22 Φεβ 2014

Μαϊντανοσαλάτα

Danke Deutschland τραγουδούσαν οι κροάτες όταν έγιναν ανεξάρτητοι. Και τους είπαμε φασίστες. Ήταν λάθος, όσο και ο χαρακτηρισμός ναζί που άκουσα πιο πρόσφατα για τους ουκρανούς. Οι ταινίες που βλέπαμε παλιά φταίνε γι' αυτό, όπως και για το απλοποιητικό δήθεν χιούμορ που εμφανίζει τη Φράου Μέρκελ με κοντό μουστάκι.

Κι ο αντισημιτισμός του Κιέβου; Κι oı θαυμαστές των Ουστάσε;

Ναι, ακραίοι υπάρχουν παντού και, όταν συμμαχούν με ισχυρούς, δίνουν τον τόνο. Δεν χαρακτηρίζουν όμως οι εθνικιστές έναν λαό στο σύνολό του, ούτε μονοπωλούν τον πατριωτισμό του. Ο δε αντισημιτισμός είναι πολύ παλιότερος από την ευρωπαϊκή ακροδεξιά του 20ου αιώνα - και δεν είναι αποκλειστικά ακροδεξιός (π.χ. στη Θεσσαλονίκη του μεσοπολέμου, εκφραστής του ήταν μια βενιζελική εφημερίδα).

Οι σλοβάκοι, οι κροάτες και οι ουκρανοί έχουν ένα κοινό. Οι χώρες τους ήταν τμήματα υπερεθνικών κρατών και το τρίτο Ράιχ τους "ελευθέρωσε". Όχι λόγω ιδεολογίας. Η Γερμανία στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ερχόταν (ως χαμένη του Α') να αναθεωρήσει το status quo. Μέρος της "δουλειάς" ήταν η συμμαχία με κράτη ή λαούς που είχαν παρόμοιες (αλυτρωτικές ή απελευθερωτικές) επιδιώξεις. Ανάμεσά τους ήταν, για παράδειγμα, όχι μόνο οι 3 καταπιεσμένοι που προανέφερα, αλλά και (βλ. χάρτη) οι βούλγαροι, που προσάρτησαν τη σημερινή Φυρόμ και τη δική μας ανατολική Μακεδονία (διέξοδος στο Αιγαίο) - οι ούγγροι ("αδικημένοι" της συνθήκης Τριανόν) κ.λπ.

Παρά την πτώση του ναζισμού, καταλαβαίνω ότι η έννοια της γερμανικής σφαίρας επιρροής δεν πέθανε: μετά το 1990, πήρε τη μορφή της προστασίας συγκεκριμένων χωρών που ξανάγιναν ανεξάρτητες - μαντέψτε ποιων. Για τον Γκένσερ που έσπευσε να επιταχύνει τη γιουγκοσλαβική διάλυση, τα έχουμε ξαναπεί. Χαρακτηριστικοί είναι ακόμη οι χωριστοί δρόμοι τσέχων και σλοβάκων - το ευρώ το υιοθέτησαν μόνο οι δεύτεροι. Κι όσο για το Κίεβο, η σπουδή του γερμανικού ΥπΕξ να κάνει ανακοινώσεις - όταν υποτίθεται υπάρχει Κάθρην Άστον για να εκφράσει την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική - καθιστά βάσιμη την ερμηνεία των εν εξελίξει επεισοδίων ως σύγκρουση Γερμανίας και Ρωσίας.

Μια χώρα που το όνομά της σημαίνει σύνορο / άκρο (συγγενής λέξη είναι η Κράινα, σημείο βίαιης συνάντησης σέρβων και κροατών στα 90s), η Ουκρανία σε μεγάλο μέρος της ιστορίας της ήταν ο τόπος της διαχωριστικής γραμμής. Πέρα από τους μόνιμους διεκδικητές - ρώσους και γερμανούς - παλιότερα είχαν αφήσει το σημάδι τους δύο ακόμη ισχυροί: οι πολωνοί (χάρη στους οποίους ξεκίνησε η περίφημη Ουνία, δηλαδή η εκκλησία με ορθόδοξο τυπικό που υπάγεται στον πάπα) και οι οθωμανοί, που έφτασαν κάποτε μέχρι εκεί, παίρνοντας για το χαρέμι του Σουλεϊμάν την ουκρανή Χυρρέμ και δίνοντας, ας πούμε σε αντάλλαγμα, τη λέξη μεϊντάν(ι) που σημαίνει πλατεία - κι έγινε διάσημη τους τελευταίους μήνες (ως Μαϊντάν) χάρη στην περίφημη εξέγερση, η οποία ένας Θεός ξέρει πού θα οδηγήσει.


