22 Νοε 2006

33 χρόνια μετά το Πολυτεχνείο

Μερικά δεδομένα για το Πολυτεχνείο:

1. Από τον Ιούνιο του '73 η Ελλάδα είχε μετατραπεί σε Δημοκρατία, με την έννοια της Αβασίλευτης Πολιτείας (Republic). Το καθεστώς είχε φορέσει κουστούμι, ο Γ. Παπαδόπουλος είχε εκλεγεί (με το δημοψήφισμα της 29/7/73) πρόεδρος για μία οκταετία και ο Σ. Μαρκεζίνης είχε διοριστεί πρωθυπουργός με την εντολή να διεξαγάγει εκλογές. Οι παλαιοί πολιτικοί (όσοι δηλ. δεν είχαν εξοριστεί ή αυτοεξοριστεί) ήταν γνωστοί ως "αντιπολίτευση" και είχαν μπροστά τους το δύσκολο δίλημμα: Να συμμετάσχουν στο νέο πολιτικό γίγνεσθαι (νομιμοποιώντας το) ή να το μποϋκοτάρουν (χωρίς να μπορούν να το σαμποτάρουν); Οι σκληροπυρηνικοί στρατιωτικοί δεν ήταν ικανοποιημένοι από τον παραγκωνισμό τους και αναζητούσαν εκδίκηση. Παράλληλα, εκείνη την εποχή για διάφορους λόγους (κατάρρευση του Bretton Woods, πετρελαϊκή κρίση κ.ά.) η ελληνική οικονομία μαστιζόταν από καλπάζοντα πληθωρισμό, πρωτόγνωρο στη μεταπολεμική περίοδο, και στην κοινωνία επικρατούσε ένα κλίμα δυσαρέσκειας και ανησυχίας.

2. Για τις 17/11/73 είχε προγραμματιστεί συνέντευξη τύπου του Σ. Μαρκεζίνη με αναμενόμενες ανακοινώσεις περί εκλογών εντός του '74.

3. Η κατάληψη του Πολυτεχνείου οδήγησε σε μεγάλες και βίαιες διαδηλώσεις αντικαθεστωτικού χαρακτήρα (με στοιχεία αντιεξουσιαστικά, αντικαπιταλιστικά, αντιαμερικανικά - στα επόμενα χρόνια έγινε μεγάλη συζήτηση για το κατά πόσον αυτά ήταν κυρίαρχα ή περιθωριακά) στην Αθήνα. Καταλήψεις-διαδηλώσεις μικρότερης έκτασης έγιναν και στην Θεσσαλονίκη και την Πάτρα. Το βράδυ της 16/11/73 επενέβησαν αρχικά η αστυνομία και μετά ο στρατός. Ήδη εκείνο το βράδυ σκοτώθηκαν ορισμένοι νεαροί στους δρόμους της Αθήνας (Κομνηνός, Σαμούρης, Φάμελλος κ.ά.), κατά τα φαινόμενα από σφαίρες αστυνομικών. Αρχικά αμήχανοι, οι περισσότεροι παλαιοί πολιτικοί εξέφρασαν με δηλώσεις τους τη συμπαράστασή τους στη νεολαία.

4. Τα ξημερώματα της 17/11/73 οι έγκλειστοι του Πολυτεχνείου εκκένωσαν το ίδρυμα (αρκετοί συνελήφθησαν ή/και ξυλοκοπήθηκαν), αφού ένα από τα άρματα του στρατού άνοιξε την πόρτα (τραυματίζοντας την φοιτήτρια Πέπη Ρηγοπούλου). Η εισβολή του τανκ έγινε σύμβολο (όπως και ο ραδιοφωνικός σταθμός των καταληψιών), παρόλο που δεν ήταν η πλέον βίαιη πράξη εκείνων των ημερών. Κανένας από τους φονευθέντες δεν αποδεικνύεται ότι σκοτώθηκε εντός Πολυτεχνείου.

5. Τις επόμενες ημέρες και κυρίως το σαββατοκύριακο 17 και 18/11, μετά την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου, πολλοί πολίτες (μερικοί διαδηλωτές αλλά οι περισσότεροι απλοί περαστικοί, μέχρι και ένα εξάχρονο παιδί στου Ζωγράφου) σκοτώθηκαν από πυρά στρατιωτών (άλλοτε στοχευμένα και άλλοτε αδέσποτα).

