14 Ιουλ 2021

Αυτό που (δεν) είμαι

Οφείλω μεγάλη ευγνωμοσύνη σε πολλούς ανθρώπους των παιδικών και νεανικών χρόνων για την πολιτική μου παιδεία. Αρκετοί από αυτούς ήταν εξαιρετικοί εκπαιδευτικοί στην Ιωνίδειο Πρότυπο Σχολή, το γυμνάσιο-λύκειο στο οποίο μπήκα οριακά -λόγω μεγάλου ανταγωνισμού και κακού βαθμού στην έκθεση- με εξετάσεις. Η περίοδος 1980-1986 ήταν ζωντανή. Παρόλα αυτά, φιλόλογοι αλλά και άλλοι (θεολόγοι, φυσικοί, χημικοί, μαθηματικοί), ακόμη κι όταν είχαν εμφανείς δικές τους τοποθετήσεις, μάς καλλιέργησαν και τον ανεξάρτητο συλλογισμό και την πίστη σε αρχές. Το σχολείο μάς βοήθησε να είμαστε πρώτα από όλα πολίτες και το έκανε πηγαίνοντας παραπέρα από τα εγκύκλια μαθήματα της "αγωγής" (ή των "στοιχείων δημοκρατικού πολιτεύματος" όπως έγινε στα χρόνια του '80, για να απομακρυνθεί από την υπόμνηση του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου). Ο πολίτης, όπως τον έπλασα στο μυαλό μου, αντιλαμβάνεται, παρακολουθεί, και συμμετέχει με διάφορους τρόπους. Στις καταρχήν ήρεμες δημοκρατικές κοινωνίες, η ελάχιστη απαραίτητη συμμετοχή είναι η ψήφος στις εκλογές. Δεν περίμενα να πειστώ για αυτό από την "υποχρεωτικότητα" της ψήφου, που φαίνεται ότι κρινόταν ακόμη απαραίτητο να τονίζεται ως παράδοξο παραπλήρωμα της βασικής της ιδιότητας, αυτής του δικαιώματος. Με χαρά πήγαινα και ψήφιζα και το κάνω ακόμη. 

Πολύ μικρότερη ήταν ωστόσο η συμμετοχή μου στο εκλέγεσθαι. Διαπίστωσα από νέος (εποχή συμβουλίων τάξης και σχολείου) ότι δεν είμαι εκλέξιμος. Δύσκολα εξηγείται το γιατί, οπότε συμπεραίνω ότι τελικά δεν είναι ο τύπος μου. Άλλοι έχουν το "λέγειν", το ηγετικό παράστημα, τις δυνάμεις, την ικανότητα να στέκονται σε αντιπαραθέσεις. Και σίγουρα, γνωρίζοντας τον εαυτό μου, υπάρχει και μια άλλη διάσταση. Προτιμώ να παίρνω θέση εμπιστευόμενος την κρίση μου, ακούγοντας πολλές φωνές, συζητώντας και προσαρμοζόμενος, αλλά σε πολύ μεγάλο βαθμό μακριά από καλούπια. Κι εδώ έπαιξε τον ρόλο του ο άλλος παράγοντας παιδείας: το σπίτι μου και γενικότερα το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Η πραγματικά μεγάλη μου τύχη ήταν ότι είχα συγγενείς και από τις δύο "όχθες". Ο ένας παππούς ήταν παραδοσιακός δεξιός, πολέμησε με τον εθνικό στρατό στον εμφύλιο. Ο πιο πολιτικοποιημένος του άλλου σογιού, ο θείος μου, ήταν αριστερός την ίδια εποχή, εξόριστος για λίγο και για κάποια χρόνια αργότερα στη δυσμένεια της τοπικής του κοινωνίας. Οι γονείς μου ήταν αμφότεροι πολίτες που έχτισαν την "πυρηνική" οικογένειά μας στα χρόνια γύψου της χούντας αλλά και στη συνέχεια κράτησαν στάση ζωής (εκτός και εντός σπιτιού) με ελάχιστη ανοιχτή πολιτικοποίηση. Στο σπίτι δεν έπαιζε κάποια "κασέτα". Τους ευγνωμονώ και τους δύο για το ότι έδειξαν πάντα ανεκτική στάση σε ό,τι υποστήριζα, χωρίς παρεμβάσεις, και προσπαθώ να τους μοιάσω όσον αφορά τα δικά μου παιδιά. 