13 Φεβ 2014

Στην ίδια χώρα;

Προσπαθώντας να σταθούμε μακριά από τις κραυγές και τις στρεβλώσεις - πράγμα όχι εύκολο - ας δούμε τι συμβαίνει με την τιμή των διοδίων.

Το κοινό μοτίβο είναι ότι εφαρμόζεται σχεδόν παντού η τιμή των 0,04€ ανά χιλιόμετρο για τα ΙΧ, σε τιμές 2003 προ ΦΠΑ. Αυτό το 2003 δεν είναι τυχαίο. Είναι η χρονιά που το Δημόσιο ξεκίνησε τους διαγωνισμούς, που κατέληξαν στις 5 συμβάσεις παραχώρησης. Εκείνη τη χρονιά ορίστηκε, και συμφωνήθηκε από τους διαγωνιζόμενους, ότι οι 5 εταιρείες διαχείρισης αυτοκινητοδρόμων θα κατασκεύαζαν - και θα λειτουργούσαν για 30 χρόνια - συνδυασμούς απο υπάρχοντα (προς βελτίωση) και νέα τμήματα εθνικών οδών. Το αντίτιμο, με εξαίρεση αρχικές μεταβατικές περιόδους, θα ήταν εν τέλει ίσο με αυτό το "0,04" (πληθωρισμένο συν ΦΠΑ). Και, μια και οι διαγωνισμοί προέκριναν το λεγόμενο ανοικτό σύστημα, ορίζοντας ζώνες γύρω από κάθε κεντρικό σταθμό διοδίων, προδιέγραψαν την κατάσταση που σήμερα, για μια ακόμη φορά, "ενοχλεί" και "εκπλήσσει". Δηλαδή, το να περνάς από ένα σταθμό διοδίων κάθε 30-50 χλμ., πληρώνοντας μία ζώνη κάθε φορά, αντί για μία στάση στην αρχή και μία στο τέλος της διαδρομής σου, όπου θα πλήρωνες εφάπαξ το ποσό (κλειστό σύστημα).

Αυτά όλα λοιπόν ορίστηκαν το 2003 και "κλείδωσαν" γύρω στο 2007 με την πανηγυρική ψήφιση των "δρόμων ανάπτυξης" στη Βουλή. Να θυμίσω ότι μιλάμε για μια εποχή που ήταν αυτονόητοι οι "αυτοκινητόδρομοι παντού", ανεξαρτήτως του αν δικαιολογούνταν κυκλοφοριακά. Το cost-consciousness ήταν για άλλους, λιγότερο ραγδαία αναπτυσσόμενους. Το θυμάστε, έτσι; Στην ίδια χώρα ζούσαμε.

Το σήμερα "προφανές" λάθος δεν διορθωνόταν χωρίς κόστος. Κι αυτό γιατί οι γιγαντιαίες επενδύσεις βασίζονται σε (εξ ορισμού "κακούς", δηλ. ιδιοτελείς) επιχειρηματικούς ομίλους και σε (ακόμη "χειρότερους") δανειστές - χώρια οι δημοσιονομικοί και κοινοτικοί περιορισμοί. Η ακύρωση των διαγωνισμών και προκήρυξη νέων αφενός δεν γίνεται ανέξοδα, αφετέρου πάει πολύ πίσω το χρόνο ολοκλήρωσης των υποδομών. Θεωρητικά θα ήταν μια λύση. Δεν επελέγη. Καλώς; Κακώς; Θα δείξει - και γι' αυτό όπως και για το πού κατέληξαν οι διαπραγματεύσεις, όσες βέβαια κατέληξαν (δεν έχουν ολοκληρωθεί όλες).