6. Ο Σ. Μαρκεζίνης δήλωσε ότι οι ανακοινώσεις περί εκλογών θα αναβάλλονταν για τις 25/11. Το πρωί εκείνης της μέρας όμως έγινε πραξικόπημα με ιθύνοντα νου τον Δ. Ιωαννίδη. Τοποθετήθηκαν νέα πρόσωπα στην προεδρία (Φ. Γκιζίκης) και την πρωθυπουργία (Α. Ανδρουτσόπουλος). Το καθεστώς διατηρήθηκε (ο βασιλιάς δεν επέστρεψε) αλλά η συζήτηση περί εκλογών αναβλήθηκε επ' αόριστον. Η κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου έπεσε ως γνωστόν στις 23/7/74 και ο Γκιζίκης όρκισε πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή Ι τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, λίγο μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο (που ακολούθησε το ελλαδικής, και για την ακρίβεια ιωαννιδικής, εμπνεύσεως κίνημα της 15/7/74 στο νησί εναντίον του Μακαρίου). Οι εκλογές έγιναν πια στις 17/11/74, ακριβώς 1 χρόνο μετά την ημερομηνία-σύμβολο της εισβολής του τανκ.

7. Ο ακριβής αριθμός των νεκρών του Πολυτεχνείου (εννοώντας τους νεκρούς από αστυνομική ή στρατιωτική βία στην περίοδο 16-18 Νοεμβρίου 1973) δεν είναι γνωστός. Υπάρχει ένα πόρισμα δικαστικού (Τσεβάς) που συντάχθηκε ένα χρόνο αργότερα αλλά υπάρχει η βεβαιότητα ότι κάποιοι θάνατοι δεν ανακοινώθηκαν επίσημα (από φόβο αντιποίνων) και δεν συμπεριλαμβάνονται εκεί. Εκ των υστέρων δημοσιεύτηκαν ονόματα και λίστες με ποικίλη (αν)αξιοπιστία. Επίσης πολλοί έχουν δηλώσει ότι "πέρασαν" από το Πολυτεχνείο εκείνες τις μέρες αν και οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των διαδηλωτών ποικίλουν: κυμαίνονται από πενταψήφια έως εξαψήφια νούμερα.

Αυτά είναι τα γεγονότα.
Όλα αυτά τα χρόνια έγινε μεγάλη συζήτηση περί αυθορμητισμού, προβοκατόρων κ.λπ.
Ο καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματά του αλλά αφού μελετήσει πρώτα τα γεγονότα.

Θλιβερό υστερόγραφο στην επικοινωνιακή ιστορία του Πολυτεχνείου αποτελεί η συνέντευξη που πήρε λίγες μέρες αργότερα ο τότε τηλεοπτικός αστέρας Νίκος Μαστοράκης από κρατούμενους συλληφθέντες κατά την εξέγερση. Η εκπομπή αργότερα καταγγέλθηκε ότι αποτελούσε "ανάκριση" των νεαρών, τους οποίους ο Μαστοράκης προέτρεπε να πουν "αβίαστα" την άποψή τους.

10 Νοε 2006

Πολιτισμός

Πολλές φορές στην Ελλάδα νιώθουμε όμορφα, αναλογιζόμενοι ότι έχουμε μια δημοκρατική παιδεία που χτίστηκε "the hard way", αφού πρώτα χρειάστηκε να ζήσουμε μερικές δεκαετίες αυταρχισμού, μια επταετία "γύψου" και την ματαίωση (το 1974) του τελευταίου εθνικού μας πόθου. Θα μπορούσαμε να είχαμε μάθει τη δημοκρατία με δόσεις όπως στην Τουρκία – αν είχε πετύχει το πείραμα Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη το '73 και δεν του είχαν δώσει τη χαριστική βολή Πολυτεχνείο και Ιωαννίδης. Καλώς ή κακώς, περάσαμε βίαια στην ελευθερία και το ίδιο βίαια, παρορμητικά και ενθουσιωδώς προσπαθήσαμε να χτίσουμε αυτά που για άλλες κοινωνίες ήταν επί αιώνες δεδομένα (με μικρές παρενθέσεις).

