βγάλει φωτογραφίες στο ντεκόρ που απεικόνιζε ένα ζεστό σαλόνι.

Αντιστάθηκα εύκολα στη ζεστή σοκολάτα του Λβιβ· το στομάχι γέμισε με πίτσα που έφαγα στον χιονόκαιρο, ακούγοντας το Ντουμ Τεκ Τεκ της Χαντισέ και χαζεύοντας τον κόσμο να κάνει αυτό ακριβώς που θα έκανε σε μια οποιαδήποτε πόλη της "Δύσης". Ένας αφελής θα έλεγε ότι τα Χριστούγεννα διαπότισαν την ανατολίτικη χώρα, μάταια όμως θα έψαχνε για σταυρούς και φάτνες. Ούτε καν αλκοόλ δεν σερβίρονταν. Η αψίδα έγραφε απλά το όνομα της επόμενης χρονιάς, το Γίλμπασι άλλωστε ξέρω πως το γιορτάζουν στην Τουρκία ως κοσμική γιορτή της ημερολογιακής Πρωτοχρονιάς. Στους φίλους εδώ στο Μπακού ευχήθηκα ό,τι και στους περισσότερους που δεν θα με ενδιέφερε το τι πιστεύουν πως μπορεί να τους σώσει: να περάσουν καλά με τις οικογένειές τους. Happy Holidays, ισχύει για όσους δεν θέλουν να καταστρέψουν τον κόσμο.

Βλέπω, με άλλα λόγια, κάτι λίγο πιο ουσιαστικό από την προφανή εμπορικότητα και παγκοσμιοποίηση στα Season's Greetings. Ίσως η επιθυμία του κόσμου να ζήσει ειρηνικά και "όπως στη Δύση" - με τον ανοιχτό δρόμο ελπίδας - να είναι κάτι πολύ καλό από μόνο του, και όχι απλά το μη χείρον απέναντι στους (πάσης φύσεως) φονταμενταλισμούς.





3 Δεκ 2016

Kiev, said the commissar

Γιόρτασα τα 48α γενέθλια με συναδέλφους από τρεις ηπείρους σε μια ιρλανδέζικη παμπ στο Κίεβο. Η Ο'Μπράιανς βρίσκεται στον επικλινή δρόμο που συνδέει το ύψωμα των χρυσαφένιων τρούλων με την επεισοδιακή πλατεία Μαϊντάν - τον τόπο των πρόσφατων διαδηλώσεων, με το Μέγαρο Τσαϊκόφσκι στη μια μεριά και το υπόγειο mall πλάι στα ΜακΝτόναλντς από την άλλη. Η πόλη δείχνει αυτοκρατορική σε πολλά της γνωρίσματα. Η παραδοσιακή της γειτονιά δεν έχει τους στενούς δρόμους της Πλάκας ή της βελιγραδιώτικης Skadarlija, αλλά ένα φαρδύ καλντερίμι - το οποίο ούτε που σκέφτηκα να κατέβω όταν ξαναεπισκέφθηκα την πόλη δυο μήνες αργότερα με αρνητικές θερμοκρασίες. Ο διερμηνέας Μιχαήλ με διαβεβαίωσε βαριεστημένα ότι η χιονόπτωση θα κρατούσε σχεδόν αδιάλειπτη για τουλάχιστον δέκα μέρες ακόμη.

Η άσπρη κουβέρτα θα μείνει και η υποδοχή της κάθε χρόνο αποτελεί ιεροτελεστία στο κέντρο οδικής συντήρησης στις παρυφές της πρωτεύουσας. Η τελευταία Κυριακή κάθε Οκτώβρη έχει οριστεί μέρα χειμερινής συντήρησης - ευκαιρία για το τελευταίο ομαδικό ποτό πριν τον πόλεμο με τα χιόνια. Ο στρατός του εκτελούντος χρέη, αγγλιστί acting ("and active" κατά το λογοπαίγνιο που μετέφρασε ατόφιο ο "Μάικλ") επικεφαλής της ομάδας παρατάσσεται με τα εκχιονιστικά στο σχηματισμό μιας ιδιότυπης ουκρανικής φάλαγγας. Ούτε ένα ούτε δύο αλλά πέντε φορτηγά με λεπίδα κινούνται λοξά ώστε να διώχνουν το χιόνι στο πλάι από ένα δρόμο πλάτους δύο λωρίδων. Το έκτο όχημα που ακολουθεί σκορπίζει αλάτι δεξιά κι αριστερά για να μην παγώσει ο καθαρισμένος δρόμος. Προσπαθώ να τους εξηγήσω ότι είναι μύθος πως στην Ελλάδα δεν υπάρχουν χιόνια, αλλά το μόνο που καταφέρνω είναι να μου κάνουν πλάκα ότι το μόνο πράγμα στην Ελλάδα που μπορεί να κάνει ένα δρόμο να γλιστρά είναι τα πεσμένα μανταρίνια.

Η βοηθητική βάση του δρόμου - μιας τετραλώριδης αρτηρίας από αυτές που συνδέουν τον κάμπο με τα Καρπάθια στα δυτικά - βρίσκεται σε ένα χωριό από τα πάμπολλα πεδινά. Οι εγκαταστάσεις της είναι υποτυπώδεις και λασπωμένες. "Δεν θα σου πλύνω τα παπούτσια", αστειεύεται ο "acting" και επιτέλους αποφασίζω να κάνω μεταβολή. Δεν έχω άλλωστε τίποτα καινούργιο να δω προχωρώντας προς το σωρό με την άμμο και το αλάτι. Προσπερνώντας την αποθήκη από τσιμεντόλιθους, που τη φυλά ένα δεμένο μαύρο σκυλί, μπαίνω στο διατηρητέο κτίριο, που μοιάζει περισσότερο με χάνι. Ήταν χάνι - τον καιρό της Μεγάλης Αικατερίνης, όπως μου είπαν, οι άμαξες από και προς τη Λιθουανία και την Αγία Πετρούπολη σταματούσαν εκεί. Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο λειτούργησε ως ιατρικό κέντρο - μπορεί για τους Ναζί, τους Σοβιετικούς ή και τους δύο. Σήμερα μαζί με τη βάση συντήρησης συστεγάζει το τοπικό ταχυδρομικό γραφείο, η υπάλληλος του οποίου ευγενικά μας ρώτησε αν χρειαζόμασταν κάτι πριν σχολάσει, μετά το εξοντωτικό ωράριο που τελείωσε κάπου στη μία το μεσημέρι.

Ο τοπικός διαχειριστής συντήρησης στο ιστορικό κτίριο μου πρόσφερε νερό σε ένα φλιτζάνι προορισμένο για τσάι. Δεν άργησε να ακουστεί το αναμενόμενο αστείο για το νερό σαρανταδύο βαθμών - τη βότκα που θα ταίριαζε με το κρύο της ατμόσφαιρας. Ο συνάδελφος μηχανικός Ίγκορ μιλούσε για τις γιορτινές μέρες που άφηνε την οικογένειά του για να τρέξει να συντονίσει τον αποχιονισμό. Του είπα ότι στην Ελλάδα μια αντίστοιχη ομάδα εργαζομένων έχει πάνω κάτω τα ίδια "έθιμα".

Οι άνθρωποι με τα γούνινα καπέλα με άκουσαν με ενδιαφέρον να αφηγούμαι τις εμπειρίες μου από την Ελλάδα. Πριν φύγουμε ένας τους μου είπε πόση εντύπωση του έκανε μια καλοκαιρινή επίσκεψή του στη Βουλγαρία. Μπορούσε να συνεννοηθεί με τον κόσμο μια και είχαν τόσες πολλές κοινές λέξεις. Δυσκολεύτηκε να πιστέψει την πληροφορία ότι τα ελληνικά, παρά τη γειτονική γεωγραφία, δεν είναι σλάβική γλώσσα. Μπορώ να τον κατανοήσω - δεν διαφέρει σε πολύ από τους Αμερικάνους που δεν γνωρίζουν τα όρια Ευρώπης και Ασίας, ή και εμάς που συχνά θεωρούμε σλάβους συλλήβδην όλους τους πρώην ανατολικοευρωπαίους όπως τους Ούγγρους, Γεωργιανούς και πολίτες των βαλτικών χωρών.

Την τελευταία μου βραδιά συνδέθηκα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου και πάλι εμφανίστηκαν υποτιθέμενες δηλώσεις του Κίσινγκερ για την Ελλάδα. Αφού χαμογέλασα, θυμήθηκα ένα πραγματικό του άρθρο, γραμμένο πριν δυόμισι περίπου χρόνια, τον καιρό προσάρτησης της Κριμαίας. Δεν ξέρω αν η κοσμοθεωρία του έχει επηρεάσει το επιτελείο εξωτερικής πολιτικής του νέου Αμερικανού προέδρου. Ωστόσο οι προειδοποιήσεις του για την ιδιαιτερότητα της Ουκρανίας μου είχαν τότε φανεί εξαιρετικά νηφάλιες. Τις έχω στο μυαλό μου όποτε βλέπω την πληθώρα ευρωπαϊκών σημαιών στο Κίεβο και τον πίνακα αναχωρήσεων του Μπόρισπιλ που δεν έχει καμία πτήση προς Ρωσία - και όποτε ακούω τις ίδιες λέξεις με διαφορετική προφορά, ενίοτε από το ίδιο άτομο, στο πλαίσιο της γλώσσας-αχταρμά που λέγεται σούρζυκ, ρώσικα και ουκρανικά μπερδεμένα όπως ολόκληρη αυτή η κοινωνία των σαράντα και πλέον εκατομμυρίων, όπως όλοι μας σε τελευταία ανάλυση.

*Ο τίτλος είναι από στίχο του Red Army Blues (Waterboys)

19 Νοε 2016

Αίνιγμα: βρες την πόλη

Σε φέρνει το πλοίο από τα καταπράσινα νησιά με την ενετική παράδοση. Κατεβαίνεις και περπατάς το μώλο. Διασχίζεις τη σιδηροδρομική γραμμή και τον παραλιακό δρόμο, μονόδρομο με τα αυτοκίνητα να έρχονται από τα αριστερά σου.

Μπαίνεις στον πεζόδρομο και, αφού διασχίσεις τον δεύτερο μονόδρομο (της αντίθετης κίνησης) μπαίνεις στην καρδιά του κέντρου, στο σταυροδρόμι του κάθετου με τον οριζόντιο πεζόδρομο. Το μέρος σφύζει από ζωή μέρα και νύχτα. Παραπάνω είναι ένα ξενοδοχείο με μάλλον αδιάφορη αρχιτεκτονική και λίγο αργότερα αρχίζουν τα σκαλάκια, που σε βγάζουν στην άνω πόλη με τα ρωμαϊκά μνημεία και τις παλιές εκκλησίες. 

Ακόμα πιο ψηλά, εκεί που τελειώνει η πόλη, είναι ο περιφερειακός αυτοκινητόδρομος, διλώριδος ανά κατεύθυνση με τούνελ και γέφυρες πάνω από χαράδρες. Η πόλη των διακοσίων χιλιάδων - που απέχει περίπου 2 ώρες με το αυτοκίνητο από την πρωτεύουσα - είναι γνωστή για το καρναβάλι της και για τον, αριστερότερο από το μέσο όρο της χώρας, πολιτικό προσανατολισμό του πληθυσμού της. Η κάποτε ακμάζουσα ιταλική παροικία λιγόστεψε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. 

Το λιμάνι πάει να πάρει τα πάνω του για να ανταγωνιστεί τα μεγαλύτερα της περιοχής αλλά η επέκτασή του είναι ακόμα ανολοκλήρωτη. Λίγα χιλιόμετρα παρακάτω μια εντυπωσιακή γέφυρα οδηγεί σε μια καλαίσθητα διατηρημένη παραθαλάσσια πόλη της μεσαιωνικής εποχής. 

Φαντάζομαι βρήκατε την απάντηση. Τις δύο απαντήσεις, για την ακρίβεια.

12 Νοε 2016

Εκλογές ΗΠΑ

Δεδομένα 4 μέρες μετά τις αμερικανικές εκλογές:

-1- Ψήφισε περισσότερος κόσμος απ' ό,τι το 2012. 
-2- Ο Τραμπ πήρε περισσότερες ψήφους απ' ό,τι ο Ρόμνεϊ το 2012.
-3- Η Κλίντον κερδίζει τη λαϊκή ψήφο αλλά μάλλον με κάτω από 50% ποσοστό. 
-4- Η Κλίντον ενδέχεται να ξεπεράσει τις ψήφους του Ομπάμα το 2012, αλλά αυτό θα εξαρτηθεί από ψήφους που δεν έχουν ακόμη καταμετρηθεί. Προς το παρόν υπολείπεται.
-5- Οι "μικροί" πήραν σχεδόν 5% - ανέβηκαν πολύ, για τα αμερικανικά δεδομένα. Στο μεγαλύτερο μέρος τους οι ψήφοι αυτές πήγαν σε κόμματα "αρχών" - με συναπτά έτη πολιτικής παρουσίας - και όχι κάποιον εφήμερο σταρ (άλλωστε ο σταρ φέτος ήταν σε μεγάλο κόμμα!).
-6- Η Κλίντον και οι Δημοκρατικοί δεν έθεσαν θέμα εκλογικού νόμου και λογικά η καμπάνια τους θα ήταν στοχευμένη στο να κερδίσουν τους 270 εκλέκτορες (το οποίο και μετράει) και όχι να πλειοψηφήσουν στο λαό - άρα δεν είναι οι "πραγματικοί νικητές" και όλα τα άλλα όμορφα που ακούγονται. Θέμα εκλογικού νόμου είχε τεθεί στο παρελθόν - με δικομματική υποστήριξη στη σχετική πρόταση - αλλά ανεπιτυχώς, καθώς υπήρχαν αντιδράσεις και από τα δύο κόμματα, ιδίως από πολιτείες μεσαίου μεγέθους που ήθελαν να διατηρήσουν το ειδικό τους βάρος αμείωτο. 
-7- Η καμπάνια Τραμπ επανέφερε την κυριαρχία του ρεπουμπλικανικού μπλοκ στο νότο και τις μεσοδυτικές πολιτείες. Ο Ομπάμα είχε σπάσει αυτήν την κάποτε θεωρούμενη ως "κλειδωμένη πλειοψηφία". Οι λεγόμενες πολιτείες-κλειδιά κρίθηκαν καθαρά, χωρίς περιπτώσεις όπως η Φλόριντα του 2000 που έδωσε τη συνολική νίκη στον Μπους Τζούνιορ. 
-8- Τα γκάλοπ όπως συνοψίζονταν έδειχναν μέχρι τις τελευταίες μέρες μια τάση ελαφρά υπέρ της Κλίντον. Τόσο στη λαϊκή ψήφο όσο και σε επίπεδο πολιτειών-κλειδιών. Η Πενσυλβανία π.χ. δύσκολα φαινόταν ότι θα πάει στον Τραμπ. Η απόκλιση από την πραγματικότητα μπορεί να σημαίνει κρυφή ψήφο υπέρ Τραμπ, μπορεί και ατέλειες της δειγματοληψίας σε επίπεδο πολιτείας. Πάντως το συνολικό προβάδισμα τις τελευταίες κάμποσες μέρες ήταν σαφώς στα όρια του στατιστικού σφάλματος. 
-9- Έχει κάτι το παράδοξο ο χαρακτηρισμός της ψήφου στον επιχειρηματία που πήρε το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων ως "αντισυστημικής". Τα ΜΜΕ των ΗΠΑ από δεκαετίες θεωρούνται ότι γέρνουν υπέρ των Δημοκρατικών - φέτος δεν έγινε κάτι πολύ διαφορετικό. [Το 1992 θυμάμαι που ο Μπους (πατήρ) ζητούσε από τους πολίτες να τον επανεκλέξουν για να τη σπάσουν στα μέσα ενημέρωσης.] Φέτος ο Ομπάμα έκανε (οικογενειακώς) τέτοια εκστρατεία υπέρ της Δημοκρατικής υποψηφίου που κανένας άλλος πρόεδρος δεν έχει κάνει στο παρελθόν για τον υποψήφιο του κόμματός του. Και η Κλίντον μπορεί να κέρδισε όσους δεν ήθελαν Τραμπ αλλά μάλλον δεν της έδωσε θετικούς πόντους το ότι είναι σύζυγος του παλιού προέδρου, που άλλωστε κι αυτός ποτέ δεν πήρε πάνω από 50% στο λαό. Ωστόσο οι βαρύγδουποι χαρακτηρισμοί θέλουν προσοχή. Η επανάκαμψη των Ρεπουμπλικάνων με ψήφο "αγανάκτησης" (που υποτίθεται ότι χαρακτηρίζει επιλογές ορισμένων χαρακτηριστικών δημογραφικών ομάδων όπως οι "λευκοί χωρίς πτυχίο") έχει ξαναγίνει στο παρελθόν χωρίς να χαρακτηριστεί τόσο επαναστατική. Η εναλλαγή συντηρητικών-φιλελεύθερων (το αμερικανικό ανάλογο του "δεξιός-αριστερός") είναι ένα χαρακτηριστικό της υγιούς δημοκρατίας.  