Το Δεκέμβριο 2013, πάντως, στη Βουλή πήγαν - και υπερψηφίστηκαν - συμβάσεις αναλλοίωτες (πλην κάποιων μεταβατικών διατάξεων) ως προς το τέλος διοδίων. Αυτό μένει στο "0,04". Εδώ και δύο μήνες ψηφίστηκε και αποτελεί νόμο. Οι δήθεν αυθόρμητες "αντιδράσεις κατοίκων" και τοπικών αρχόντων στο άκουσμα της εφαρμογής των προβλεπόμενων τιμών, λίγους μήνες πριν τις δημοτικές εκλογές, μπορούν να κριθούν από τον καθένα. Ανάλογα κρίνονται και οι βερμπαλισμοί, τα μισόλογα των περισσότερων διατελεσάντων υπουργών. Λεπτομέρεια: οι παρόντες υπερψηφίσαντες ήταν 148, άρα κάποιοι από τους διαφωνούντες είχαν άλλα, σημαντικότερα πράγματα να κάνουν από το να καταψηφίσουν παριστάμενοι.

9 Φεβ 2014

Νέες δομές και παλιές, πονεμένες ιστορίες

Μια κρύα βραδιά, πριν 20 χρόνια, συζητούσαμε με έναν καθηγητή από το μεταπτυχιακό μου για το μετρό, που εκείνη την εποχή ξεκίνησε να κατασκευάζεται στην Αθήνα. Το ήξεραν, φυσικά, όλοι οι συγκοινωνιολόγοι της λονδρέζικης σχολής. "Are you building your metro?" ρωτούσαν με γνήσιο ενδιαφέρον. Η πόλη των 3 και πλέον εκατομμυρίων είχε μείνει στη γραμμή του ΗΣΑΠ, ήταν αυτονόητο ότι χρειαζόταν κάτι παραπάνω, είχε αργήσει κιόλας.

Πήρα φόρα κι άρχισα να του λέω για τη συμπρωτεύουσα, είχα σχετικά φρέσκια στο μυαλό μου την κουβελότρυπα, την πιλοτική στοά του μετρό που αν δεν κάνω λάθος κάπου εκεί στην Εγνατία(ς) την είχα δει. Δρομολογημένο θεωρούσα ότι ήταν το πράγμα και κάπως έτσι του το μετέφερα.

Ο προφέσορας έκανε τη βασική ερώτηση. Πόσο πληθυσμό έχει η Θεσσαλονίκη; Μισό εκατομμύριο, θυμόμουν, βάλε και τα προάστια, κάτω από εκατομμύριο πάντως. "Μάλλον δεν χρειάζεται μετρό", μου είπε. Μιλάει η πείρα, σκέφτηκα. Ξαφνιάστηκα πάντως.

"Ένα light rail πιθανότατα αρκεί", συμπλήρωσε, εννοούσε αυτό που λέμε ελαφρύ μετρό, το είχαμε ακούσει επί Τρίτση, στο άλλο άκρο ήταν κάποιοι στην Ελλάδα το ογδόντα-τόσο: είχαν αναστείλει κομβικής σημασίας υποδομές, μια και προείχαν οι λεγόμενες φιλολαϊκές παροχές. Η πρωτεύουσα, σύμφωνα με διεθνείς εμπειρογνώμονες, χρειαζόταν νέες γραμμές μετρό ήδη από το '60. Το ξήλωμα των τραμ - παγκόσμια μόδα στην οποία αντιστάθηκαν κυρίως οι γερμανοί και άλλοι στην ηπειρωτική Ευρώπη - μπορεί να ελευθέρωσε χώρο για τα ραγδαία αυξανόμενα ΙΧ, υποθήκευσε όμως τη μελλοντική διαχείριση της συμφόρησης. Το δίκτυο των μέσων σταθερής τροχιάς θα μπορούσε να είχε αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά για μελλοντική αναβάθμιση σε ελαφρύ μετρό ή (a-la-bruxelloise) "προ-μετρό" όσων γραμμών είχαν τη μεγαλύτερη ζήτηση - με μερική και κατόπιν πλήρη υπογειοποίηση. Αυτό χάθηκε - η Αθήνα δίψαγε πλέον για μετρό, το οποίο εγκαινιάστηκε πολύ αργότερα (2000) και παρά την μετέπειτα ανάπτυξη ξέρουμε ότι εξακολουθεί να υπολείπεται των αναγκών.