Με τα χρόνια και με εμπειρίες δουλειάς, οικογένειας, κοινωνίας, οικονομικών συνθηκών, διαπροσωπικών σχέσεων και -τελευταία- άλλων χωρών, έχω όπως όλοι διαμορφώσει απόψεις και στάσεις που με κατατάσσουν σε κάποιες περιοχές του πολιτικού φάσματος περισσότερο, σε άλλες λιγότερο. Έχω (και σε αυτό το ιστολόγιο) αρκετές φορές δώσει το στίγμα μου, όχι μόνο σε συγκεκριμένα ζητήματα αλλά και σε στρατηγικές / τακτικές πολιτικές επιλογές (δηλ., έχω πει σχεδόν ξεκάθαρα τι θα ψήφιζα ή τι δεν θα ψήφιζα). Εννοείται ότι στις ενήλικες δεκαετίες μου, ακριβώς επειδή δεν παίζω εύκολα "κασέτες", έχω ακούσει και διαβάσει διάφορους χαρακτηρισμούς για το πού "ανήκω" πολιτικά. Με χρονολογική σειρά, στο περίπου, αυτά κυμαίνονται ως εξής:

- Ανανεωτική αριστερά. Αυτό με ακολουθούσε τον καιρό που άρχισα να ψηφίζω. Παραδόξως, η πρώτη ψήφος μου σε κάλπη ήταν υπέρ του Γιάννη Αβέρωφ της Δη.Ανα., αλλά είχε πλάκα!

- Πασόκ. Στη ζωή μου πρέπει να ψήφισα μία και μόνη φορά το κόμμα με αυτόν τον τίτλο. Ίσως το μετριοπαθές μου ύφος να οδηγούσε αγαπημένους ανθρώπους να με κατατάσσουν εκεί. Νομίζω πολλοί ακόμη εκεί με τοποθετούν.

- Δεξιός. Αυτό πήγαινε περίπου ανακλαστικά: όσοι καταλάβαιναν ότι δεν ήμουν Πασόκ, δεν έβλεπαν τι άλλο θα μπορούσα να είμαι, παρά δεξιός. Δεν ήμουν και αντιμιλιταριστής, υμνητής του Εάμ, υπέρμαχος του υπαρκτού σοσιαλισμού ή της ελεγχόμενης οικονομίας. Άρα, τι;

- Φιλελεύθερος. Αυτό έχει μια δόση αλήθειας και έως ένα σημείο το έχω υποστηρίξει για τον εαυτό μου. Αν και νομίζω ότι το "κεντρώος" περιγράφει καλύτερα, έστω κι αν είναι ντεμοντέ αφότου ξεφούσκωσε η Εδήκ. Φιλελεύθερος σίγουρα οικονομικά (παρά την επιφυλακτικότητά μου απέναντι στην κατάργηση δημόσιων δομών - σταθερά όμως υπέρ της οικονομικής αποδοτικότητας και παραγωγικότητας), υπέρμαχος επίσης της ελευθερίας των μειονοτήτων, της ελευθερίας της έκφρασης (μακριά από κάθε λογοκρισία), της προστασίας από καταπίεση και βία κάθε είδους. 

- Ευρωπαϊστής, επίσης: κάτι που για μένα ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με τις βασικές αρχές που πρεσβεύουν οι κύριες ευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις, σε απόσταση από τους εθνικισμούς, τον ρατσισμό, τα αντιδημοκρατικά καθεστώτα. Με μεγάλο, δηλαδή, βαθμό φιλελευθερισμού, συν την τάση να μεγαλώσει το ευρωπαϊκό κεκτημένο, σε βάθος και σε πλάτος (συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών θεμάτων). Με επίγνωση των εθνικών ιδιαιτεροτήτων, και του ότι δεν θα γίνουμε ΗΠ Ευρώπης. 

Με τα δύο αυτά τα τελευταία, δεν είναι παράδοξο που βρέθηκα να συμπλέω στα χρόνια από το 2010 και μετά με τον κόσμο που στο τέλος συνέπηξε τη συμμαχία του "Ναι". Ήταν πολύ σημαντικό για μένα το ότι βρέθηκαν πολλοί (και με κάποιους γνωρίστηκα, διαδικτυακά ή και από κοντά) για τους οποίους υπήρξε αδιαπραγμάτευτη η ευρωπαϊκή πορεία, η αποφυγή περιπέτειας Grexit, η απαλλαγή από έναν αταβιστικό αριστερισμό, και ταυτόχρονα ο εκμηδενισμός των δεξιών καρκινωμάτων που φύτρωσαν σαν τα κακά σπυριά. Αυτά πήγαιναν πέρα από κομματικές και παραταξιακές προτιμήσεις. Επιτεύχθηκαν απόλυτα, με κόπο και τίμημα, αλλά ανεπιστρεπτί. Το γελοίο δημοψήφισμα ανατράπηκε άμεσα, την ίδια νύχτα. Τα άλλα έγιναν στα επόμενα λίγα χρόνια με επιστέγασμα τον Ιούλιο του 2019 αλλά και την περσινή δικαστική καταδίκη της Χρυσής Αυγής. 

Παρά την ιδιαιτερότητα της πανδημίας, οι συνθήκες του 2010-2020 είναι μέρος ενός παρελθόντος - όχι τόσο μακρινού, αλλά μιας πολύ ιδιαίτερης κρίσης που λύθηκε, για να δώσει τη θέση της στις τρέχουσες/μελλοντικές και διαφορετικές. Παρακολουθώντας τα "ελληνικά πράγματα" αλληλεπιδρώ με αρκετό κόσμο που ψάχνει, όπως όλοι μας, το πώς θα κινηθούμε στις νέες συνθήκες. Η παρατήρησή μου είναι ότι αρκετοί από τους "συμπλεύσαντες" τείνουν να μετεξελίξουν το "Μένουμε Ευρώπη" σε συγκεκριμένη φιλοκυβερνητική γραμμή, όπως αντίστοιχα σημαντικό κομμάτι της αντιπολιτευτικής τακτικής έγκειται στην αναβίωση της αντιμνημονιακής ρητορικής. 