Μπλε και πράσινο υπόβαθρο

Με έκπληξη ο ελληνικός λαός πληροφορήθηκε σήμερα ότι η Ελευσίνα (Eleusis, γερμ. Ελόιζις), η οποία ανακηρύχθηκε πολιτιστική συμπρωτεύουσα του 2021 μαζί με τη ρουμανική Τιμισοάρα και το σερβικό Νόβι Σαντ, είναι πόλη και στη σύγχρονη Ελλάδα.

Η πλειοψηφία των πρωτευουσιάνων συμπολιτών μας μόλις και μετά βίας γνωρίζει εξ ακοής μερικούς από τις πολλές δεκάδες δήμων που συναποτελούν το περίφημο λεκανοπέδιο. Στην δε καθημερινότητά του ο μέσος κάτοικος της Αττικής θα πατήσει το πόδι του το πολύ σε δύο δήμους (σπιτιού και βασικής ασχολίας) ενος πολεοδομικού συγκροτήματος με διάσπαρτα βουνά και λόφους, που τον εμποδίζουν να δει - κυριολεκτικά - πέρα από τη μύτη του.

Στις αρχές του 21ου αιώνα υπήρχε βάσιμη ελπίδα ότι οι νέοι αυτοκινητόδρομοι θα έδιναν στον Αθηναίο και Πειραιώτη τη δυνατότητα να γνωρίσει την υπόλοιπη Αττική, πέρα από τα ξενυχτάδικα της παραλιακής και τις χασαποταβέρνες στα αρβανιτοχώρια (που θα τον προσέλκυαν ακόμη και με καρόδρομο).

Από τα δύο καινούργια λεκανοπέδια που έφερε κοντά στο ορίτζιναλ η Αττική Οδός, το πιο προσιτό ήταν αυτό των Μεσογείων, χάρη στο αεροδρόμιο και τα εκπτωτικά χωριά. Το άλλο, το δυτικό με τα φουγάρα, παρέμεινε πέρασμα - και μάλιστα ακόμη πιο μακριά από τους οικισμούς σε σχέση το παλιό.

Η κρίση, τέλος, δυσκόλεψε τις μετακινήσεις με αυτοκίνητο, που έγιναν ακριβότερες και πιο απρόσιτες. Οι περαστικοί για Πελοπόννησο και δυτική Ελλάδα έμεναν πάντα με την εντύπωση ότι η "Ελευσίνα" των πινακίδων ήταν ένα απλό τοπωνύμιο με κάτι αρχαία, σαν τους Δελφούς ή το Σούνιο ας πούμε - τόσο που απορούσες γιατί οι πινακίδες προς αυτήν δεν είχαν το καφέ φόντο του πολιτισμού. Λίγοι έβγαιναν στον κόμβο για να δουν την παλιά απόληξη της Ιεράς Οδού. Η σημαντική αρχαία πόλη είχε περίπου χαθεί - κι ήταν διαρκές αυτό το Ελευσίνιο μυστήριο.

Οι λίγοι που την είχαν ακουστά, πάλι, τη σύγχρονη Ελευσίνα, την φαντάζονταν σαν τη Δραπετσώνα, με το λαϊκό κορίτσι που κάποιος είχε αγαπήσει εκεί μια φορά και το έκανε τραγούδι, με το γεράνι και την εργατιά και την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Και οι Πειραιώτες, ειδικά της Βήτα, μπορεί να δυσκολεύονται ακόμη να δουν σαν ξεχωριστή πόλη μια συνοικία που εξυπηρετιόταν από παλιά με αστικό λεωφορείο (ενώ η Ραφήνα και το Πόρτο Ράφτη βασίζονταν στα ακριβότερα ΚΤΕΛ). Με την ίδια λογική, θα έλεγαν, ας γίνει πολιτιστική πρωτεύουσα και ο Άλιμος του Θουκυδίδη.

Προσωπικά, αν και ήμουν Πειραιώτης της Άλφα, μια παρόμοια αντίληψη είχα, μέχρι λίγο πριν την Ολυμπιάδα. Τότε, ως προνομιακός -λόγω δουλειάς- γνώστης του καινούργιου δρόμου είχα την ευκαιρία να περάσω όμορφα διαλείμματα σε ένα από τα καλύτερα μη παραθαλάσσια μέρη για καφέ που έχει η Αττική: στο δρόμο ήπιας κυκλοφορίας (Νικολαΐδου) που περνά δίπλα απο τον αρχαιολογικό χώρο. Περίπου εκείνο τον καιρό έμαθα την περιοχή μέσα από βιβλία του Γεράσιμου Δενδρινού, που τα αγάπησα κυρίως γιατί οι ιστορίες τους δένονταν με το ίδιο νήμα που ενώνει τον Πειραιά με τα πολύ μακρινά δυτικά του προάστια. Συγχωρήστε μου την υπερβολή και αφήστε με για μια στιγμή να χαρώ ως Πειραιώτης με τη μακρινή μας γειτονιά (διότι γειτονιά μας είναι όποιος τόπος εξυπηρετείται με αστικό λεωφορείο που ο αριθμός του αρχίζει με 8), που -ναι- είναι πόλη με ζωή, θάλασσα, παραγωγή, κίνηση και όχι μόνο ιστορία. Και πινακίδες με, δικαίως, μπλε και πράσινο υπόβαθρο.

7 Νοε 2016

Οι ρυθμιστές των ΗΠΑ δεν θα εκπροσωπηθούν (ακόμη), αλλά δεν είναι νάνοι

Στις ΗΠΑ διατηρείται το πλειοψηφικό (winner-take-all) σύστημα σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις. Αυτό καθιστά μηδαμινές τις δυνατότητες εκλογής Προέδρου (ή ακόμη και εκλεκτόρων για τη δευτερογενή ψηφοφορία) από τρίτο κόμμα πλην Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων. Ωστόσο, ουκ ολίγες φορές - όχι μόνο παλιότερα που δεν είχε παγιωθεί ο δικομματισμός, αλλά και τις τελευταίες δεκαετίες - το άθροισμα των δύο μεγάλων απέχει λίγο ή περισσότερο από το 100%.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ο Ρος Περό, ο μεγιστάνας που (σε αντίθεση με τον Ντόναλντ Τραμπ) κατέβηκε ανεξάρτητος και εκτιμάται ότι προσέλκυσε κυρίως Ρεπουμπλικάνους το 1992 και 1996, με αποτέλεσμα ο Μπιλ Κλίντον να εκλεγεί δις χωρίς να ξεπεράσει ποτέ το 50%. Μετά την εξαφάνιση αυτού του διάττοντα αστέρα, ποτέ δεν συγκεντρώθηκε διψήφιο ποσοστό από τρίτο υποψήφιο. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια συστηματικά ανεβαίνει η δύναμη συγκεκριμένων μικρών κομμάτων.

Για τα αμερικανικά δεδομένα μικρών: το Ελευθεριακό Κόμμα (Libertarian) με υποψήφιο τον Γκάρυ Τζόνσον πήρε σχεδόν 1.3 εκατομμύριαι ψήφους και ποσοστό 1%. Φέτος οι δημοσκοπήσεις έως τώρα δείχνουν ότι έχει πιθανότητα να ανεβάσει τις δυνάμεις του, προσελκύοντας δυσαρεστημένους από τον Τραμπ Ρεπουμπλικάνους. 

Άραγε η Χίλλαρυ Κλίντον θα επωφεληθεί από τους Libertarians κατά παρόμοιο τρόπο όπως ο σύζυγός της από τον Περό; Θεωρητικά είναι δυνατό οι Ελευθεριακοί να κόψουν σε ορισμένες αμφιταλαντευόμενες (swing) πολιτείες το κρίσιμο ρεπουμπλικανικό ποσοστό που θα φέρει τελικά στην πρώτη θέση την υποψήφια των Δημοκρατικών. Ωστόσο, παρόμοια ζημιά μπορεί να πάθει και η ίδια η πρώην ΥΠ.ΕΞ. των ΗΠΑ, από το Πράσινο κόμμα, που κι αυτό φιλοδοξεί να ξεπεράσει το ψυχολογικό φράγμα του 1% - κάτι που συνέβη το 2000 με τον χαρισματικό Ralph Nader που πήρε 2.7%. 

Οι απόψεις παγκοσμίως διίστανται για το αν αξίζει να δίνεται ισότιμη φωνή - μέσω μιας αναλογικής αντιπροσώπευσης - στα μικρότερα κόμματα, ή αν αντίθετα η δικαιοσύνη θα πρέπει να θυσιαστεί ώστε να αποφεύγεται η "ακυβερνησία". Με κάθε επιφύλαξη όσον αφορά την αξιοπιστία των εκτιμήσεων, ένα ιδιαίτερα πιθανό σενάριο φαίνεται πως είναι η οριακή πλειοψηφία στους εκλέκτορες και η συγκράτηση των δύο μεγάλων κάτω του 50% στη λαϊκή ψήφο. Όπως το 2000 έτσι και τώρα δεν προβλέπω σε μια τέτοια περίπτωση να τίθεται στα σοβαρά θέμα αλλαγής των διαδικασιών. Αν όμως συστηματικά ευδοκιμήσουν κόμματα με εκατομμύρια ψηφοφόρων σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ τα οποία θα μένουν χωρίς καμία αντιπροσώπευση, δεν αποκλείεται να γεννηθεί σοβαρός προβληματισμός, καθώς θα αυξάνονται οι πιθανότητες να εκλέγονται υποψήφιοι του σχετικώς πλειοψηφούντος, που θα είναι μειοψηφία στο γενικό σύνολο. 

Όπως Ελλάδα, που με το μπόνους των 50 εδρών καταλήξαμε να μας κυβερνούν κόμματα με άθροισμα κάτω του 40%. Και μάλιστα κόμματα που ορκίζονταν στην Απλή ("και άδολη") Αναλογική - όμως μ' αυτά και μ' αυτά τελικά καθιέρωσαν κάτι που της μοιάζει (συμφεροντολογικά για να περιορίσουν την ήττα τους, όπως έκανε ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1989) και άφησαν ως θιασώτες των (υπερ)ενισχυμένων συστημάτων πολλούς δεξιούς και νεοδεξιούς. Συμπεριλαμβανομένων όσων πριν λίγα χρόνια χρόνια, από τα "μετερίζια" μικρών κομμάτων, μάλλον δεν κραύγαζαν τόσο έντονα υπέρ αυτών των συστημάτων.

27 Οκτ 2016

Προστατέψτε το Ανατολικό Αιγαίο!

Ανεξάρτητα από το πώς θα εξελιχθεί η μεταναστευτική και προσφυγική ροή προς την Ευρώπη αλλά και η αντιμετώπιση του ζητήματος σε επίπεδο ΕΕ, θα πρέπει να θεωρούμε βέβαιο ότι για πολλά χρόνια στην Ελλάδα θα ζουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι καταγόμενοι από χώρες της Ασίας και Αφρικής, εξαθλιωμένοι λόγω πολέμου ή οικονομικών συνθηκών στις πατρίδες τους. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται όχι μόνο οι καραβιές των πρόσφατων ετών αλλά και όσοι ήρθαν για να εργαστούν, κυρίως στην προολυμπιακή εποχή αλλά και στη συνέχεια, εν μέσω κρίσης, σε κατασκευαστικές ή αγροτικές εργασίες.

Θα πρέπει να πάρουμε απόφαση ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι δυνατόν να εκτοπιστούν μαζικά από μια χώρα πολιτισμένη, για πολλούς (ανάμεσά τους και πρακτικούς) λόγους. Θα πρέπει να σκεφτούμε πολύ σοβαρά αν η οποιαδήποτε γκετοποίηση έχει οτιδήποτε το θετικό, αλλά και αν είναι πρακτικά εφικτό να υπολογίζουμε ότι πολύς κόσμος μπορεί να παραμείνει για πολύ καιρό σε κατάσταση οιονεί κράτησης. Ακόμη και αν απομακρυνόταν κάθε δυνατότητα παράνομης εισόδου στη χώρα και αν το καθεστώς ελέγχων γινόταν ξαφνικά τέλειο, θα παραμείνει ένας εξαιρετικά υψηλός αριθμός κατοίκων - που θα θεωρούμε "προσωρινούς" - για τους οποίους οι πιθανότητες ενσωμάτωσης (έστω με τον επίπονο τρόπο που κουτσά-στραβά επιτεύχθηκε με τους Βαλκάνιους και πρώην Σοβιετικούς) θα είναι  πολύ μικρές.

Θα είναι τεράστιο λάθος αν αυτό το κομμάτι του ντε φάκτο πληθυσμού επιδιωχθεί να μείνει στις ακριτικές περιοχές στις οποίες δυσανάλογα μεγάλο μέρος του κατοικεί (ή "φιλοξενείται") σήμερα. Η τυφλά δίκαιη κατανομή θα ήταν σε κάθε νομό της Ελλάδας ανάλογα με τον μόνιμο πληθυσμό της τελευταίας απογραφής. Η ουσιαστικά ωφέλιμη κατανομή θα υπάρξει αν αποφευχθεί πάση θυσία η συγκέντρωση δυνητικών "μουσουλμανικών μειονοτήτων" σε ακριτικές περιοχές και ιδιαίτερα σε νησιά.

Στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου βρίσκονται πολλές χιλιάδες πρόσφατοι αφιχθέντες. Δεν μεταφέρθηκαν από άλλο σημείο της χώρας: εκεί τους έβγαλε η θάλασσα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δικαιολογείται να διατηρείται στα νησιά οτιδήποτε πέραν της απόλυτα προσωρινής "δομής" που απαιτείται για την καταγραφή. Τα μικρομεσαία νησιά που ελπίζουν στον τουρισμό και βρίσκονται σε απόσταση stone's throw (ρίχνω πέτρα και φτάνει απέναντι) από την Τουρκία πρέπει να προστατευθούν. Το να διατηρούνται οι άνθρωποι στη Λέσβο, τη Χίο και τη Σάμο δεν αυξάνει τις πιθανότητες "επαναπροώθησης". Το ίδιο - πλην ίσως του τουρισμού - ισχύει και στην περιοχή περί τον οδικό άξονα Ε-75 και ιδίως μεταξύ Θεσσαλονίκης και Ευζώνων. Από τη στιγμή που οι βόρειοι και υπερβόρειοι γείτονες δεν αφήνουν πια τη σιωπηρή διέλευση των προσφύγων και λοιπών μετοίκων, δεν υπάρχει λόγος να διατηρούνται κουτοπόνηρα χώροι στους συγκεκριμένους τόπους.

Υποτίθεται ότι ξεδιπλώνεται ένα σχέδιο για την ορθολογική κατανομή ανά τη χώρα. Δεν μου είναι γνωστό αν οι παραπάνω σκέψεις έχουν απασχολήσει καθόλου αυτούς που το συντάσσουν και αυτούς που θα κληθούν να το εφαρμόσουν. Προκαλεί έκπληξη ωστόσο η πληροφορία ιστοσελίδας, ότι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ ζήτησε από ξενοδόχους νησιού του Ανατολικού Αιγαίου να υποβάλουν προσφορές για ξενοδοχειακές υπηρεσίες από το Νοέμβριο του 2016. Αν αληθεύει, αυτό προαναγγέλλει διαιώνιση της τωρινής κατάστασης. (Ο σύνδεσμος: http://aegaio.blogspot.com/2016/10/h_25.html)

Η πρόσφατη ανάσυρση ενός "εθνικού συμβολαίου" των τελευταίων ημερών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η χαρτογραφική απεικόνιση των ανατολικών νησιών μας ως δυνητικά διεκδικούμενων, ανεξάρτητα από το πώς οι αναφορές αυτές θα αντιμετωπιστούν σε διπλωματικό και δημοσιογραφικό επίπεδο (με τη δέουσα σύνεση και με μέτρο, θα ήθελα να ελπίζω), καλό θα είναι να θυμίζουν σε όλους - και ιδίως σε όσους έχουν την εξουσία να παίρνουν αποφάσεις - ότι αν η παραμέληση της επαρχίας εν γένει είναι κακή πολιτική, ειδικότερα στα συγκεκριμένα νησιά είναι εγκληματική αμέλεια να "καις" μία προς μία όλες τις δυνατότητές τους να κρατήσουν και να προσελκύσουν ανθρώπους που θα πάνε εκεί από επιλογή (κι όχι από ανάγκη), για να ζήσουν, να δραστηριοποιηθούν ή να τα απολαύσουν ως επισκέπτες.

11 Οκτ 2016

Η Ευρώπη-σάντουιτς και η μελλοντική ηγεσία των ΗΠΑ

Πολλές από τις διαφορές ανάμεσα στους υποψηφίους για την αμερικανική Προεδρία είναι περίπου κλασικές μεταξύ αριστερότερης και δεξιότερης εξωτερικής πολιτικής. Ο Τραμπ εκφράζει απομονωτισμό (με έκδηλη αντιπάθεια σε "αλλόφυλους") ενώ η Κλίντον υποστηρίζει ενεργή παρουσία των ΗΠΑ (και στάση διαπολιτισμικής ανοχής). Οι ψηφοφόροι των ΗΠΑ όπως και κάθε χώρας αποφασίζουν βάσει ποικίλων κριτηρίων και θα 'χε ενδιαφέρον να δει κανείς πόσο βαρύνει η εξωτερική πολιτική στην επιλογή του Αμερικανού πολίτη καθώς και πόσο δημοφιλής μπορεί να είναι η στάση κάθε υποψηφίου ανάμεσα στους τρίτους λαούς που υφίστανται τις συνέπειες της εκάστοτε ηγεσίας στην Ουάσιγκτον (κι ας μην έχουν δικαίωμα να ψηφίσουν για την ανάδειξή της).

Το πρώτο ερώτημα συχνά βρίσκει έμμεση απάντηση αν θυμηθεί κανείς την ατάκα "the economy, stupid". Άραγε είναι αποφασισμένοι οι Αμερικανοί να σταθούν υπεράνω των οικονομικών; Το ότι η Χίλλαρυ δεν βγαίνει (ακόμη - αρχές Οκτωβρίου) με τα τσαρούχια δείχνει πως δεν θέλουν να την επιβραβεύσουν για τα ομαλά, οικονομικώς, χρόνια του Ομπάμα. Ίσως αυτό να δίνει περιθώριο σε θέματα όπως η εξωτερική πολιτική να καθορίσουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις επιλογές. 

Η κόπωση από την παραμονή των ΗΠΑ στο διεθνές προσκήνιο, όπως κι η δυσπιστία απέναντι σε στάσεις και επιλογές του ζεύγους Κλίντον διαχρονικά, ενδέχεται να δώσουν πόντους σε έναν πολιτικό που υπόσχεται ελάφρυνση του κόστους παραμονής των αμερικανικών στρατευμάτων ανά τον κόσμο αλλά και ύφεση σε ένα συγκεκριμένο μέτωπο: αυτό μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Η μέχρι τώρα θετική στάση του Τραμπ απέναντι στον Πούτιν και αντίστροφα, μπορεί να κριθεί θετικά από όσους ανησυχούν για την αυξανόμενη αντιπαλότητα των τελευταίων ετών. Αν η προσφυγική κρίση αποδοθεί ως ένα σημείο στην αντιπαλότητα αυτή, συνεπάγεται ότι η άρση ή η μείωσή της θα εκληφθεί ως ελπίδα ελάφρυνσης των μεταναστευτικών ροών και των όσων δεινών δημιουργούν. 

Το ενδιαφέρον λοιπόν σε μια τέτοια περίπτωση θα είναι κατά πόσον η μέχρι τώρα δυτική "ορθοδοξία" (που συχνά δείχνει εμπνευσμένη από το μοντέλο διαπολιτισμικής σύγκρουσης με τις διαχωριστικές γραμμές σε μέρη όπως η Βοσνία και η Ουκρανία) θα αντιδράσει θεωρώντας κατευνασμό την όποια αμερικανική προσπάθεια προσέγγισης με τη ρωσική ηγεσία - και πώς θα συμπεριφερθούν οι κυβερνήσεις αλλά πρωτίστως τα εκλογικά σώματα (υπενθύμιση: Γερμανία και Γαλλία έχουν εθνικές εκλογές μέσα στο 2017), τόσο στις μεγάλες όσο και στις μικρότερες χώρες σε μια Ευρώπη που, όλο και περισσότερο, θα μοιάζει σάντουιτς: στριμωγμένη ανάμεσα στις ΗΠΑ και στη χώρα που, εκατό χρόνια μετά την αλλαγή "αυτοκρατορικής" φρουράς στη Μόσχα, θα συνεχίσει να αναζητά αυξημένο ζωτικό (με το συμπάθιο) χώρο.

30 Αυγ 2016

899 μέτρα

Προχώραγε σε μια κατηφοριά, ίσως από τον διπλανό λόφο με τα πεύκα, που τον λένε Μάριαν. Ο κόσμος παρατεταγμένος στην άκρη τον χειροκροτούσε, όπως έκανε και το στάδιο - ρυθμικά και όρθιο - όταν μπήκε. Σε μια εποχή που οι τελευταίοι μεγάλοι αθλητές του στίβου μας είχαν ήδη πάει στην πολιτική όπως ο γιατρός ή τη ζαχάρωναν όπως ο επικοντιστής, ο μουσάτος Αγρινιώτης τερμάτισε με παγκόσμιο ρεκόρ δίνοντας ελπίδες για ένα λαμπρό μέλλον. Η δική μας χαρά εκεί στην πειραιώτικη γειτονιά ήταν ακόμα μεγαλύτερη από των άλλων συνελλήνων, γιατί ο κοντινότερος οικογενειακός φίλος έμοιαζε στο μαραθωνοδρόμο - αρκετά για να αποκτήσει το περιφραστικό παρατσούκλι Κούσης ο Μεγάλος Αθλητής.

Οι διοργανωτές των Μεσογειακών του 1979 όμως έκαναν ένα ανεπίτρεπτο λάθος. Η διαδρομή αποδείχθηκε 899 μέτρα μικρότερη από την κανονική του Μαραθωνίου. Ποτέ δεν θα μάθουμε αν ο πρωταθλητής μας θα έσπαγε ούτως ή άλλως το ρεκόρ αν είχε την ευκαιρία να τρέξει τη σωστή απόσταση. Είναι ένα what-if που δεν μπορείς να μη σκεφτείς, όταν περνάς δίπλα από το καμπυλόγραμμο στάδιο, αρχιτεκτονικής παραπλήσιας (τηρουμένων των αναλογιών, ανοιχτό το μεν και κλειστό το δε) με το -ελληνικό πλην σοσιαλιστικά ονοματισμένο- Ειρήνης και Φιλίας. (Ένα άλλο what-if είναι το τι θα έκανε η Εθνική μας στο πρώτο διεθνές παιχνίδι ποδοσφαίρου που διεξήχθη ποτέ σε αυτό το στάδιο, αν ο ήρωας της Κοπεγχάγης Σαργκάνης -αλλά και όλη η ομάδα- βρισκόταν σε στοιχειωδώς καλή μέρα, και όχι στα χάλια που συνέβαλαν στην τραγική πεντάρα από την φορτσάτη Γιουγκοσλαβία.)

Το Σπλιτ ήταν Ασπάλαθος παλιά και κάποιες φορές σου θυμίζει κάτι από Ελλάδα, μια πόλη όμορφη και άσχημη μαζί, με νησιά σε απόσταση αναπνοής από ουρανοξύστες και ναυπηγεία. Μια πόλη ρωμαιοκαθολική με μια βυζαντινή Κλεισούρα, Κλις σήμερα, κάστρο που κράτησαν οι Οθωμανοί στη διάρκεια της άγονης πολιορκίας τους πριν από μισή περίπου χιλιετία. Οι αντιφάσεις κορυφώνονται στο κέντρο, στην καρδιά της πόλης, που είναι ο καθεδρικός του Αγίου Δομνίου, δίπλα στο αίθριο του παλατιού του Διοκλητιανού, ενός από τους μεγάλους διώκτες του αρχικού Χριστιανισμού. 

Σβέτι Ντούγε λένε οι ντόπιοι τον προστάτη άγιο Δόμνιο, έτσι (Ντούγε) έχει ονομάσει και το γιο του ο ντόπιος Ντίνο Ράτζα, όπως έμαθα από Έλληνα μπασκετόφιλο που μου παρήγγειλε χαιρετίσματα στον παλιό σταρ, θρέμμα της τοπικής Γιουγκοπλάστικα (προς το παρόν μόνο το σπίτι του έχει εντοπιστεί, ο ίδιος όχι ακόμη). Τα απρόσμενα ελληνικά, ωστόσο, ακούστηκαν από έναν λιγότερο διάσημο παλιό Κροάτη αθλητή, τον τερματοφύλακα του ΟΦΗ Ίγκορ Βούκμαν, που βρέθηκε τυχαία δίπλα μας στο Σπλιτ αυγουστιάτικα, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι τη μόνη βασική ελληνική λέξη που ξεχνούσε, το παράθυρο, τη θυμήθηκε ακούγοντας ένα τραγούδι. 

Τραγούδια βάζω κι εγώ στο μυαλό μου για να δίνω ρυθμό όταν βαδίζω, κολυμπάω ή, πιο σπάνια, τρέχω. Ίσως να έβαζε κι ο Μεγάλος Αθλητής τότε που, πολλά χιλιόμετρα και χρόνια μακριά από τις ρυθμικές επευφημίες των Δαλματών, έβγαινε για την τακτική του προπόνηση στην ελληνική (όχι την κροατική) συμπρωτεύουσα. Η ελληνική και η αγγλική εκδοχή της Wikipedia διαφωνούν για το αν ο μαραθωνοδρόμος πέθανε (το 2005) στο άλσος με τα πεύκα ή στην παραλία. Βλέποντας το καταπράσινο ύψωμα του Μάριαν στο φόντο της υπέροχης ακρογιαλιάς στο Κάσιουνι, μπαίνεις στον πειρασμό να σταματήσεις τον χρόνο για τον Μιχάλη λίγο πριν την επαναμέτρηση, εκεί στο Σπλιτ κι όχι στην όμορφη Θεσσαλονίκη.


11 Αυγ 2016

Μικρές λεπτομέρειες

Η ελληνική παρουσία στην Αδριατική δεν είναι τόσο ξακουστή και τόσο αρχαία όσο αυτή στη Μαύρη Θάλασσα. Οι λεπτομέρειες όμως που έμαθα φέτος είναι εκπληκτικές. Ιδού μερικές:

-1- Τα μεγαλύτερα νησιά έχουν και ελληνικά ονόματα. Το Κρκ είναι Κύρικον (μάλλον μεταγλώττιση του λατινικού Curicum). Το Τσρες είναι Χέρσον. Η Κόρτσουλα είναι η παλιά Κόρκυρα Μέλαινα (μαύρη Κέρκυρα). Τέλος το πανέμορφο Χβαρ είναι Φάρος, αποικία των Παρίων, από την παρουσία των οποίων έχει διασωθεί το πρωτοποριακό σύστημα διανομής αγροτεμαχίων ως "ager" (αγρός).

-2- Ένα καθόλου αρχαιοελληνικό και καθόλου τουριστικό νησί, το Κράπανι έξω από το Σίμπενικ (μόλις που φαίνεται στη φωτό), έχει παράδοση στη σπογγαλιεία την οποία φέρεται διδάξας ένας καθολικός ιερωμένος από την Κρήτη ονόματι Αντώνιος (Antun)!

-3- Ο Αποξυόμενος, αντίγραφο κλασικού αγάλματος που βρέθηκε στο βυθό της Αδριατικής, εκτίθεται από φέτος στο μικρό νησί Λόσινι, στο οποίο εγκαινιάστηκε μουσείο με αυτό το εύρημα ως κύριο έκθεμα. Πρόκειται για σημαντικό πολιτιστικό γεγονός της φετινής χρονιάς σε μια χώρα στην οποία, πολύ συχνά, ακούς και νιώθεις θαυμασμό και σεβασμό για τους παλιότερους πολιτισμούς που πέρασαν από αυτά τα εδάφη.

-4- Στο κεντρικότερο ίσως σημείο της Τεργέστης, δίπλα στη μεγάλη πλατεία του χρηματιστηρίου και πάνω στη θάλασσα, βρίσκεται η ελληνορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Νικολάου.


27 Ιουλ 2016

Διπλή απλοποίηση, γαληνοτάτη και χάος

Τα "400 χρόνια σκλαβιάς" είναι απλοποίηση. Διπλή.

Απλοποίηση είναι η σκλαβιά, που συχνά είχε οικειοθελείς προσχωρήσεις - νομικό επιχείρημα ακόμη και σήμερα σε περιπτώσεις που το ελληνικό κράτος διεκδικεί ακίνητα ιδιωτών ("οι Οθωμανοί δεν κατέκτησαν το [τάδε] νησί, άρα η απελευθέρωση δεν καθιστά δημόσιες τις ιδιοκτησίες").

