30 Απρ 2017

Η γυναίκα και η κεφαλή

"Με ενοχλεί η μαντήλα της", λένε πολλοί Νεοέλληνες του 2017 για γυναίκες κάθε ηλικίας αλλά συγκεκριμένης θρησκείας - συχνά συνοδεύοντας τη δυσφορία τους με προτροπή απαγόρευσης. Δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν τι είναι αυτό που τους ενοχλεί στη μαντήλα που φορά, π.χ., η σημαιοφόρος μαθήτρια της παρέλασης ή η μουσουλμάνα μητέρα που βγάζει βόλτα τα παιδιά της στο πάρκο. Δεν μπορεί να είναι το κάλυμμα καθαυτό. Πώς και δεν τους πειράζει η παρόμοια όψη, στις ίδιες παρελάσεις, της κεφαλής κοριτσιών που φορούν παραδοσιακές ενδυμασίες; Η Υδραία του παλιού χιλιάρικου περνούσε από τα χέρια μας και μας φαινόταν απόλυτα οικεία. Αυτό που φόραγε το είχαμε δει στα χωριά των γονιών μας, να το φοράνε οι γιαγιάδες και οι θειάδες - πιστές χριστιανές όπως συνηθιζόταν. 

Μήπως απλά κάποιοι ξεσπάνε στα κοριτσάκια των αλλοδαπών μεροκαματιάρηδων, λέγοντάς τους αυτά που δεν τολμούσαν να ξεστομίσουν στη γιαγιά ή τη μάνα; Πηγαίνοντας στις πόλεις (ή εντασσόμενες σε κυριολεκτικά ή μεταφορικά αντάρτικα), η χειραφέτηση των γυναικών συνοδευόταν συχνά από τσιγάρο και πάντα από ενδυματολογικό εκσυγχρονισμό. Χωρίς να μπορούν πάντα να το αναλύσουν θεολογικά και κοινωνιολογικά, οι γυναίκες που πέταγαν το τσεμπέρι έβγαζαν γλώσσα στον συγγραφέα της πρώτης προς Κορινθίους Επιστολής, που κήρυξε ότι πάσα γυνή προσευχομένη ακατακαλύπτω τη κεφαλή, καταισχύνει την κεφαλήν εαυτής. (Πρόσφατα διαπίστωσα την ευλαβή τήρηση αυτής της επιταγής σε ουκρανική ορθόδοξη εκκλησία: οι μόνες γυναίκες χωρίς μαντήλι ήταν οι τουρίστριες.) Ο πατριαρχικός συμβολισμός της πάσης φύσεως μαντήλας έχει να κάνει με την αρχέτυπη λειτουργία της γυναικείας κόμης ως μέσου προσέλκυσης του αντίθετου φύλου. Είτε στο ναό, είτε στην κοινωνία, η γυναίκα "δεν έπρεπε να προκαλεί".

Καλώς απομακρύνθηκαν οι γυναίκες από τέτοια σύμβολα - και βρίσκω θλιβερά τα όποια πισωγυρίσματα. Όσο όμως αυτονόητο είναι να μην ενθαρρύνεται, σε μια φιλοπρόοδη κοινωνία, η διάδοση αναχρονιστικών διακρίσεων στην καθημερινότητα, τόσο σημαντικός είναι ο σεβασμός στο δικαίωμα έκφρασης, επιλογής και -εν τέλει- συνύπαρξης. Χρειάστηκαν αιώνες και αγώνες για να μη θεωρείται κολάσιμο το τι έχεις μέσα στο κεφάλι σου: οι πράξεις είναι αυτές που μετράνε και όχι οι σκέψεις. Ας σταματήσουμε να κυνηγάμε το τι (και γιατί) φοράει ο καθένας ή μάλλον η καθεμιά γύρω από το κεφάλι της. Ας μην ξεχνάμε ότι οι σπασμωδικές απαγορεύσεις έχουν παρενέργειες: από τον Σάχη του Ιράν, που φούντωσε τον χομεϊνισμό απαγορεύοντας το τσαντόρ, έως διάφορες politically correct -δυτικές- πρωτοβουλίες ή αποφάσεις απαγόρευσης "θρησκευτικών συμβόλων", που μπορεί να ποινικοποιήσουν με την ίδια λογική και το σταυρουδάκι που θα φορέσει ένας χριστιανός στο λαιμό του.


26 Απρ 2017

Όχι στην ελπίδα

Οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές είναι πάντα η πιο προβεβλημένη "οικονομική" είδηση. Τα μεγέθη παραμένουν λίγο-πολύ τα ίδια, με μια επιδείνωση (αύξηση) των δημοσίων δαπανών, καθήλωση σε χαμηλότατα επίπεδα του ποσοστού του ΑΕΠ που αφορά επενδύσεις, ίδια περίπου ανεργία (λίγο μειωμένη λόγω κάποιων κρατικών προσλήψεων), ίδια μηδενική ανάπτυξη - τόσο τώρα στο 2016-17 όσο και στο 2013-14.