Η Θεσσαλονίκη όμως, αυτή ναι, θα μπορούσε να ξεκινήσει από το ελαφρύ μετρό, σύμφωνα με τον καθηγητή μου. Επέμεινα σε κάποια επιχειρήματα που μπορεί να επικαλεστεί κανείς ακόμα και τώρα: η σχετικά πυκνή δόμηση μιας μεγάλης έκτασης στο κέντρο και τα κοντινά προάστια, το μικρό εύρος αυτής της ίδιας έκτασης - ίσως να αποτελούσαν ιδιαιτερότητες που να δικαιολογούσαν ένα μέσο υψηλής χωρητικότητας (δηλ. μετρό) για κάποια χιλιόμετρα στο κέντρο.

Δεν θυμάμαι αν είχε συνέχεια εκείνη η κουβέντα. Η πραγματική ζωή συνεχίστηκε και, παρά το ότι υπήρχαν φωνές ελλήνων συγκοινωνιολόγων για ελαφρύ μετρό (ή τραμ, που στη σύγχρονη μορφή του συχνά "φέρνει" προς τα εκεί), η Θεσσαλονίκη όπως πάντα ζητούσε αυτά που χαίρονται οι Αθηναίοι κι έτσι η "Αττικό Μετρό" - έχοντας την τεχνογνωσία - έγινε φορέας κατασκευής του νέου έργου, για να φέρει ακόμη "λίγη Αθήνα" στο βορρά.

Δεν ξέρω ποιανού τα κόκκαλα τρίζουν. Η Θεσσαλονίκη θα έπρεπε να είναι η σιδηροδρομική μας πρωτεύουσα. Είχε συνδεθεί στο λοιπό ευρωπαϊκό δίκτυο από την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η γραμμή σύνδεσης του τερματικού σταθμού με τους διευρωπαϊκούς άξονες θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος ενός αστικού συγκοινωνιακού άξονα. "Βγάζει μάτι" το πράγμα, με μια απλή ματιά στο χάρτη. Ο αστικός σιδηρόδρομος της Θεσσαλονίκης θα μπορούσε να είναι η επέκταση του δικτύου του ΟΣΕ, στην ίδια πάνω-κάτω λογική της χάραξης του μετρό αλλά με δυνατότητα, από την πρώτη στιγμή, να εξυπηρετεί πυκνοκατοικημένα προάστια (Εύοσμο κ.λπ.) κι όχι μόνο από Σίνδο-Μαγνησία κι έξω. Αυτό που πάει να γίνει σήμερα θα συνεπάγεται μια αναίτια (και επιζήμια, λειτουργικά) μετεπιβίβαση στο "νέο σιδηροδρομικό σταθμό" μεταξύ δύο διαφορετικών δικτύων που θα μπορούσαν να είναι ενιαία. (Στην Αθήνα, κουτσά-στραβά - και πάντως ημιτελώς - αυτό έγινε στη διεπαφή μετρό και προαστιακού με τους Ολυμπιακούς.)

Ευρωπαίος "αξιωματούχος" (αχ πόσο μου αρέσει αυτή η βαρύγδουπη λέξη), που του είχα πει σε ανύποπτο χρόνο αυτή την ιδέα (που δεν βρίσκω ότι ήταν και φοβερά επαναστατική), μου απάντησε ότι μια τέτοια λύση θα σκάλωνε, πρώτα και κύρια, στο κακό όνομα που είχε ο ΟΣΕ όσον αφορά τη δυνατότητα σωστής διαχείρισης τέτοιων έργων. Είμαι περίεργος να μάθω τι σκέφτεται επ' αυτού σήμερα, που το μετρό Θεσσαλονίκης έχει σκαλώσει. Να το ξαναδούμε κάπου, συνολικά, αυτό με τις νέες δομές που φτιάχναμε επί χρόνια για να αναπληρώσουν τις παλιές και "αναποτελεσματικές", συντηρώντας όμως αμφότερες. Θα το συναντήσουμε να επαναλαμβάνεται ως μοτίβο, σε πάμπολλες περιπτώσεις, ίσως μάλιστα να μας δώσει και μια ακόμα εξήγηση για τις σημερινές μας δυσκολίες.