Απλοποίηση είναι φυσικά και οι τέσσερις αιώνες. Αλλού ήταν περισσότεροι (σχεδόν πέντε, στο βορρά), αλλού όμως πολύ λιγότεροι. Μέχρι και μηδέν. Η γαληνοτάτη Βενετία κράτησε τα Επτάνησα και (για μεγάλο διάστημα) άλλες παραθαλάσσιες καστροπόλεις. Όταν καταλάγιασε το πάθος απέναντι στην τιάρα, απ' την οποία κρίθηκε προτιμότερο το σαρίκι, η ναυτική δύναμη της ανατολικής Αδριατικής λειτούργησε σαν κιβωτός της Ελλάδας - και σαν ανάχωμα απέναντι στους Οθωμανούς.

Δεν χτίστηκαν τζαμιά στα Επτάνησα, ούτε και στη Δαλματία. Τα καταπράσινα και όμορφα νησιά των διακοπών μας στο Ιόνιο και την Αδριατική, με την παστιτσάδα και την χορωδιακή πολυφωνία (καντάδες ή klape), είναι ένα θαυμαστό πολιτιστικό υπόβαθρο, που το υπερασπίστηκαν όπλα, καράβια και πολεμιστές και περιόρισαν τους Τούρκους στο να αγναντεύουν από ψηλά ή μακριά. 

Τα σύνορα της Κροατίας, με ενδοχώρα λίγων μόλις χιλιομέτρων, είναι ένα απομεινάρι που δείχνει χαρακτηριστικά το πώς η μεγάλη δύναμη της λιμνοθάλασσας κυριάρχησε στα σκοτεινά, για άλλους, χρόνια. Η γραμμή αυτή είναι σαν την ταινία που συγκρατεί εδάφη διαμελισμένα - κόλποι, χαράδρες και άλλα εντυπωσιακά τοπία, εκεί κοντά είναι άλλωστε και το Καρστ.

Όλο αυτό συνεχίζεται σχεδόν απαράλλαχτο όσο κατεβαίνεις νοτιοανατολικά, οδηγώντας επί ώρες σε έναν αυτοκινητόδρομο που γίνεται όλο και πιο ερημικός και προβλέψιμος. Ξέρεις ότι παρακάτω είναι τα διαμάντια της Ραγούζας (Dubrovnik) και του Μαυροβουνίου και νομίζεις πως ήδη τα έχεις δει όλα. Η μονότονη ομορφιά όμως σπάει από το ποτάμι της Ερζεγοβίνης, τον Νέρετβα που μπορεί να σημαίνει και "νερό" (αν πιστέψουμε στις κοινές ινδοευρωπαϊκές ρίζες). Η χαοτική καμπίσια Μεσόγειος με τα καρπούζια, τα πορτοκάλια και τα χίλια δυο καλά της φύσης, έρχεται για λίγο γύρω σου. Σε μια γέφυρα στο Μέτκοβιτς, ηλιοκαμένα πιτσιρίκια ετοιμάζονται να βουτήξουν στα νερά. Λίγο παραπέρα, σε περιμένουν οι συνοριακές διαβάσεις, με επιγραφές και στα κυριλλικά, και - για να μην ξεχνιόμαστε - ένας μιναρές.

Ναι, είναι ο ποταμός του Μόσταρ και των παρτιζάνων. Η διέξοδος των Οθωμανών στη θάλασσα. Το σκηνικό μιας θρυλικής γιουγκοσλάβικης ταινίας με Όρσον Γουέλς και Γιουλ Μπρύνερ. Το θέατρο μαχών με τρεις τουλάχιστον αντιμαχόμενες παρατάξεις, το σαράντα-κάτι και το ενενήντα-κάτι. Ένας τόπος παλαβός με χέλια, βατράχια, συνθήκη Ραμσάρ και σοσιαλιστική αρχιτεκτονική πλάι σε σύγχρονες εμπορευματικές εγκαταστάσεις.

Το δέλτα του Νέρετβα είναι ένα κομμάτι χύμα μεσογειακό ανάμεσα στα κυριλέ τουριστικά φιλέτα. Στην περιοχή προγραμματίζονται καινούργιες οδικές υποδομές, πολύ ακριβές αν σκεφτεί κανείς ότι συνδέουν τόπους που το Economist θα χαρακτήριζε "nowhere much", σχετικά μικρής ζήτησης και στην περιφέρεια. Με τον τρόπο αυτό οι άγριες εκβολές μπορεί να μείνουν στην - ίσως ευεργετική - αφάνεια. Θα είναι αόρατες στον διερχόμενο, σαν τους Ρομά του Αντιρρίου (και τους μιναρέδες του Αράτου που παρακάμπτει η Εγνατία), αλλά πάντα εκεί.


13 Ιουλ 2016

Κύρος και η δέουσα τιμή

Ο λαός που καταγγέλλει τη μεγαλύτερη γενοκτονία του πρώτου παγκοσμίου, ο ίδιος που σε αντίποινα κατηγορήθηκε ότι προβόκαρε την πυρκαγιά της Σμύρνης, δεν χρειάζεται συστάσεις. Δεν είναι όμως ο μόνος ανάδελφος, ούτε ο μόνος πολιτισμένος της περιοχής. Οι Γεωργιανοί, ως Ίβηρες, έφτασαν εδώ κι αιώνες ως μοναχοί στο Άγιον Όρος. Οι παραδίπλα έμαθαν τα τούρκικα των Σελτζούκων αλλά κράτησαν τον Σιιτισμό των Ιρανών, των οποίων αποτελούν τον ελαφρά διαφοροποιημένο συγγενή. Αυτό το βλέπουμε στο ίδιο το όνομα της χώρας τους: προέρχεται από τον σατράπη Ατροπάτη, που συγγένεψε με τον Μεγαλέξανδρο μετά από εκείνη τη μοναδική εκστρατεία. Και πιο πολύ το βλέπει όποιος ψάξει λίγο πέρα από τη στέππα και τη λίμνη - ή μάλλον μια θάλασσα μικρή - και βρει λίγο νοτιότερα τον Νείλο του Καυκάσου, το ποτάμι στο οποίο απορρέει η μεγαλύτερη έκταση των τριών χωρών - ονομασμένο* από έναν άλλο Πέρση αυτό, επιφανέστερο: τον Κύρο.

Δεν έχω αναζητήσει την πηγή της έκφρασης Καυκάσιος [update: δείτε εδώ], που οι αγγλοσάξονες χρησιμοποιούν για την καποτε ονομαζόμενη Άρια Φυλή. Η μακρά ιστορία της περιοχής μάλλον δεν είναι άσχετη με αυτή την ορολογία. Θέλω να πω πως κάνουν λάθος όσοι εξαντλούν τη μελέτη μιας περιοχής στα πάθη του 20ου και 21ου αιώνα που οι ίδιοι γνώρισαν. Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία και Αρμενία δεν είναι μόνο ΕΣΣΔ, μειονότητες, θύλακες, αγωγοί καυσίμων, πόλεμοι, διωγμοί ή το μαξιλαράκι ανάμεσα στους Τούρκους και τους Ρώσους. Μαζί με φυσική ζωή τα ποτάμια της εύκρατης αλλά άγριας ενδοχώρας έδωσαν πολιτισμό, άξιο σεβασμού από πάλαι ποτέ αποικιοκράτες, αείποτε ιμπεριαλιστές, διεισδυτικούς γείτονες αλλά - και κατεξοχήν - από τους κληρονόμους της κοιτίδας: εμάς που συχνά σαν νέοι "Πορτοκάλος" (του Γάμου α-λα Ελληνικά) βλέπουμε μόνο ένα αλφάβητο, μια Ιστορία και μόνο εμάς ως εκπροσώπους ή μπροστάρηδες για κάθε τι χριστιανικό ή/και υπό προϋποθέσεις ευρωπαϊκό ανατολικά του Αιγαίου.

*Έμαθα πριν λίγο και την εκδοχή της προέλευσης από την αζέρικη λέξη για τον ασταθή (ποταμό): kür


16 Ιουν 2016

Balkan Express, 2016

Η αδιάφορη θέα στο μπαλκόνι της πόλης ομορφαίνει από τα άστρα, το skyscape, είτε βλέπεις τον γαλαξία ολόκληρο είτε ένα σκέτο W όπως εκείνη τη βραδιά, το τευτονικό γράμμα της ερώτησης αλλά και του κρασιού. Η γνώριμη Κασσιόπη, σημείο αναφοράς σε ένα αλλόκοτο και ταυτόχρονα μαγικό περιβάλλον, πριν την εισαγωγή στο comfort zone με τον σωστό κρύο καφέ και τον καυτό ήλιο της τεμπελιάς. Από τη μετάβαση δεν έλειψαν τα απρόοπτα. Η γλώσσα μπερδεύτηκε και απαντούσε ντα και όχι για στο βιεννέζικο τράνζιτ. Στο χάρτη του αεροπλάνου η Σκιάθος πήγε στη Μυτιλήνη κι η ψυχή μου (που το έβλεπα αυτό) στην Κούλουρη. Μα δεν βρήκα διαφορετική χώρα, μόνο λίγο ακόμα συρρικνωμένη τη ζωή της, παιδικό πάρτυ σε καντίνα, τηλεόραση ακόμα πιο μίζερη και κόσμο που έκανε ακόμα λιγότερα πράγματα ελπίζοντας να τα αυξήσει κάπως, κάπου, κάποτε. 


Κάποτε πηγαίναμε στην Αδριατική και τώρα (πια) σε σας, για καλό μάλλον το λένε οι Σέρβοι αλλά μπορεί πάλι όχι, δεν χαρίζονται, ούτε όταν κάνεις το λάθος να πεις γιούχα αντί για σούπα και κρουχ το ψωμί αντί για χλεμπ. Δεν ξέρω σε πόσες γενιές θα μιλάνε στα αγγλικά μεταξύ τους οι πρώην Γιουγκοσλάβοι. Ήδη γίνονται σαν τους Σκανδιναβούς στις γλωσσικές τους αποκλίσεις. Κι όπως σε πολλούς ματωμένους χωρισμούς είναι ξεκάθαρα διαφορετική η στάση αυτού που μένει από αυτού που φεύγει. Μέχρι και στους καφέδες - όπου κάποτε συμφωνούσαν στον παραδοσιακό, αυτόν που κάποτε λέγαμε τούρκικο - εξελίσσονται αλλιώτικα. Η έκθεση στη χαλαρή βόρεια Ελλάδα έχει φέρει διάφορα φραπέ και φραπόγαλα στο Βελιγράδι (όπως και στη Σόφια), ενώ στο κλιματολογικά παρόμοιο Ζάγκρεμπ ο κρύος καφές είναι δύσκολη υπόθεση. 



Εκεί όμως που πας να βγάλεις τη συνάρτηση ορθοδοξίας και φραπέ έρχονται οι brother people (κουβέντα ενός ταξιτζή αυτή), αυτοί οι ίδιοι που δεν χαρίζονται αλλά (λόγω κομμουνιστικού παρελθόντος) ούτε απαξάπαντες εξ ορισμού βαπτίζονται, και σε περνάνε βόρεια από το ποτάμι-όριο, στην επαρχία-μωσαϊκό της Βοϊβοντίνας, με τον καθολικό ναό στο Πετροβάραντιν όπου φιγουράρει και μια ημισέληνος στον λιγάκι βυζαντινό τρούλο. Λίγο πιο πέρα ήταν το Μπούλκες των Ελλήνων του εμφυλίου, παλιό γερμανόφωνο χωριό στην περιοχή που κάποτε ονόμαζαν Τουρκία των Σουήβων, από τους δαιμόνιους κατοίκους του Μέλανα Δρυμού και του Νέκαρ που πριν κάτι αιώνες διασταυρώθηκαν στο Δούναβη με τους δικούς μας και τους τόσων άλλων εθνοτήτων εμπόρους και ταξιδευτές. 



Η Δύση με την Ανατολή συναντιούνται κι εδώ όπως και σε πάμπολλα άλλα μέρη μιας ζώνης ρευστής, πάνω σε δρόμους όπως αυτόν του Οριάν Εξπρές, με την Κωνσταντινούπολη ως εστιακό σημείο και με πιο προφανή συνδετήριο άξονα - ό,τι και να κάνει η Εγνατία μας - το διάδρομο μέσω του Έβρου και της Φιλιππούπολης και της κάποτε πιο άσημης Σόφιας ή Σαρδικής - μιας ακόμη Θεσσαλονίκης (ποιο Ζάγκρεμπ;) με την φερώνυμη Αγία Σοφία και τον Άγιο Γεώργιο - Ροτόντα, και Ισλάμ και Ιουδαϊσμό και ταραγμένο μεσοπόλεμο. Το μνημειακό κέντρο της βουλγαρικής πρωτεύουσας ήταν από τις αποκαλύψεις αυτού του Βαλκανικού Εξπρές ταξιδιού των δέκα ημερών - ακόμη περισσότερο από τους πάμπολλους Έλληνες που βρίσκουν εκεί έξω αυτό το κάπως/κάπου/κάποτε που λέγαμε. Δυστυχώς ή ευτυχώς (η τοπική κοινή γνώμή ήταν λέει διχασμένη 50-50), το μοναδικό μνημείο που θυμόταν η, επίσης φερώνυμη (Σοφία γαρ) μητέρα μου από εκείνο το πρώτο της ταξίδι στο εξωτερικό, το μαυσωλείο του Δημητρώφ, δεν υπήρχε πια. Στη θέση του είδα το παλιό του περίγραμμα με νερά που αρνούνταν να εξατμιστούν, σαν τις αισθήσεις και αναμνήσεις και μουσικές και αστροφεγγιές του Ταξιδιού που αρνούνται να φύγουν από μέσα μου.


31 Μαΐ 2016

Πειραϊκή (&) πατραϊκή περιπέτεια

Στο εξώφυλλο, ο τόπος δουλειάς μου επί τρία χρόνια. Από μόνος του, λόγος σοβαρός για να πάρω το βιβλίο. Μαζί με τον πιασιάρικο τίτλο. Η γερμανική απόδοση σέβεται το πρωτότυπο. Γενική πτώση, "Τα Παιδιά Της Πάτρας", κι όχι εμπρόθετο με το "από" όπως το σκυλέ συγκρότημα. Λογοπαίγνιο, μετεξέλιξη των "Παιδιών Του Πειραιά", μαθαίνει κάποιος διαβάζοντας. Το μυθιστόρημα του Ζόραν Φέριτς, όχι απλά πέρασε το τεστ των δεκαπέντε σελίδων - για πολλούς, κάπου εκεί είναι το κατώφλι του αν ένα βιβλίο το συνεχίζεις ή το παρατάς - αλλά κρατήθηκε χωρίς "κοιλιά" μέχρι το τέλος, καμιά διακοσαριά σελίδες παρακάτω.

Σημαντική η προσωπική συγκίνηση, να βλέπεις στο ίδιο μυθιστόρημα τις γειτονιές της σημερινής σου πόλης, το λιμάνι αυτής που έζησες πριν μια δεκαετία, καθώς και τους λόφους της πόλης που μεγάλωσες (συμπεριλαμβανομένου ενός ζαχαροπλαστείου στην Καστέλλα). Ακροβατική η πλοκή, γιατί αγγίζει ευαίσθητα θέματα παράλληλα με το κεντρικό του ερωτικό μοτίβο: αναπηρία, θέματα ανηλίκων, αλκοολισμό, μέχρι και λίγη πολυπολιτισμικότητα και τις πρώτες εκφάνσεις του προσφυγικού με τους Κούρδους του 2005.