Όπως και πριν το 2015 έτσι και τώρα, το κάθε μποτιλιάρισμα το αρπάζει από τα μαλλιά η πολιτική ηγεσία και το παρουσιάζει ως ένδειξη ανάπτυξης. Δηλαδή αστεία πράγματα.


Λες και δεν έχει αλλάξει τίποτα. Ή μάλλον κάτι άλλαξε. Η τωρινή αντιπολίτευση είναι ανίκανη να βγάλει κόσμο στους δρόμους. Παρά το ότι κάποιες αποφάσεις φέρνουν πολύ κόσμο σε χειρότερη θέση από πριν - και τελικά υποθηκεύουν τα δημόσια έσοδα, μια και οι υποτιθέμενες προβλέψεις είσπραξης θα αποδειχθούν μη ρεαλιστικές.


Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να χαρακτηρίσει ικανότερη -σε κάποια πράγματα- την τωρινή κυβέρνηση. Δεν μπορεί να το κάνει, αν θυμάται το πρώτο της εξάμηνο και το πώς πήγε τη χώρα στα βράχια. Δυστυχώς όμως, για αυτήν την ειδοποιό διαφορά επί τα χείρω δεν πρόκειται να υπάρξει τιμωρία. Η στάση επιβραβεύθηκε τρις. Μία φορά στο δημοψήφισμα. Μια δεύτερη φορά από την αντιπολίτευση "ειδικού σκοπού" Μεϊμαράκη, που έδωσε δεκανίκι στην κυβέρνηση. Και μια τρίτη φορά στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015.


Τραγικό είναι ότι η χώρα θα έχει για το προβλέψιμο μέλλον αυτήν την κυβέρνηση. Ακόμη τραγικότερο είναι ότι η σημερινή αντιπολίτευση δεν παρέχει καμία εγγύηση αλλαγής προς το καλύτερο. Θα μου πείτε ότι ο κόσμος δεν ψηφίζει εγγύηση αλλά ελπίδα. Αν όμως η ελπίδα κάνει τη σωστή ψήφο, τότε σωστά ψήφισαν κι όλες οι προηγούμενες πλειονότητες μέχρι τώρα. Συγγνώμη αν τη χαλάμε σε κάποιους που ετοιμάζονται να έρθουν στην εξουσία αλλά θα θέλαμε να δούμε κάτι πιο πειστικό για να τους προτιμήσουμε.

2 Απρ 2017

Ένας Έλληνας στο Ζάγκρεμπ με επώνυμο από "Δημ."

Στα περίπου δεκαπέντε οικοδομικά τετράγωνα που απαρτίζουν την παλιά, άνω πόλη του Ζάγκρεμπ - μια γειτονιά-βιτρίνα με κέντρο τον Άγιο Μάρκο και τα παρακείμενα κτίρια της κροατικής βουλής και κυβέρνησης - υπάρχει ένα και μόνο κτίριο πρεσβείας: αυτό της Ελλάδας.

Ίσως αυτό το προνόμιο να μην είναι άσχετο με το όνομα του παραδίπλα δρόμου. Η Ντεμέτροβα Ούλιτσα τιμά έναν σημαντικό διανοούμενο του 19ου αιώνα. Ο ελληνικής καταγωγής Δημήτρης Δημητρίου - μαζί με τον (απόγονο Γερμανών) Λουδοβίκο Γκάι και τον Σέρβο Πέταρ Πρεράντοβιτς - ήταν πρωτεργάτες ενός κινήματος ρομαντικού εθνικισμού, που σήμερα αναγνωρίζεται εδώ ως προάγγελος της σύγχρονης κροατικής εθνικής συνείδησης.

Η οικογένεια του Ντιμίτριε Ντέμεταρ, όπως έγινε γνωστός -μέσα από ποιήματα και θεατρικά έργα-, ανήκε στην αξιόλογη κατηγορία ομογενών που αναζήτησαν μια καλύτερη τύχη πέρα από τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο μεταφορικός διάδρομος του Δούναβη συγκέντρωνε τα σημαντικότερα σημεία έλξης των -κυρίως βορειοελλαδιτών, ελληνόφωνων ή βλαχόφωνων- εμπόρων. Έλληνες και Σέρβοι, ανάμεσα στο 1600 και την ανεξαρτησία των χωρών τους, επιδίδονταν σε άμιλλα και συνηθέστερα ανταγωνισμό, στα διάφορα παραμεθόρια κέντρα των Αψβούργων ή στις αυτόνομες περιοχές. Η Βιέννη, η Τεργέστη και πολλές πόλεις της σημερινής Ουγγαρίας και Ρουμανίας είχαν ελληνικές και σέρβικες ορθόδοξες εκκλησίες. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις (Βιέννη) οι οθωμανικής υπηκοότητας Ρωμιοί εκκλησιάζονταν χωριστά από τους Έλληνες της χριστιανικής αυτοκρατορίας - ενώ οι πιο καπάτσες οικογένειες φρόντιζαν να έχουν εκπροσώπους τους και από τις δυο πλευρές για να εκμεταλλεύονται τα προνόμια αμφοτέρων. Επίκεντρο αυτής της συνύπαρξης ήταν το σημερινό προάστιο Ζέμουν του Βελιγραδίου - συνοριακό προπύργιο του μεσευρωπαϊκού χριστιανικού κόσμου για πολλά χρόνια, γνωστό ως Σεμλίνο.