Εμένα πάντως δεν με κάνουν να νιώθω και τόσο όμορφα κάποιες συμπεριφορές και στάσεις που εκδηλώνονται τα τελευταία χρόνια και αφορούν τους ξένους στη χώρα μας. Οι ελληναράδες που φωνάζουν στον Αλβανό συνάνθρωπό τους ότι "δεν θα γίνει Έλληνας ποτέ" φαίνεται πως πιστεύουν ότι ένα συνεχές, απόλυτο και ξεκάθαρο γενετικό νήμα συνδέει τους αρχαίους με τους σύγχρονους κατοίκους της χώρας μας. Φυσικά, τίποτε δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο ανακριβές. Όχι γιατί οι επιμιξίες είναι καθοριστικές ούτε διότι δήθεν οι Σλάβοι, Βλάχοι και Αλβανοί κατέκλυσαν την Ελλάδα και αλλοίωσαν ανεπανόρθωτα τον πληθυσμό της όπως υποστήριξε κάποτε (υπερβολικά και προκατειλημμένα) ένας Φαλμεράιερ. Αλλά για τον απλούστατο λόγο ότι, με την εξάπλωση της Ελληνικής γλώσσας από τον Μ. Αλέξανδρο και ύστερα, καθώς και με τον σταδιακό εκχριστιανισμό των πρώτων μ.Χ. αιώνων, την ιδιότητα του Ρωμαίου (μετέπειτα Ρωμιού ή, όπως θα λέγαμε σήμερα, ελληνορθόδοξου) την απέκτησαν άνθρωποι που δεν κατάγονταν από τους Αχαιούς, Αιολείς, Ίωνες και Δωριείς κατοίκους της νότιας βαλκανικής.

Χωρίς να χρειαστεί να ανατρέξουμε στο κλισέ του Ισοκράτη, βλέπουμε ότι το να είσαι Έλληνας είναι, διαχρονικά, περισσότερο πολιτισμικό παρά γενετικό ζήτημα. Σίγουρα, ανάμεσα στους εκατοντάδες χιλιάδες οικονομικούς μετανάστες υπάρχουν αυτοί που δεν ενδιαφέρονται να ενταχθούν. Υπάρχουν όμως και πολλοί που, λιγότερο ή περισσότερο, θέλουν να συμμετάσχουν στην κοινωνία και να αφομοιωθούν μέχρι κάποιο βαθμό, διατηρώντας παράλληλα ζωντανή την ταυτότητα της καταγωγής τους. Και τέλος, ιδίως στη νέα γενιά που πάει στα ίδια σχολεία με τα "δικά μας" παιδιά (αν και μερικοί από μας τρομαγμένοι τα βάζουμε στα ιδιωτικά…), βλέπουμε μια εύλογα μεγαλύτερη προσπάθεια ταύτισης και μίμησης.

Πέρα από τα όσα επιβάλλει ο ανθρωπισμός (αποφυγή ρατσιστικών συμπεριφορών), που δυστυχώς δεν είναι πάντα δεδομένα, ελπίζω ότι όσοι από εμάς προεξοφλούν ότι ο Αλβανός, ο Βούλγαρος, ο Ρουμάνος ή ο πρώην Σοβιετικός "δεν θα γίνουν Έλληνες ποτέ" θα συνειδητοποιήσουν ότι καλό είναι να μην είμαστε τόσο απόλυτοι. Και φυσικά δεν εννοώ τις ελληνοποιήσεις διαπρεπών αθλητών (ας μη λέμε ονόματα και στενοχωριόμαστε…).

3 Νοε 2006

Η κεντηματού

Την κεντηματού την ήξερα αλλά δεν της είχα δώσει σημασία. Την είχα βρει μπροστά μου μερικές φορές. Η οικειότητα μού έκανε εντύπωση – απέπνεε μια σιγουριά. Τόσο ώστε να νομίζω ότι πρόκειται για μια μακρινή συγγενή από το χωριό, κάποια από αυτές τις ξαδέρφες που ήταν σκορπισμένες στα τέσσερα σημεία του αθηναϊκού ορίζοντα.