Σύμφωνα με την περίληψη του εξωφύλλου η Πάτρα, από αδιάφορος και πολύβουος σταθμός ανάμεσα στη Δυτική Ευρώπη και την Ελλάδα, συμβολίζει και αυτό που θέλει κάποιος να ζήσει μια φορά στη ζωή του, σε ένα παρατεταμένο παρόν. Ο Κροάτης συγγραφέας όμως δεν δείχνει να συγκινείται από τα γνωστά στους συμπατριώτες μας σύμβολα της Πάτρας: το καρναβάλι, η ζεύξη και η νυχτερινή ζωή που τραβά μέχρι και Αθηναίους σε ερωτικές βραδιές (κοντύτερα απ' ό,τι η Θεσσαλονίκη γαρ) δεν φιγουράρουν καθόλου στο βιβλίο. Διαβάζω όμως για τον ήλιο που δεν δύει ποτέ εκεί και θυμάμαι από τη μια κάποιον ειδικό που εκθείαζε το φως αυτής της πόλης, κι από την άλλη ένα αξέχαστο, ατέλειωτο απόγευμα του φθινοπώρου, με έναν ουρανό με χρώμα βεραμάν από την αντανάκλαση του Ιονίου, ένα "δυτικό σέλας" που μας κρατούσε συντροφιά από την Ακτή Δυμαίων μέχρι πέρα από τα όρια της Αχαΐας - πολύ μετά την ονομαστική ώρα της δύσης - στη ζώνη που για κάποιον ακατάληπτο λόγο έμεινε στις παράγκες και τις ματωμένες φράουλες αντί να στείλει αδιάβαστους τους τουριστικούς ανταγωνιστές στο υπερβόρειο Ιόνιο (λέγε με Αδριατική) ή το μικρασιατικό Αιγαίο.

13 Μαΐ 2016

Εδώ δεν είναι Τρίκαλα

Η χώρα έχει το σχήμα της σπάλας, το ανεστραμμένο τρίγωνο με τις απαραβίαστες πλευρές, σταθερές από το δέκατο ένατο αιώνα παρά τις μύριες αλλαγές του κόσμου. Στην πάνω πλευρά το ποτάμι, ο ίδιος παραπόταμος του Δούναβη που βλέπω στη γειτονιά μου, αλλά πιο φουσκωμένος· με τις δίδυμες πόλεις που στη βόρεια όχθη είναι Σλάβονσκι και στη νότια Μπόσανσκι, ή τώρα πια επισήμως Σ'ρπσκι στο έδαφος της οντότητας του 49%. Στα νοτιοδυτικά οι Δειναρικές Άλπεις, που ποτέ δεν κατάλαβα γιατί να μην είναι με το ήτα όπως το παλιό ομοσπονδιακό δηνάριο. Ανατολικά ο παραπόταμος του παραπόταμου, αυτός με το γεφύρι με τις καμάρες του Ίβο Άντριτς, που χωρίζει τους "αλύτρωτους" από τους, ας πούμε λυτρωμένους, Σέρβους. Και κοντά στην κάτω κορυφή το Νέουμ, η παλιά έξοδος των Οθωμανών στη θάλασσα ανάμεσα στη Δαλματία και τη Ραγούζα (νυν Ντούμπροβνικ), το μοναδικό παραθαλάσσιο σημείο της Βοσνίας· εκεί που σήμερα οι Κροάτες θέλουν να φτιάξουν γέφυρα-υπερπαραγωγή (χωρίς καμάρες) για να "ενώσουν" τη χώρα τους χωρίς να χρειάζεται να οδηγούν μέσα από λίγα χιλιόμετρα ξένης επικράτειας.

Το άρθρο του Νιούσγουηκ για τη χειμερινή Ολυμπιάδα του Σαράγεβο (1984) - τη μόνη που έχει έως τώρα γίνει στα Βαλκάνια - τελείωνε με την προσδοκία των κατοίκων να πάψει να αποτελεί η πόλη τους απλά και μόνο την απάντηση στο "πού ξεκίνησε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος". Λιγότερο από δέκα χρόνια αργότερα, ο πόλεμος που ξέσπασε - γιατί τη σπάλα την ορέχτηκαν πολλοί - μετέτρεψε σε τραγική ειρωνεία την παραπάνω φράση. Το θυμάμαι καλά εκείνο το άρθρο, πιο πολύ για το εντυπωσιακό σχεδιάγραμμα της πόλης στην κοιλάδα και των αθλητικών εγκαταστάσεών της. Δεν ήταν κλασικός χάρτης αλλά μια πανέμορφη απεικόνιση - υποτίθεται η θέα κοιτώντας από το νότιο ύψωμα - από αυτές που σήμερα είναι ψωμοτύρι με τα προγράμματα χαρτογραφικής απεικόνισης αλλά τότε φάνταζε πολύ εντυπωσιακή. Φαντάστηκα μάλιστα, πώς θα φαινόταν μια τέτοια απεικόνιση του αθηναϊκού λεκανοπεδίου, από τον Υμηττό και καλά, στην περίπτωση που θα γίνονταν Ολυμπιακοί στην ελληνική πρωτεύουσα. Δεν θυμάμαι αν το 2004, στην επόμενη βαλκανική διοργάνωση δηλαδή, βγήκε κάτι εξίσου όμορφο - δεν τους πολυέζησα τους Αγώνες, πεσμένος με τα μούτρα στη δουλειά 200-τόσα χιλιόμετρα μακριά από τις κεντρικές εγκαταστάσεις.

Σχεδόν το ίδιο καλά θυμάμαι και μια άλλη φράση, λίγο πριν τον επίλογο, για την "good old forty percent Muslim" πόλη και για κάποια ατίθασα νιάτα που ονειρεύονταν ταραχές. Ο εφιάλτης αντιστράφηκε και έγινε καθημερινότητα. Αυτοί που είχαν τη θέα από τα γύρω υψώματα εκτόξευαν το θάνατο στην πόλη, τον καιρό που ένας παρεξηγημένος Έλληνας πρωθυπουργός - κάτι που ίσως σώζει την τιμή μιας κοινωνίας που δεν πολυδιαμαρτυρήθηκε εκείνα τα χρόνια όταν ναζιστές πολίτες της πήραν μέρος σε στιγματισμένες ενέργειες - προσπαθούσε σε ένα κοντινό κεφαλοχώρι, μάταια, να συμβάλει στην ειρήνευση.

Ο πόλεμος κάποτε σταμάτησε. Οι πληγές του δεν φαίνονται μόνο στους τοίχους-σουρωτήρια από τις σφαίρες, αλλά κυρίως στη διοικητική δομή της χώρας, παρόμοια με αυτή που θα βγάλει το όποιο σχέδιο - Αννάν ή άλλο - αν ποτέ "λυθεί" το Κυπριακό. Η διακυβέρνηση γίνεται με ποσόστωση ανάμεσα σε μια συμπαγή μειοψηφική κοινότητα (Σέρβοι) και μια ομοσπονδία καχυποψίας που πλειοψηφεί (Κροάτες και Βοσνιομουσουλμάνοι). Οι κοντινότεροι ομόδοξοι αγκαλιάζουν τους συγγενείς τους. Μου είπαν για κροάτικους γάμους στην Ερζεγοβίνη όπου μετά από την καθολική προσευχή ακούγεται ο ύμνος της μαμάς πατρίδας. Η Μπάνια Λούκα των Σερβοβόσνιων είναι η ντε φάκτο συμπρωτεύουσα της χώρας και συντονίζεται κυρίως με το Βελιγράδι παρά με το Σαράγεβο. Επειδή η φύση και η πολιτική απεχθάνονται τα κενά, η Τουρκία είναι σχεδόν από την αρχή η μαμά της πολυπληθέστερης κοινότητας. Άκουσα κι εγώ το σαλαμαλέκουμ σαν χαιρετισμό, που κάποιοι φοβούνται ότι θα αντικαταστήσει το σλάβικο ντόμπαρ νταν. Κάποια από τα τραμ στους δρόμους της πρωτεύουσας είναι ίδια με αυτά του Ικονίου, και αναγράφουν μάλιστα τα ονόματα και των δύο πόλεων - το ένα απ' αυτά ως Saraybosna, όπως το λένε οι Τούρκοι.

Δεν είναι πια μια γραφική γωνιά, σκέφτεσαι πριν επισκεφτείς την πολύπαθη πόλη. Ξεχνιέσαι όμως περπατώντας δίπλα στο ποτάμι Μίλιατσκα - έναν παραπόταμο του παραπόταμου του παραπόταμου του Δούναβη. Ξεχνιέσαι ακόμη περισσότερο όταν ανεβείς στο μπαρ του ουρανού και τα δεις όλα από ψηλά, παραγγέλνοντας - καθόλου φονταμενταλιστικά μουσουλμανικά - το ποτό από δαμάσκηνο που ενώνει τους τρεις λαούς και όλους τους λάτρες του και λέγεται σλιβοβίτσα στην τοπικη γλώσσα, αυτή που για να μην παρεξηγείσαι τη λες BCS για να μη χρειαστεί να τη χαρακτηρίσεις βοσνιακή, κροατική ή σέρβικη. Ξεχνιέσαι τόσο πολύ που, όπως μου είπαν βλέποντας τις φωτογραφίες, νομίζεις ότι βρίσκεσαι εκεί που ο μιναρές είναι γραφικός, ας πούμε στα Τρίκαλα, με το τζαμί που είναι μουσείο και τον ποταμό που λέγεται, πώς αλλιώς, Ληθαίος. Το ποτάμι της λήθης.

Μόνο που εδώ είναι Βαλκάνια και κάποιες φορές έρχεται η ώρα της α-λήθειας.



24 Απρ 2016

Απογείωση τον Απρίλη

Μια ταράτσα μπορεί να σου δώσει χαρά, με τη σωστή θερμοκρασία, τη θέα στη λίμνη που είναι και θάλασσα αλλά όχι λιμνοθάλασσα, το φως και το ελαφρύ αεράκι που σε πάνε στο καλοκαίρι από τον Απρίλη.






Ένας αριθμός σαν το 361 της παρακάτω εικόνας μπορεί να σου δώσει ανακούφιση, να σου θυμίσει πόσο μακριά είσαι από τη διαφιλονικούμενη ζώνη, το μέτωπο, έναν Μέλανα Δρυμό - γιατί κάτι τέτοιο σημαίνει στη δική τους γραφή (καρά και μπαγ) ο τόπος με τον επιθετικό προσδιορισμό Νταγλίκ ή Ναγκόρνο ή Ορεινό.




Μια άλλη πινακίδα μπορεί να σε προσγειώσει, σε περίπτωση που ξεχνούσες ότι η δική σου χώρα είναι μόνο μία από τις περίπου 36 που ισχυρίζονται ότι αποτελούν "σταυροδρόμι" μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Λίγοι δρόμοι έχουν το προνόμιο να κατέχουν ταυτόχρονα ευρωπαϊκή και ασιατική αρίθμηση.




Και μια υπόγεια διάβαση στο Μπακού σπάνια θα σε φοβίσει ή θα σε ψυχοπλακώσει. Όσες πέρασα είναι φτιαγμένες με την παλιά μοσχοβίτικη παράδοση των διακοσμημένων και λαμπερών σταθμών του μετρό. Σε μία από αυτές πραγματικά απογειώθηκα. Ήταν από τις λίγες φορές που ένιωσα την επιθυμία να δώσω λεφτά σε μουσικούς του δρόμου (συνήθως αδιαφορώ). Δεν είμαι σίγουρος ότι ήθελαν να τους φωτογραφίσω. Δεν ήθελα να μάθω, βλέποντας τον τραγουδιστή που κράδαινε ένα μισοαδειασμένο μπουκάλι, ώρα μόλις επτάμιση ή οχτώ το βράδυ. Η φωνή δεν ήταν ξεχωριστή αλλά η κιθάρα συνόδευε όμορφα και η γνώριμη μελωδία μαλάκωνε το παχύ το σίγμα, στο -ormush του αφηγηματικού παρατατικού. Ήταν η τούρκικη απόδοση του Tango to Evoraαπό μια παρέα νεαρών αζέρων που ίσως να μην ήξερε την Aleksiyu και τη Νεφέλη, τραγουδούσε όμως τους στίχους του Τσοκ Ουζακλαρντά, "πολύ μακριά", που στο επαναλαμβανόμενο ρεφραίν μιλούν για κάποιον που λέει ότι κλαίει (αγλιγιόρμουsh), "αυτό γράφει στο τελευταίο του γράμμα", κρατάμε όμως μια απόσταση εμείς που διηγούμαστε γιατί δεν έχουμε τρόπο να το διαπιστώσουμε. Ούτε καν να το πολυσκεφτούμε, γιατί εκείνη τη στιγμή νιώθουμε την απουσία αλλά κυρίως την προσμονή για εκείνους και εκείνα που μας λείπουν.

(Από το βίντεο που τράβηξα για να απαθανατίσω το ηχητικό μέρος της ερμηνείας, το παρακάτω καρέ εμφανίζει ένα αγγελούδι που το κατεβάζουν βιαστικά στα σκαλιά. Μέρος κι αυτό μιας μαγικής στιγμής.)


14 Απρ 2016

Ούνα φάτσα, ανάδελφη ράτσα

Μια κοινότοπη παρατήρηση για τη σύγχρονη Ελλάδα είναι τα δύο πόδια που πατάνε ένα στη δύση κι ένα στην ανατολή. Το δυτικό στηρίζεται στο μεγάλο γείτονα, τον "καλό", αυτόν που αγαπήσαμε μέχρι που άρχισε να μας μοιάζει - στο πενταπλάσιο.


Μας άρεσε να ταυτιζόμαστε με την Ιταλία, εννοώ άρεσε στους προ- και προ-προ-παππούδες μας, στους Έλληνες του 19ου αιώνα που ζήτησαν σημείο αναφοράς σε κάτι δυτικό, όχι ανατολίτικο προς Θεού. Έξω οι αμανέδες, μέσα οι καντάδες, τα μαντολίνα και το κουμ κουάτ. Η εθνική της αναγέννηση, λίγο μετά από την δική μας, τόνωσε την αίσθηση της κοινής πορείας - εκατέρωθεν του Ιονίου μάλιστα, αν θυμηθούμε τους γαριβαλδινούς εθελοντές στις πολεμικές περιπέτειες των Ελλήνων μεταξύ 1897 και 1914.


Είναι εντυπωσιακό το πώς ξεθώριασε η μνήμη του ιταλικού αλυτρωτισμού και των όσων αυτός προκάλεσε στη χώρα μας και τη γύρω περιοχή στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Προσωπικά - και δεν νομίζω ότι είμαι ο μόνος - μεγάλωσα με την απλοϊκή εξιστόρηση ότι οι Γερμανοί ήταν οι σκληροί κατακτητές και οι Ιταλοί κατά βάση καλοί και ανθρώπινοι, αν όχι και λίγο φλώροι. Είναι γεγονός ότι τα ναζιστικά εγκλήματα σημάδεψαν την παγκόσμια ιστορία, όπως έχουν σημαδέψει και την Ελλάδα συγκεκριμένες τραγωδίες από γερμανικά χέρια, το 1943-44 κυρίως. Αυτό που με εντυπωσιάζει είναι η μάλλον μικρή επίδραση των όσων έζησε συστηματικά, έντονα και οδυνηρά η Ελλάδα και πολλοί ελληνικοί πληθυσμοί εξαιτίας του ιταλικού ιμπεριαλισμού - και όχι μόνο του Ντούτσε.