Το Ζάγκρεμπ (Άγκραμ στα γερμανικά και Άγρανον σύμφωνα με μια εκδοχή ελληνικής ρίζας), αν και σήμερα βρίσκεται πάνω στη συντομότερη οδική σύνδεση Ελλάδας - δυτικής Ευρώπης, στην εποχή της Αυστροουγγαρίας ήταν μάλλον επαρχιακό κέντρο, μακριά από το προβλέψιμο και πραγματικά πλωτό τμήμα των υδάτινων δρόμων. Η οικογένεια Δημητρίου από τη Σιάτιστα Κοζάνης είναι από τις ελάχιστες γνωστές περιπτώσεις μεταναστών μας στη σημερινή Κροατία. (Λέγεται ότι τα αδέρφια του λογοτέχνη διέπρεψαν στον ναυτιλιακό τομέα στην, όχι μακρινή, Τεργέστη.) Ο Ντέμεταρ δεν παρέλειψε να γράψει στη δική μας γλώσσα, ωστόσο έγινε γνωστός κυρίως για τα θεατρικά του έργα, καθώς και για ποιήματα όπως "To Πουλί Απλά Πετά Στον Αέρα". Το λεγόμενο ιλλυρικό κίνημα, στο οποίο συμμετείχε ενεργά, ήταν μια απόπειρα κοινής έκφρασης των νότιων υπηκόων της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Παρά την πολυεθνική προέλευση των Γκάι, Δημητρίου και Πρεράντοβιτς, δεν άργησε να εξελιχθεί σε πανσλαβιστικό ρεύμα, στα πλαίσια του αναδυόμενου εθνικισμού της εποχής. 

Τα βίαια γεγονότα του 1848 σήμαναν το τέλος του "ιλλυρισμού": εθνικός ήρωας έγινε ο Κροάτης τοπάρχης "Μπαν" Γέλατσιτς, καταστολέας της ουγγρικής επανάστασης. Το άγαλμά του, στην ομώνυμη κεντρική πλατεία του Ζάγκρεμπ, για πολλές δεκαετίες έδειχνε προς τις λίμνες των Μαγυάρων, μέχρι τις οποίες - δίπλα στο σημερινό χωριό με το όνομα Μπελογιάννης - έφτασε η προέλασή του. Η μετεξέλιξη των εθνικισμών της περιοχής (και της ευρωπαϊκής ηπείρου) συντελεί ώστε σήμερα να φαίνεται παράδοξος ο κεντρικός ρόλος ενός Έλληνα και ενός Σέρβου στο πολιτιστικό αυτό κίνημα. Η πόλη και η περιοχή - σε πείσμα των όποιων φανατικών - έχουν τον τρόπο τους να θυμίζουν το μωσαϊκό του παρελθόντος. Το άγαλμα του Πρεράντοβιτς βρίσκεται στην πιο ζωντανή πλατεία του Ζάγκρεμπ, δίπλα στον ορθόδοξο ναό της Μεταμόρφωσης. Η γενέτειρα του Γέλατσιτς είναι το ορθοδοξότατο Πετροβάραντιν, με τον μοναδικό διττό ναό και την ημισέληνο στον τρούλο - χτισμένο σε ανάμνηση μάχης, μιας από τις πολλές που σημάδεψαν τους τόπους που μαθαίναμε σε κατεβατά της ιστορίας, και που τώρα έχω την τύχη να δω πού βρίσκεται ο καθένας τους: το Κάρλοβιτς (Σρέμσκι Κάρλοβτσι), το Πασάροβιτς (Ποζάρεβατς), το Λάιμπαχ (Λιουμπλιάνα) και η γερμανόφωνη πόλη Μάρμπουργκ (Μάριμπορ), όπου το 1918 ένας στρατηγός με το καθόλου σλοβένικο ονοματεπώνυμο Ρούντολφ Μάιστερ δώρισε -με τα όπλα- στους νότιους Σλάβους το βορειότερο κομμάτι γης τους. 

Φωτό: η οδός Ντεμέτροβα στο Ζάγκρεμπ