Καθώς για εμένα δεν έχει, ούτε είχε ποτέ, καμία ιδιαίτερη αξία η παραταξιακή ένταξη, επιλέγω να συνεχίσω την ίδια στάση με την οποία αισθάνομαι άνετα αλλά και έντιμος απέναντι στον εαυτό μου. Αμφισβητώ κάθε "γραμμή" και προσπαθώ να έχω τα αισθητήρια όργανα ανοιχτά. Κρίνω και καμιά φορά επικρίνω, προσπαθώντας να το κάνω χωρίς παρωπίδες, αλλά στις συζητήσεις μου με τους άλλους (ο μόνος τρόπος συμμετοχής, ζώντας και μακριά από τη χώρα) πολλές φορές τονίζω τα θετικά. 

Πρόσφατα ξέρω ότι ενοχλήθηκαν άνθρωποι που με ξέρουν μεν ελάχιστα αλλά είχαν την εντύπωση ότι συμπορεύομαι μαζί τους σε κάτι που μοιάζει με άτυπο κόμμα ή όμιλο. Θεώρησαν ότι οι παρατηρήσεις μου ως προς επιμέρους συμπεριφορές -παρατηρήσεις που έβγαλαν και μια πικρία, μια απογοήτευση- αποτελούσαν είτε ελλιπή στήριξη ενός υποτιθέμενου κοινού σκοπού ή και "επίθεση" κατά κοινών εγχειρημάτων. Με όλον τον σεβασμό στις διαφορετικές απόψεις, δεν θυμάμαι να υπέγραψα κάποιο καταστατικό ούτε να έκανα κάποια δήλωση ένταξης στο παρελθόν - και γι' αυτόν τον λόγο δεν υπάρχει λόγος καμίας "αποχώρησης" από κάτι. Η δε κριτική μου, για όποιον ξέρει να διαβάζει στοιχειωδώς και ψύχραιμα (διότι άλλο το "είσαι Χ" κι άλλο το "έκανες Χ-ία", όπως επίσης άλλο το "είσαι Χ, γενικά" κι άλλο το "γίνεσαι Χ, τώρα δα" - γενικά προσπαθώ να αποφεύγω τις ταμπέλες), απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί με οποιονδήποτε τρόπο ως επίθεση κατά χαρακτήρα ή κατά αρχών - μάλλον κατά συμπεριφορών, τις οποίες δυσκολεύομαι να κατανοήσω και για τις οποίες δεν πήρα σοβαρές και επαρκείς (για μένα, ΟΚ) εξηγήσεις. Αποφάσισα να αποκρύψω τις αναρτήσεις μιας πολύ πρόσφατης αντιπαράθεσης, εκφράζοντας και τη λύπη μου για το αν από παρανοήσεις ή υπεραντιδράσεις (και δικές μου) πήραν λάθος διάσταση τα πράγματα - ελπίζοντας ότι και από την άλλη πλευρά έχει γίνει το ίδιο (χωρίς να αλλάζει την απόφασή μου, να μη δώσω συνέχεια, το ενδεχόμενο να παραμένουν οι άλλες αιτιάσεις στον "αέρα", σαν το δημοψήφισμα του Τσίπρα που ήταν επί αποσυρθέντος κειμένου). 

Η διαφωνία είναι μέσα στη ζωή και με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δείχνει ευκολότερη και μπορεί να γίνει εκρηκτικότερη. Έχω πάψει να μιλάω με ανθρώπους με τους οποίους στη σχέση μας μπήκε κάποιου τύπου παραταξιακό μικρόβιο. Θα ήταν υπερβολή να πω ότι πάντα φταίνε οι άλλοι για τέτοια περιστατικά. Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις, λόγω των όσων περιέγραψα αισθάνθηκα ότι εγώ ήμουν ο μη παραταξιακός και ο άλλος ήταν αυτός που είτε με θεώρησε επιβεβαιωμένο ασυμβίβαστο αντίπαλο είτε αισθάνθηκε ότι δεν συμπορευόμαστε πια. Δεν μπορώ να κάνω πολλά για όλα αυτά. Στη ζωή μου έχω οικογένεια (στενή και ευρύτερη), δουλειά, φίλους, ενδιαφέροντα - πράγματα που τη γεμίζουν. Δεν είχα και ούτε θα αποκτήσω καμία επιθυμία για κομματική πολιτική. Όσο μου επιτρέπει η διάθεσή μου και οι ψυχικές μου δυνάμεις, θα συζητώ και θα αλληλεπιδρώ προσπαθώντας να γίνομαι λίγο σοφότερος με κάθε νέο διάλογο και κάθε νέα γνωριμία. Σε όποιον του αρέσει αλλά και σε όποιον θα προτιμούσε κάτι διαφορετικό: αυτό(ς) είμαι.