Η νέα μεγάλη δύναμη που προέκυψε από τη συνένωση των παλαιότερων κρατών μεταξύ Άλπεων και Σικελίας δεν έκανε κάτι διαφορετικό από την Ελλάδα και άλλες χώρες: Προσπάθησε να ενώσει στην κυριαρχία της και τους πληθυσμούς που έμεναν εκτός συνόρων, συνήθως ανακατεμένοι με άλλους και όχι πάντα πλειοψηφικοί στη διεκδικούμενη περιοχή. Η διαφορά είναι ότι η χώρα των πολλών δεκάδων εκατομμυρίων - που δεν της έλειπαν βιομηχανίες και ναυπηγεία - ήταν υπολογίσιμη στρατιωτικά, τόσο που δεν δίστασαν να της υποσχεθούν λαγούς με πετραχήλια οι αγγλογάλλοι για να την πάρουν μαζί τους στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Οι Ιταλοί προστέθηκαν έτσι στις χώρες που απέκτησαν βλέψεις επί της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κάτι που έδειξαν νωρίς καταλαμβάνοντας τα Δωδεκάνησα πριν ακομη η Ελλάδα οργανώσει τη δική της απελευθερωτική επίθεση στα Βαλκάνια και το Αιγαίο.


Η αλληλεγγύη της Ιταλίας προς την Ελλάδα είχε δώσει τη θέση της στον ανταγωνισμό, που συχνά πήρε τη μορφή σύγκρουσης. Οι αντικρουόμενες αγγλογαλλικές υποσχέσεις προς Ιταλία και Ελλάδα - γιατί κι εμείς με την υπόσχεση της Μικρασίας συνταχθήκαμε με την Αντάντ - έπαιξαν το ρόλο τους. Στη Σμύρνη το 1919 αποβιβαστήκαμε όταν μάθαμε ότι οι Ιταλοί κινήθηκαν για να αποδείξουν ότι η γκιαούρικη μητρόπολη ήταν στα "περίχωρα" της Αττάλειας, της μόνης μικρασιατικής πόλης που ρητώς τους είχε αποδοθεί ως επίκεντρο μιας ασαφούς ζώνης επιρροής. Στη διάρκεια του πολέμου 1919-22, Ιταλοί και Έλληνες συναντιόνταν, όχι πάντα ανώδυνα, στην κοιλάδα του Μαιάνδρου. Τα πραγματικά δύσκολα όμως άρχισαν αμέσως μετά την καταστροφή, όταν έγινε σαφές ότι το φρενάρισμα της ταλαιπωρημένης Ελλάδας έδινε πεδίο δόξης λαμπρό στον ιταλικό επεκτατισμό.


Αν ο ναζισμός ήταν απόρροια οργής από την ταπείνωση της ηττημένης Γερμανίας, ο ιταλικός φασισμός προέκυψε από το παράπονο του αχόρταγου αλλά όχι δικαιωμένου νικητή. Τα Δωδεκάνησα και η Τεργέστη με την Ιστρία δεν θεωρήθηκαν επαρκής επιβράβευση για μια χώρα που, αντικειμενικά μιλώντας, έμεινε γνωστή στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο κυρίως για τη νίλα στο Καπορέττο (Κόμπαριντ της Σλοβενίας σήμερα) παρά για οποιοδήποτε κατόρθωμα. Ο φασισμός δεν ήταν παιδί κυρίως της οικονομικής κρίσης, που στη Γερμανία έφερε την πολιτική αστάθεια και τη σταδιακή άνοδο ενός περιθωριακού κινήματος οργής τύπου σημερινής Χρυσής Αυγής. Οι διάφοροι ντούτσε επικράτησαν νωρίς. Ντούτσε ήταν ο Ντ' Ανούντσιο, λογοτέχνης που πρωτοστάτησε στο κίνημα του Φιούμε, την ταραχή που οδήγησε στη σταδιακή ενσωμάτωση της σημερινής Ριέκας στην Ιταλία παρά τις αρχικές συμφωνίες. Ο δε γνωστότερος ντούτσε, το μετέπειτα "κορόιδο" διά στόματος Βέμπο, κατέλαβε για πλάκα με στρατεύματά του την Κέρκυρα για ένα μήνα το 1923, με αφορμή ένα μάλλον προβοκατόρικο ελληνοαλβανικό μεθοριακό επεισόδιο. Λέγεται ακόμη ότι ιταλικής έμπνευσης ήταν το περίεργο τριήμερο περιστατικό αυτονόμησης της Σάμου - γειτονικής στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα -  δυο χρόνια μετά (Ιούνιος 1925).


Τα στρατεύματα κατοχής στην Ελλάδα μεταξύ 1941-43 ήταν κυρίως ιταλικά. Μόνο με λουλούδια δεν αντιμετώπισε το ιταλικό ιππικό τους διαδηλωτές της 25ης Μαρτίου 1943. Βιαιότητες υπήρξαν και αλλού, όχι μόνο κατασταλτικές αλλά και με συγκεκριμένες στοχεύσεις, συμπεριλαμβανομένης της ουσιαστικής προσάρτησης των Επτανήσων καθώς και της στήριξης ενός φιλοϊταλικού βλάχικου κινήματος στην Πίνδο. Ωστόσο, στη συλλογική μνήμη οι καλοκάγαθοι γείτονές μας παίρνουν κιθαρίτσες και τραγουδάνε μαζί με τους Έλληνες, μέχρι να χαλάσουν τη γαλήνη όλων οι βάναυσοι Φριτς με τα αυτόματα και τα ράους.


Η συνθηκολόγηση της Ιταλίας την έκανε διεθνώς συμπαθέστερη, όπως και το προφίλ της ήπιας ισχύος που επέδειξε συστηματικά στη μεταπολεμική περίοδο. Οι Έλληνες όπως ήταν φυσικό την προτιμούσαν για σπουδές, για πρόσβαση στη Δύση, ως υπόδειγμα για το τι μπορεί να γίνει μια μεσογειακή χώρα, ως τόπο πολιτισμού, μόδας και γευσιγνωσίας. Οι όποιες μνήμες, μετά από τόσα άλλα εντονότερα που μεσολάβησαν, ξεθώριασαν αρκετά ώστε πόλεις που έχασαν κόσμο στους βομβαρδισμούς του '40 να πανηγυρίζουν ξέφρενα τις ποδοσφαιρικές επιτυχίες της Εθνικής Ιταλίας μία και δύο γενιές αργότερα.


Μην παρερμηνεύετε αυτά που διαβάζετε. Δεν έχω κανένα πρόβλημα με τη λήθη - τη θεωρώ υγιέστατη στη συγκεκριμένη περίπτωση. Μόνο, να, μου φαίνεται κομμάτι επιλεκτική. Δεν τη βλέπω να εφαρμόζεται γενικότερα, αν κρίνω από διάφορες εμμονές για γεγονότα ή και λόγια που δεν τα πρόλαβε πια κανείς εν ζωή Έλληνας - με απόσταση ενός ή περισσότερων αιώνων. Ας παραδεχτούμε ότι στην Ιταλία έχουμε βρει την σταθερά αγαπημένη μας μεγάλη χώρα, που με μεγαλοψυχία μας αφήνει να νομίζουμε ότι είμαστε "ούνα ράτσα, ούνα φάτσα", ξέροντας ότι την επόμενη ώρα θα θυμηθούμε αυτάρεσκα, τρομάρα μας, πόσο ανάδελφον έθνος είμεθα.




Στη φωτό η Ριέκα, πρώην Φιούμε. Και τα δύο ονόματα της πόλης σημαίνουν ποτάμι, το διερχόμενο που μεσοπολεμικά - μετά τις ταραχές - αποτελούσε το σύνορο Ιταλίας και Γιουγκοσλαβίας.





9 Απρ 2016

Εν αρχή ήσαν η γη τε και το ύδωρ, ήγουν...

Δεν υπάρχει τίποτα το μαγικό αν κάτι διαρκεί δέκα χρόνια. Μπορεί να είναι ένα εύκολο κλισέ ο κύκλος, αλλά η πραγματική ζωή παίρνει δρόμο, δεν γυρίζει πίσω στα ίδια. Κύκλους κάνουν οι ιώσεις, όπως σωστά μου είπαν.

Το laspi.gr έζησε μια δεκαετία, τον καιρό που το διαδίκτυο άρχισε να γίνεται σημαντικό μα δεν ήταν ακόμη αυτονόητο. Οι αλλαγές στις ζωές των "αρχισυντακτών" σε συνδυασμό με κάποιες σκοτεινές κυβερνοεπιθέσεις έκοψαν τη φόρα στο διαδικτυακό σατιρικό περιοδικό - μετεξέλιξη μιας καλτ έντυπης έκδοσης 27 αντιτύπων.

Ένας από τους δημιουργούς, εμπνευσμένος από τη δική του αλλαγή, αποφάσισε τότε να ξεκινήσει (πρώτα στο blogsource και μετά εδώ) το δικό του σημείο έκφρασης. Δεν ξέρω αν η επανεμφάνιση της λάσπης (της) - ασυγκρίτως πιο δημοφιλούς από οποιαδήποτε ατομική μας πρωτοβουλία - θα ξεφύγει από την αναβίωση του παρελθοντος και θα συνδεθεί με νέο υλικό. Ούτε αν, φέτος που κλείνει δεκαετία από τα πρώτα άρθρα του εδώ ιστολογίου, θα ολοκληρωθεί η πορεία του.

Έχοντας αναγγείλει στις αρχές του 2010 μια βραχύβια απόφαση διακοπής του μπλογκ - που ανατράπηκε πριν καν κλείσει μήνας - ξέρω ότι δεν πρέπει να λέμε μεγάλες κουβέντες. Ακόμη και όταν τα χρόνια είναι στρογγυλά, ακόμη κι αν η νέα δική μου μετοίκηση είναι σημάδι αλλαγής όσο λίγα - ακόμη, τέλος, κι αν η επικαιρότητα της Ελλάδας (πηγή για το μεγαλύτερο μέρος των αναρτήσεων) μου είναι τώρα μακρινή και από κάποιες απόψεις απαγορευτική (ή και ηθικά απαγορευμένη) για σχολιασμό.

Με άλλα λόγια, δεν ξέρω τι θα γίνει με αυτό εδώ το μπλογκ, το σίγουρο όμως είναι ότι στο laspi.gr έχετε πολλά να διαβάσετε. Ακόμη κι αν είστε από αυτούς που δεν έχαναν δημοσίευση. Ή ειδικά εσείς - θα εκπλαγείτε και οι ίδιοι με την εξέλιξη κάποιων πραγμάτων (και προσώπων) και τη σταθερότητα ή στασιμότητα άλλων.

Απολαύστε!

2 Απρ 2016

Ο άνεμος

Αυτά που παίρνει ο άνεμος, δεν ξέρουμε στα σίγουρα πού πηγαίνουν. Ξέρουμε μόνο ότι τα παίρνει. Και χαιρόμαστε που εμείς μένουμε ακλόνητοι.

Έχω έναν αγαπημένο άνεμο, είναι βοριάς συνήθως, στεγνός και στιβαρός. Τέσσερα με πέντε μπωφόρ, με συντρόφευε τα καλοκαίρια. Ποτέ δεν απόρησα πού πηγαίνει. Μάλλον πουθενά. Στο φεγγαρόφωτο, τα κύματα του κόλπου έδειχναν μια κίνηση σχεδόν ορμητική, σαν ποτάμι. Ο Δούναβης του Αιγαίου βέβαια δεν πήγαινε πουθενά, στο μυχό κατέληγαν όλα, με παφλασμό και μπόλικο σκουπίδι.

Κι άλλες φορές που καθόμουν στο μυχό, σε τραπέζι βραδινό, τελευταία παρέα του μαγαζιού πριν κλείσει αλλά και μετά το κλείσιμο, ένιωθα πάλι τον αέρα να συνεχίζει εκεί που το κύμα έσκαγε και σταματούσε. Κάπου θα πήγαινε, δεν μπορεί, αλλά ποτέ δεν έμαθα. Καθόμουν και απολάμβανα. Και καλά έκανα. Δεν μπορούσα να τον σταματήσω, να τον αλλάξω, ούτε καν να τον μετριάσω.

Ούτε στενοχωριόμουν για τις χαρτοπετσέτες και όλα τα άλλα που έφευγαν. Μου αρκούσε η δική μου δύναμη. Πατούσα γερά. Κάποτε καθόμουν. Κάποτε προχωρούσα. Κόντρα ή πρίμα.

Ο καιρός αλλάζει, οι πορείες το ίδιο, τα δήθεν σταθερά φθείρονται, ή σπάνε, ή τελειώνουν. Μόνο κάτι σκουπίδια αποδεικνύονται εξόχως ανθεκτικά, αδιάσπαστα. Καθώς και κάποια σπάνια ανθρώπινα δημιουργήματα. Τα περισσότερα είναι στα κεφάλια μας. Μπορεί και να αποτυπώνονται σε ύλη, αλλά αυτό είναι λεπτομέρεια.

Ένας άνεμος τελικά δίνει τη δύναμη και εδώ. Χλευάζοντας τα μυαλά που παίρνουν αέρα μπορεί καμιά φορά να κρύβουμε θαυμασμό (θα αποφύγω να σκεφτώ το φθόνο) ή να συνειδητοποιούμε με τρόμο ότι δεν είμαστε αμετακίνητοι κι ούτε θα 'πρεπε.

28 Μαρ 2016

Συνταγματαρχία

Μια από τις πιο ενοχλητικές εμμονές του υποτιθέμενου δημοσίου διαλόγου στην Ελλάδα είναι οι διαρκείς προτάσεις αναθεώρησης του Συντάγματος.

Οι προτάσεις αυτές φαίνονται να αποτελούν συνεπή προσπάθεια job creation, απασχόλησης δηλαδή για τους ουκ ολίγους συνταγματολόγους και συναφείς επαγγελματικούς κλάδους. Ανακαλύπτοντας δήθεν αδήριτες ανάγκες αλλαγών, οι εν λόγω ειδικοί δεν διαφέρουν από άλλες ομάδες μεγάλης επιρροής που επιβάλλουν τη δική τους ατζέντα σε πείσμα των πορισμάτων μιας ψύχραιμης ανάλυσης.

Δεν είμαι καθόλου πεπεισμένος ότι οι θεσμικές αδυναμίες που ταλανίζουν τη χώρα είναι απόρροια ανεπαρκών προνοιών ενός Συντάγματος που έχει αναθεωρηθεί πλείστες όσες φορές. Συχνά τα προβλήματα δεν είναι καν θέμα νόμων, αλλά ανεπαρκούς εφαρμογής τους.

Χωρίς να μπαίνω σε λεπτομέρειες επιστημονικών πεδίων που δεν γνωρίζω, η ταπεινή μου γνώμη είναι ότι τόσο η προβολή της πρωτοβουλίας Μητσοτάκη όσο και η παλιότερη (ξεχασμένη) απόπειρα του Σαμαρά, πριν πέσει λόγω μη εκλογής Δήμα στην Προεδρία, δεν αποτελούν παρά σπασμωδική ανταπόκριση σε συνταγματολόγους του καφενείου, που έχουν καταφέρει να πείσουν πολύ κόσμο ότι το πρόβλημα της χώρας είναι η μεταπολίτευση του '74.