Δεν με ξανααπασχόλησε όμως, σίγουρα όχι ανάμεσα στα μέσα της δεκαετίας του '90 και στο σημαδιακό βράδυ της τρίτης (προς τέταρτη) του Σεπτέμβρη. Κοιμόμουν ήσυχος, κουρασμένος αλλά ικανοποιημένος ύστερα από μια μέρα που, μετά τη σκληρή δουλειά, όλα είχαν πάει καλά και είχαμε φέρει τον Σημίτη να θαυμάσει το νέο κομμάτι του δρόμου μας πριν το εγκαινιάσει.

Μετά από το τηλεφώνημα, που έγινε γύρω στις 4 ή 5 το πρωί, κινήθηκα (κινηθήκαμε) με ταχύτητα και ψυχραιμία. Η ανησυχία για το πρώτο ξεπόρτισμα που μετατράπηκε σε ξενύχτι έδωσε τη θέση της σε μια συγκεκριμένη πληροφορία: να κοιτάξω στο σπίτι της κεντηματούς. Ήδη είχαν εξαντληθεί οι άλλες πηγές πληροφόρησης (νοσοκομεία, αστυνομία) και είχε ξεσηκωθεί το σόι στο πόδι, πριν τους ξαναπούμε να κοιμηθούν ήσυχοι. Εντοπίστηκε και είναι καλά. Τουλάχιστον αυτό συμπέρανα βλέποντας το άσπρο Γκολφ παρκαρισμένο στο δρόμο που συνδέει το βενζινάδικο με το αμαξοστάσιο.

Την πληροφορία τη χειριστήκαμε με διακριτικότητα. Φυσικά η συμβία δεν ήταν βλάκας. Λίγο καιρό αργότερα εκδικήθηκε, δημιουργώντας ένα ωραίο πασχαλινό οικογενειακό σκηνικό. Αυτό οδήγησε σε μια συζήτηση, στην οποία μου τέθηκε για πρώτη φορά (έμμεσα) ένα ερώτημα που το ξαναβρήκα μπροστά μου και αργότερα. Ένα ερώτημα που ήταν πέρα για πέρα λάθος ο τρόπος που υπονοήθηκε/τέθηκε.

Ο καθένας κάνει τις επιλογές του και στη συνέχεια αναλαμβάνει την ευθύνη. Εδώ δεν έγιναν όμως επιλογές. Απλά έγινε μια προσπάθεια δικαιολόγησης που ακολουθήθηκε από το ανείπωτο ερώτημα: "Θα την αναλάβεις εσύ, ώστε εγώ να κάνω τη ζωή μου;" Αυτό το ωραίο ρήμα, "αναλαμβάνω", χρησιμοποιήθηκε και αργότερα, όταν εκείνος άρρωστος πια ζήτησε από τα αδέρφια του να τον βοηθήσουν. "Εμείς θα τον βοηθήσουμε, αλλά εσύ θα την αναλάβεις". Εγώ και πάλι αντιστάθηκα. Έδωσα και θα δώσω λεφτά. Βοήθησα και θα βοηθήσω. Η ζωή όμως ενός εξαρτημένου μέλους δεν πακετοποιείται, όσο αυτό παραμένει εξαρτημένο.

Κρίμα αν εκείνος έφυγε χωρίς να το καταλάβει. Κρίμα, ακόμη μεγαλύτερο, που η κεντηματού δεν ήταν απλά η εκτόνωση για τα πράγματα που όντως δεν απόλαυσε στη ζωή του (ή το αντίδοτο για την αποτυχία της έγγαμης σχέσης του) αλλά ένας καρκίνος επιζήμιος όπως κι αυτός που τον χτύπησε (έστω και διαφορετικά). Όχι μόνο για τα όσα του στοίχισε, οικονομικά και αλλιώς, αλλά και γιατί εκείνη και οι κόρες "του", δηλ. οι κόρες της είχαν γίνει ένα παράλληλο σύμπαν που θα ήταν, ίσως, πιο τίμιο να είχε επισημοποιηθεί. Η επίκληση της αγωνίας και κατάστασης της νόμιμης συμβίας ήταν μάλλον άτοπη, από τη στιγμή που ένα μέρος των προβλημάτων της είχε να κάνει με την αβεβαιότητα της μεταξύ τους σχέσης.