Οι - συνήθως εκ δεξιών και μάλιστα ακροδεξιών - απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί για "τους 300" (που "πρέπει" να γίνουν 200 αύριο το πρωί), τους υπαλλήλους της Βουλής και τα προνόμιά τους, το δήθεν ανήκουστο φαινόμενο των εξωκοινοβουλευτικών υπουργών κ.λπ. δείχνουν να κρύβονται πίσω από τις βαρύγδουπες πρωτοβουλίες Σαμαρά και τώρα Μητσοτάκη.

Βάλτε από κοντά και το Εθν-όΣ (νέο κόμμα Καρατζαφέρη, το τονίζω στη λήγουσα για να δείξω τη συνέχεια με το Λα-όΣ) και βλέπετε μια συνειδητή προσπάθεια να χτυπηθεί η λαϊκίστικη "τέρμα" δεξιά, όχι με την άμεση καταδίκη των φασιστών, ρατσιστών και ξενόφοβων (αυτά είναι γι' αριστερούς) αλλά διά της ενσωματώσεως.

Συνειδητή και απελπισμένη. Και μάλλον καταδικασμένη σε αποτυχία. Εκτός αν ο Κυριάκος και οι συν αυτώ ξέρουν κάτι που δεν ξέρω.

15 Μαρ 2016

Αγκομαχώντας

Μπορεί να μεταφράστηκε στην Ελλάδα ως "Λεωφορείο ο Πόθος", όμως ήταν τραμ. Streetcar.

Εξαφανίστηκε αυτό το μέσο μεταφοράς από τις αμερικανικές πόλεις, όπως και από τις βρετανικές και ελληνικές, περίπου την ίδια εποχή - μεταπολεμικά. [Για όποιον θέλει παρασκήνιο, έχουμε γράψει στο παρελθόν.]

Οι σύγχρονες αντιλήψεις το ξανάφεραν στις χώρες αυτές. Όχι πάντα με τεράστια επιτυχία. Αν στην Αθήνα η ολυμπιακή του αναβίωση μοιάζει ατελής, στην αμερικανική πρωτεύουσα δείχνει σαν ένα μεγάλο αστείο.

Η γραμμή είναι πιλοτική και προς το παρόν δωρεάν. Συνδέει τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό με τις όχθες του ποταμού Ανακόστια ακριβώς ανατολικά. Περνά από μια μέση γειτονιά της Ουάσιγκτον, απ' αυτές που στα πεζοδρόμια βλέπεις μόνο μία φυλή. Οι ράγες είναι στη δεξιά λωρίδα, κολλητά στα παρκαρισμένα αυτοκίνητα και ανάμεσα στη λοιπή κυκλοφορία. Χωρίς κανένα διαχωρισμό και φυσικά χωρίς προτεραιότητα έναντι της λοιπής κυκλοφορίας.

Η βραδύτητα είναι παροιμιώδης. Τα 2 μίλια της διαδρομής διανύονται σε 17-20 λεπτά όταν δεν έχει κίνηση. Ομάδες δρομέων έχουν ξεκινήσει τις κόντρες για το ποιος θα καλύψει γρηγορότερα την απόσταση. Οι άνθρωποι εδώ νικούν τις μηχανές.

Τα - συνήθως άδεια - βαγόνια είναι τσέχικης κατασκευής (δεν το γράφουν πουθενά βέβαια, φαντάζομαι δεν θα αρέσει στους δυνητικούς οπαδούς του Τραμπ που όλο και παίρνουν τα πάνω τους) και είχαν αγοραστεί παλιότερα για ένα δίκτυο που ναυάγησε. Το σημερινό σχέδιο είναι η σύνδεση του κέντρου και των ανατολικών συνοικιών με το δυτικό ιστορικό προάστιο του Τζωρτζτάουν. Το τραμ της Ουάσιγκτον έχει ανήφορο μπροστά του.


5 Μαρ 2016

Washington 2016

Τότε που δεν είχαμε διαδίκτυο ούτε δορυφορική τηλεόραση, ένα από τα παράθυρα στον κόσμο ήταν ο σταθμός της Βάσης, ο 1584 στην Αθήνα και 1485 (νομίζω) στη Νέα Μάκρη, μου τον είχε συστήσει η δεύτερη δασκάλα των αγγλικών, που είχε ζήσει κάποια χρόνια στο Μόναχο και οι άνθρωποι εκεί άκουγαν με μανία τον αμερικάνικο σταθμό. Κι ένα δεύτερο παράθυρο ήταν το επίσης αμερικάνικο περιοδικό που δεν βγαίνει πια σε έντυπο, το βρήκα ένα καλοκαίρι στο νησί, την ίδια εποχή της εφηβείας, και έκτοτε ένα μέρος του χαρτζιλικιού μου πήγαινε στη συνδρομή. Δεν ήταν φιλοαμερικανή η δασκάλα, ούτε οι γονείς που μου έδιναν το χαρτζιλίκι, κανείς δεν αγαπούσε τις ΗΠΑ στην Ελλάδα, εκτός ίσως από όσους ζούσαν ακόμη με εμβάσματα ομογενών. Οι συμμαθητές παραξενεύτηκαν όταν ζωγράφισα μια αμερικάνικη σημαία στον πίνακα σ' ένα διάλειμμα του σχολείου, αν ήμουν στο δεύτερο τμήμα που έβγαζαν παμψηφεί κνίτισσα πρόεδρο δεν θα είχα γλιτώσει το κράξιμο, ευτυχώς ήμουν στο λιγότερο σκληροπυρηνικό πρώτο, να 'ναι καλά το Δέλτα του επωνύμου (μπορεί και να υπέθεσαν ότι έπαιρνα έμβασμα και να με λυπήθηκαν). Κόλλησα αναπόφευκτα μια προφορά που δεν έκοβε τα R της λήγουσας, σε αντίθεση με τη βρετανική που για κάποιο λόγο (ας τον πούμε υφέρποντα αντιαμερικανισμό ή απλά επιρροή του British Council) διδάσκεται ως κανονική στα ελληνικά φροντιστήρια. Έβλεπα ανελλιπώς τη Χιλ Στρητ και τους Ντιουξ, άκουγα Μπρους περισσότερο απ' ό,τι Μπριτ (ποπ/ροκ) - και κάπου εκεί το άφησα το πράγμα. Με απέτρεψαν πολλά από το να αναζητήσω ένα αμερικάνικο όνειρο: η διάχυτα επιθετική/ανταγωνιστική στάση της υπερατλαντικής κοινωνίας (που εξηγεί τον ιμπεριαλισμό μάλλον, παρά τρέφεται από αυτόν), η απόσταση που δεν επέτρεπε ένα γρήγορο ταξίδι, η έλλειψη πραγματικά δικών μου ανθρώπων στη δυτική πλευρά του Ατλαντικού, ακόμη και το κόστος των μεταπτυχιακών σε σύγκριση με τις ευρωπαϊκές εναλλακτικές. Η πρώτη μου απόπειρα για βίζα - για να συμμετάσχω σε συνέδριο - συνάντησε άρνηση καθώς συνοδεύτηκε από την πρώτη μου, πενιχρή, φορολογική δήλωση. Η οικονομική κετέστεση, όπως είπε ο πρόξενος, που τελικά πείστηκε με τη δεύτερη, όταν συνόδεψα την αίτηση με γράμμα από ομότιμο καθηγητή. Στη Βοστώνη έμεινα ελάχιστα - ούτε που συνήλθα από το τζετ λαγκ. Τα τηλεφωνήματα γίνονταν στα πεταχτά με ξυστές κάρτες και άγχος. Στην τωρινή μου επίσκεψη στις ΗΠΑ, μια εικοσαετία μετά, οι επικοινωνίες είναι άνετες, διάφορες κάρτες ανοίγουν όλες τις πόρτες, η γειτονιά είναι μοναδική - δυο τετράγωνα από το μάλλον μικρό Άσπρο Σπίτι και άλλα τόσα από τα παλιά λημέρια του Στρος Καν - και γεμάτη ανθρώπους που γνωρίζω. Το παράθυρο στον κόσμο όμως - στην ευτυχή τωρινή συγκυρία του παραδοσιακού διαβάσματος που ανακαλύπτω πάλι - είναι το αδελφό έντυπο (του ίδιου οίκου με το Newsweek) που ακόμα ζει, η κυριακάτικη εφημερίδα που ζυγίζει κάτι κιλά, κάποτε έριξε πρόεδρο και φέρει το όνομα της πρωτεύουσας, αυτής της πόλης που φιλοξενεί την αδιάλειπτη θεσμική έκφραση της σημερινής πολιτικής, όπως διαμορφώθηκε στην καθοριστική επανάσταση που για κάποιο λόγο (επιρροή του Γκρες, Φρανς, Αλλιάνς και - ναι - επίσης υφέρποντα αντιαμερικανισμό) δεν τη διδαχθήκαμε στα σχολεία μας ως τουλάχιστον εξίσου σημαντική με τα χαοτικά γεγονότα του 1789.



4 Μαρ 2016

"Μάγκες" και Ήρωες

Προς το παρόν όλα δείχνουν να δουλεύουν για τον Ντόναλντ Τραμπ.


Έχει προεδρικό παράστημα και μαλλί, λιγάκι σαν τον Τζακ Κεμπ - και αγγλοσαξονικό μονοσύλλαβο επώνυμο, ό,τι πρέπει για ρεπουμπλικάνο ηγέτη.


Ταράζει τα νερά, εντυπωσιάζει απευθυνόμενος σε όσους σιχαίνονται την πολιτική ορθότητα και τους διαδρόμους της εξουσίας. Στέκεται με αυτόν τον τρόπο κάπου στον αντίποδα της Χίλαρυ Κλίντον.


Εκμεταλλεύεται την έλλειψη γραμμής από την απερχόμενη προεδρία Μπαράκ Ομπάμα. Ο αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν αποφάσισε να μην θέσει υποψηφιότητα. Μπορεί να ήταν προσυμφωνημένο από το 2008 ήδη, τότε που η εσωκομματική αντίπαλος του Ομπάμα συμμάχησε μαζί του. Δεν έχει όμως το χρίσμα του νυν προέδρου, αυτό που θα της έδινε προβάδισμα.


Δεν είναι καν σίγουρο ότι η Αμερική θα ψήφιζε αυτόν που θα υπεδείκνυε, έστω έμμεσα, ο πρώτος της μαύρος πρόεδρος. Κι ας πήγε σχετικά καλά η οικονομία - καλύτερα απ' ό,τι στην Ευρώπη - κι ας καλύφθηκαν πολλοί που δεν είχαν κοινωνική ασφάλιση. Άβυσσος η ψυχή του ψηφοφόρου. Μάλλον βαριέται την προβλεψιμότητα. Μπορεί και να ακολουθεί το ρεύμα του απομονωτισμού και της ξενοφοβίας και της αντίδρασης κατά του "πολιτικού κατεστημένου" που βλέπουμε να εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους στην Ευρώπη.


Ο Τραμπ δεν δείχνει να έχει αντιπάλους εσωτερικά. Ο Τεντ Κρουζ προσπαθεί να αποδείξει ότι δικαιούται να κατέβει για πρόεδρος παρόλο που δεν γεννήθηκε επί αμερικανικού εδάφους (που, με τη στενή ερμηνεία της σχετικής συνταγματικής διάταξης, αποτελεί προϋπόθεση). Οι άλλοι χάνουν έδαφος και διάφοροι φιλορεπουμπλικανικοί κύκλοι δείχνουν τον εκνευρισμό τους για το προβάδισμα του μεγιστάνα. Ο Economist τονίζει ότι οι περισσότεροι ψηφοφόροι δεν έχουν υπερψηφίσει τον Τραμπ (μάλλον άσχετο επιχείρημα για όσους γνωρίζουν τους κανόνες του παιχνιδιού - ούτε ο Κλίντον ψηφίστηκε ποτέ από την πλειοψηφία των Αμερικανών), ενώ ο Μιτ Ρόμνεϋ - παλιός ρεπουμπλικάνος υποψήφιος πρόεδρος - επιτίθεται στον προπορευόμενο του κόμματός του, εκφράζοντας όπως λέγεται την παλιά φρουρά της παράταξης. Η σχέση Τραμπ-Κρουζ αυτή τη στιγμή δείχνει να διαμορφώνεται επιφυλακτική, χαμηλώνοντας τους τόνους, πιθανώς στο πλαίσιο ενότητας του κόμματος.


Οι επιθέσεις μάλλον θα μεγαλώσουν, η κούρσα μέχρι τις εκλογές του Νοεμβρίου πιθανότατα θα είναι σαν ένας καλός αγώνας μπάσκετ, με εναλλαγές ή και ανατροπές. Το προβάδισμα στις προκριματικές δεν προεξοφλεί τη συνέχεια, όπως η διαφορά των 15 πόντων στο πρώτο δεκάλεπτο δεν σημαίνει απολύτως τίποτα όσον αφορά το τελικό αποτέλεσμα. Δεν είναι σίγουρο αν ο Τραμπ θα μπορέσει να νικήσει οποιονδήποτε από τους δύο επικρατέστερους δημοκρατικούς ταχθεί απέναντί του - είτε την Κλίντον είτε τον σοσιαλίζοντα (αλλά με καθόλου προεδρικό μαλλί) Μπέρνι Σάντερς. Για την ώρα ο πολυεκατομμυριούχος (εγγονός ιδιοκτήτη πορνείου, καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή) ζει το μακρύ "δεκαπεντάλεπτο δημοσιότητας" την ώρα που ο υπόλοιπος κόσμος αναρωτιέται, ποιος είναι αυτός που τον έκανε μάγκα.


Για την ακρίβεια, MAGA - τα αρχικά του συνθήματός του, "να ξαναγίνει μεγάλη η Αμερική". Making America Great Again. Το όραμα του πατριωτισμού και των λευκών αγγλοσαξόνων προτεσταντών (wasp - σφήκες με κεντρί), με ένα τείχος αντιμεταναστευτικό μεγάλο, ψηλό σαν τα κτίρια του Τραμπ.


Κι όποιος επιχειρήσει να αντιτάξει το άλλο όραμα, των κατατρεγμένων που είχαν ένα όνειρο (I Have A Dream - από την ιστορική ομιλία του εθνικού, αλλά καθόλου αγγλοσάξονα, ήρωα Μάρτιν Λούθερ Κινγκ), καλύτερα να μην το κάνει με ακροστοιχίδα. Το IHAD θυμίζει επικίνδυνα κάτι με χατζάρες και αυτόχειρες μαχητές που φοβούνται όλοι της οι σύμμαχοι αλλά κυρίως η ίδια η Αμερική.



23 Φεβ 2016

Τίποτα δεν σταματά στα Ουράλια

Αμήχανη και ασύμφωνη η γεωγραφική βιβλιογραφία όσον αφορά τα όρια Ευρώπης και Ασίας. Η εγκυκλοπαίδεια των παιδικών μου χρόνων, αντιγράφοντας μάλλον σε αυτό τη σημείο το ιταλικό πρότυπο στο οποίο βασίστηκε, όριζε (στο λήμμα "Ευρώπη") μια γραμμή που δεν πολυέβγαζε νόημα, ειδικά όσον αφορά τον Καύκασο. Δεν μπορώ ακόμη και σήμερα να εντοπίσω ποιο είναι αυτό το χαρακτηριστικό που καθιστούσε τον ποταμό Μάνυτς της Ρωσίας φυσικό σύνορο ανάμεσα στις δύο "ηπείρους". Η δε αμηχανία των Ελλήνων συντακτών ήταν εμφανέστερη στο λήμμα της Ασίας, της οποίας τα δυτικά όρια έφταναν μέχρι τον Κάβο Μπαμπά* του ανατολικού Αιγαίου, πλην όμως σιωπούσαν όταν επρόκειτο (ως είθισται, βλ. "Γαύδος = νοτιότερο σημείο Ευρώπης") να συμπεριλάβουν και νησιά.

Και η Τένεδος, κύριε; Αν αρχίζουμε να συγκαταλέγουμε τα παρακείμενα στις μικρασιατικές ακτές νησιά, πού τραβάμε τη γραμμή; Πόσο χώρο μπορούμε να δώσουμε στη γεωγραφική καθαρότητα χωρίς να κατηγορηθούμε ότι υπονομεύουμε τα γεωπολιτικά συμφέροντα της χώρας μας; Με άλλα λόγια, τι κάνει ευρωπαϊκή και όχι ασιατική τη Λέσβο, τη Χίο και τα άλλα νησιά που απέχουν ελάχιστα μίλια (ή κλάσματα του μιλίου) από τα τουρκικά παράλια;

Δεν υπάρχει κανένας αντικειμενικός και αδιαμφισβήτος τρόπος να χωρίσεις την Ευρώπη από την Ασία. Ακόμη και στο αγριεμένο Αιγαίο ή τον κατ' ευφημισμόν "Εύξεινο" (δηλ. κακό, ψυχρό κι ανάποδο) Πόντο, το ταξίδι του μετανάστη είναι ασύγκριτα μικρότερο και δυνητικά ευκολότερο από τη διάσχιση του Ατλαντικού. Η κίνηση ανάμεσα στις δύο κατά συνθήκη ηπείρους δεν έχει σταματήσει ποτέ. Αυτόν τον καιρό "η Ευρώπη" (ως Ένωση, χριστιανισμός ή γενικότερα Δύση) φοβάται - με τα δίκια της αλλά και τις υπερβολές κάποιων - τη μαζική εισδοχή φτωχών ανθρώπων που αναζητούν υλική ευημερία αλλά και μερίδιο από την πολιτιστική εξέλιξη. Δεν θα πάμε πολύ μακριά στο παρελθόν, παραμένοντας σε μια σχετικά πρόσφατη εισβολή προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η χρήση του όρου "Ευρώπη και Κεντρική Ασία" ως πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό υποκατάστατο ενός δύσκολου διαχωρισμού σε ηπείρους, δεν θα ήταν πιθανότατα εφικτή αν δεν είχε υπάρξει ο ρώσικος και στη συνέχεια ο σοβιετικός ιμπεριαλισμός, που γέννησε την πολύ ενδιαφέρουσα μίξη Ανατολής και Δύσης στις χώρες "-σταν"**, μια ανάσα από τα εξίσου πολιτισμένα αλλά καθαρά ασιατικά εδάφη της Κίνας ή του Ιράν.

Αντίθετα με τη βεβαιότητα που απέπνεαν τα σχολικά βιβλία (με τα οποία στο συγκεκριμένο σημείο συμφωνούσε και η εγκυκλοπαίδεια), στα Ουράλια - μια οροσειρά με ύψος όσο το ένα τρίτο του Καυκάσου - δεν γίνεται καμία συνάντηση ηπείρων. Ούτε στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου. Αν δούμε την Ευρασία ως ένα continuum, δεν θα λύσουμε βέβαια το μεταναστευτικό, θα καταλάβουμε όμως πόσο δύσκολο είναι να αντέξει ένας τεχνητός διαχωρισμός - όσα φυσικά ή εικονικά τείχη κι αν υψώσεις - κόντρα στις υπέρτερες δυνάμεις της έλξης ή προώθησης.

* Ο κάβος "Μπαμπά" είναι νότια της Τροίας και των Δαρδανελλίων.
** Ως "-σταν" συχνά αναφέρονται συλλογικά οι πρώην σοβιετικές "σοσιαλιστικές δημοκρατίες" μεταξύ Κασπίας και Κίνας. Τα ονόματα των χωρών έχουν αυτή την κατάληξη.

Στη φωτό, η πρωτεύουσα του πάλαι ποτέ σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν (Μπακού), με το τείχος του παρελθόντος να φαντάζει πολύ μικρότερο από το διπλανό σύγχρονο ξενοδοχείο.


7 Φεβ 2016

Από το παράθυρό μου

Γηράσκω αεί διδασκόμενος. Ο επικεφαλής μας στο γραφείο, πενηντάρης και βάλε, δεν ντρέπεται να πει ότι παρακολουθεί σεμινάρια. Αλλού ακούς ακόμη τη φράση "πάλι στα θρανία". Η αλήθεια είναι ότι ζηλεύω λίγο τα παιδιά που πρέπει να γράψουν εκθέσεις. Να, θα ήθελα, στο εξ αποστάσεως μάθημα που κάνω αυτό το σαββατοκύριακο, να συμπεριλαμβανόταν και ένα απλοϊκό εκθεσιακό θέμα, ας πούμε "Η θέα από το παράθυρό μου".

Μπορεί να μη βλέπω πια σε καθημερινή βάση τον Ακροκόρινθο - τον μοναδικό αυτόν Βράχο δεν τον χορταίνεις, αλλά δεν έχεις και να πεις κάτι πρωτότυπο, όταν υπάρχει ολόκληρο ποίημα του Σικελιανού αφιερωμένο. Το τοπόσημο που βλέπω από εδώ που βρίσκομαι τώρα, είναι εντελώς ανθρωπογενές, καθόλου αρχαίο αλλά κατά κάποιον τρόπο κλασικό.

Το μέγαρο Lisinski δεν διαφημίζει στην ιστοσελίδα της ιστορίας του την εκδήλωση που το πρόβαλε (ίσως για μοναδική φορά;) ζωντανά σε διεθνές τηλεοπτικό κοινό εκατοντάδων εκατομμυρίων: το διαγωνισμό τραγουδιού Eurovision του 1990. Ο συναυλιακός χώρος δείχνει να έχει τέτοια αξία για τη μουσική της χώρας του (και όχι μόνο) ώστε να μη χρειάζεται το λούστρο μιας διοργάνωσης που, στο κάτω-κάτω, από άλλη χώρα - την ενιαία Γιουγκοσλαβία - είχε φιλοξενηθεί τότε.

Μάλιστα, μόλις 8 μέρες αργότερα, και όχι πολύ μακριά από την αίθουσα Lisinski - καμιά δεκαριά στάσεις του τραμ ανατολικότερα - η χώρα αυτή έζησε την πρώτη γεύση του εμφυλίου που θα τη διέλυε. Στο στάδιο Maksimir (γνωστό από την πρόσφατη εποποιία του "Θρύλου") οι οπαδοί του σέρβικου Ερυθρού Αστέρα και της κροάτικης Ντινάμο ενεπλάκησαν σε βίαια επεισόδια. Ένας από τους πρωταγωνιστές έγινε στη συνέχεια (πριν τη δολοφονία του) πασίγνωστος από κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου.

Η λήθη για το ανάλαφρο φεστιβάλ τραγουδιού του ΄90, τουλάχιστον εδώ στο Ζάγκρεμπ, δεν πρέπει λοιπόν να είναι άσχετη με τη συγκυρία. Ούτε και στην Ελλάδα βέβαια θέλει να θυμάται κανένας την ερμηνεία του Χρήστου Κάλλοου, που με την (κατά πολλούς) ερασιτεχνική και αδιάφορη εμφάνισή του (βοηθούντος και του ίδιου του τραγουδιού) λες και βάλθηκε να αποδείξει ότι nomen est omen - callow σημαίνει άβγαλτος, το δε τραγούδι λεγόταν "Χωρίς Σκοπό", τωόντι.

Είμαι περίεργος ωστόσο να δω αν θυμάται κανείς κάποια αντίδραση στο βέλγικο τραγούδι, που ο δημιουργός του θέλησε να αφιερώσει στην, εξ Αχρίδος καταγομένη, γυναίκα του. Το Macédomienne - λογοπαίγνιο που σημαίνει "Μακεδονίτισσά μου" - εμφανίστηκε αμέσως μετά το ελληνικό κομμάτι και πήγε πολύ καλύτερα. Στα χρόνια που ακολούθησαν, έως και σήμερα, ένας τέτοιος τίτλος θα γινόταν αντικείμενο διπλωματικών διαβημάτων - ή και συλλαλητηρίων, αν σκεφτούμε τη μετέπειτα δημοτικότητα του διαγωνισμού. Τότε όμως τα πράγματα μάλλον δεν ήταν τόσο φορτισμένα: το Lisinski ήταν γιουγκοσλάβικο και ο δρόμος που περνά μπροστά του ήταν επί δεκαετίες αφιερωμένος στην Προλεταριακή Ταξιαρχία και όχι σε μια πολύπαθη παραδουνάβια πόλη.

Άλλες εποχές, παλιές - όπως τότε που γράφαμε σχολικές εκθέσεις για τη θέα από το παράθυρό μας.


1 Φεβ 2016

Καρλοβα(τ)σίτικα

Η στενωπός ταλαιπωρεί.

Τέσσερα ποτάμια συγκλίνουν στο Κάρλοβατς της Κροατίας. Ο Κούπα (που καταλήγει στο Σάβα κι αυτός στο Δούναβη) κι οι παραπόταμοί του κατεβάζουν τα νερά του Δειναρικού αυχένα σε παράλληλες ροές. Η περιοχή συχνά πλημμυρίζει, ιδίως όταν λιώνουν τα χιόνια. 

Η πόλη όμως είναι και σε γεωπολιτική στενωπό, όχι μόνο υδρολογική. Απέχει 15 χιλιόμετρα από τη Σλοβενία και 50 από τη Βοσνία, διπλά παραμεθόρια κι ας βρίσκεται στην καρδιά της χώρας. Και ως ακριτική ιδρύθηκε, από έναν Κάρολο των Αψβούργων που είχε να αντιμετωπίσει την αιχμή του οθωμανικού δόρατος στην περιοχή. Γι' αυτό και ήταν υποδειγματικά οχυρωμένη, με τάφρους που διατηρήθηκαν σήμερα στο εξάκτινο πάρκο γνωστό και ως Ζβιέζντα, αστέρι. 

Μόνο στα χρόνια της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας έπαψε να είναι κοντά σε εθνικά σύνορα το Κάρλοβατς. Ο πολύς κόσμος δεν το ήξερε ή το μπέρδευε με το Κάρλοβιτς της γνωστής Συνθήκης (δεν ταυτίζονται, είναι στη σημερινή Σερβία αυτό). Οι ντόπιοι φαίνεται ότι διατήρησαν την ιστορική μνήμη. Πριν ξεσπάσει η επίθεση του "Γιουγκοσλαβικού Εθνικού Στρατού", οι κάτοικοι μύρισαν το μπαρούτι. Το φθινόπωρο του 1991 το μέτωπο άμυνας των κροατικών δυνάμεων ήταν στο νοτιότερο από τα τέσσερα ποτάμια (τον Κόρανα). Η πόλη ακόμη δεν έχει συνέλθει από τις πληγές στη βιομηχανική της παραγωγή. 

Μέρες του 1991 στο σταθμό λεωφορείων του Κάρλοβατς


Το Κάρλοβατς σήμερα είναι ειρηνικό αλλά και μελαγχολικό. Η τωρινή εικόνα ηρεμίας (έως και νέκρας) στο δρόμο που χωρίζει τους σταθμούς λεωφορείου και τραίνου δεν έχει καμία σχέση με το βομβαρδισμένο τοπίο στη φωτό του '91. Ο καθολικός και ο ορθόδοξος ναός συνυπάρχουν στην κεντρική πλατεία, αλλά σαν να κρύβονται αμφότεροι από τον επισκέπτη - στέκονται εκεί χωρίς πληροφοριακές πινακίδες, σαν συγγενείς που μούτρωσαν λίγο πριν τη γιορτή και ξεχνούν να συστηθούν στους καλεσμένους. 

Ορθόδοξος ναός Αγ. Νικολάου (αριστερά) και καθολικός ναός Αγ. Τριάδας (δεξιά). Κάρλοβατς, Κροατία


Σε μια δειλή προσπάθεια να ανοιχτεί στον κόσμο, η πόλη του Καρόλου φιλοξένησε μια μικρή έκθεση τη μέρα εισόδου της Κροατίας στην Ε.Ε., το 2013. Ίσως επειδή -κατά πάσα πιθανότητα- δεν έχει γίνει ακόμη κάποια "αδελφοποίηση", στην εκδήλωση παρουσιάστηκαν ως συγγενείς διάφορες άλλες ευρωπαϊκές πόλεις με παραπλήσιο όνομα. Όλες, πλην μιας, έχουν σχέση με κάποιον Κάρολο - διαφορετικό από τον Αυστριακό που ίδρυσε τον 16ο αιώνα το Κάρλοβατς (ως Karlstadt), αλλά δεν πειράζει. 

Για να αβγατίσει όμως η έκθεση, οι διοργανωτές συμπεριέλαβαν στις τιμώμενες πόλεις και το ένδοξο Καρλόβασι του ανατολικού Αιγαίου. Ομολογώ ότι ως Σάμιος είχα εντυπωσιαστεί από την ομοιότητα των ονομάτων όταν πρωτοάκουσα για την κροατική πόλη τον καιρό του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου. Τώρα που έγινε γνωστή εδώ η δεύτερη πόλη του νησιού μου, ίσως θα άξιζε οι ιστορικοί ερευνητές να προσθέσουν μια ακόμη εκδοχή στο μυστήριο του ονόματός της, για το οποίο καμία εξήγηση έως τώρα δεν είναι απόλυτα πειστική - το "karlı ovası" αφενός είναι κακά τούρκικα και αφετέρου σημαίνει χιονισμένος κάμπος, φαινόμενο σπάνιο στη Σάμο, ενώ και το "(Ι)Καριω-βα-σι" από τους Ικαριώτες εποίκους ελάχιστα ικανοποιητικό ακούγεται. 

Δεν μπορώ να ξέρω αν το Κάρλοβατς, που ιδρύθηκε λίγο καιρό πριν αρχίσει να αναφέρεται το Καρλόβασι, υπήρξε πηγή έμπνευσης για τους οικιστές της Σάμου. Ο μιμητισμός δεν ήταν άγνωστο φαινόμενο ούτε και τότε. Το μόνο βέβαιο είναι ότι, τετρακόσια χρόνια αργότερα - στις αρχές του 20ού αιώνα δηλαδή - το Καρλόβασι απέκτησε, μόνο αυτό από όλες τις νησιωτικές πόλεις του Αιγαίου, ένα μεταφορικό μέσο που χαρακτηρίζει πρωτίστως το αστικό τοπίο της πάλαι ποτέ αυστροουγγρικής επικράτειας. Το τραμ, στην ιππήλατη μορφή του, υπήρχε προπολεμικά τόσο στο Καρλόβασι, όσο και στο Κάρλοβατς. Τυχαίο;

Ιππήλατο τραμ στο Κάρλοβατς