6 Φεβ 2014

Η μονταζιέρα

Τι μου τη χάρισες αυτή τη μονταζιέρα
αφού για μένα πονηρά έχεις σκεφτεί
Κι αφού στο τέλος όλα βγαίνουν στον αέρα
τι μου τη χάρισες τη μονταζιέρα αυτή;

Την μονταζιέρα σου και τ' άλλα σου τα δώρα
τα βλέπω όλα και βαθιά μελαγχολώ
Μέχρι που σκέφτομαι Ανφόλο και Πανδώρα
για να σε διώξω μια στιγμή απ’ το μυαλό.

Ποτέ δε μ’ άφησες να δω μιαν άσπρη μέρα
και σου γουστάρει πάντα εσύ να κυβερνάς
Κι ίσως μου χάρισες αυτή την μονταζιέρα
για να μου γίνουν οι δηλώσεις μου βραχνάς.

(Το αυθεντικό άσμα ονομάζεται "η πλαφονιέρα")

3 Φεβ 2014

Πολιτική κίνηση για τις ευρωεκλογές: είμαστε όλοι (γιουγκο)σλάβοι!

Τις τελευταίες εβδομάδες έχουμε την αίσθηση ότι ο κάθε πικραμένος, αν όχι ανεξαιρέτως ο κάθε έλληνας, ιδρύει από μία πολιτική κίνηση, είτε τοπικής εμβέλειας είτε εθνικής (οι τελευταίες εντάσσονται στον κεντροαριστερό χώρο).

Διαπιστώνοντας ένα αναμφισβήτητο κενό - και για να μη μείνω πίσω από τους υπόλοιπους - νιώθω την ανάγκη να ανακοινώσω σε όλο τον κόσμο, ξεκινώντας από τις λίγες δεκάδες πιστών αναγνωστών αυτού του ιστολογίου, τη δική μου πρόταση.

Το κενό που βλέπω αφορά όλη την Ευρώπη. Καθώς το Μάιο έχουμε ευρωεκλογές, αισθάνομαι ότι οι πολίτες της χώρας μου αλλά και άλλων κρατών της γηραιάς ηπείρου χρειάζονται μια φωνή που θα αφυπνίζει και ταυτόχρονα θα συγκινεί, ένα νοσταλγικό όσο και προειδοποιητικό καμπανάκι.

Η Κίνηση για την Ανασύσταση της Γιουγκοσλαβίας μπορεί να παρομοιαστεί, βιαστικά, με τους γερμανούς Ostalgiker που αναπολούν την πάλαι ποτέ DDR. Το κόκκινο αστεράκι της παλιάς υπερεθνικής σοσιαλιστικής ομοσπονδίας ενδέχεται να προσελκύσει νεο-κομμουνιστές, αρνητές της παγκοσμιοποίησης και του καπιταλισμού καθώς και μερίδα των ελλήνων αντιμνημονιακών. Θα ήταν λάθος όμως να καταταγεί στις δυνάμεις της ερυθράς οπισθοδρόμησης.

Κι αυτή γιατί η Κίνηση αποσκοπεί, πρωτίστως, στο να προβάλει τις αρετές της συνύπαρξης και της υπέρβασης των εθνικών διαφορών. Στις επτά περίπου δεκαετίες ζωής του, το γιουγκοσλαβικό πείραμα έφερε κοντά λαούς με διαφορετικές θρησκείες, αλφάβητα, γλώσσες. Η βίαιη διάλυσή του ήταν ένα ιστορικό λάθος που οφείλεται στο σέρβικο και τους άλλους εθνικισμούς, που υποδαυλίστηκαν από τους γνωστούς πατερούληδες (Γερμανία, Ρωσία). Εξαιτίας της, υπέφεραν πρωτίστως τα θύματα των εχθροπραξιών από διάφορα στρατόπεδα (οι κροάτες του Βούκοβαρ, οι βόσνιοι της Σρεμπρένιτσα, οι σέρβοι της Κράινα και του Κοσόβου σε δεύτερη φάση όταν έγιναν μειονότητα), αλλά και οι πάμπολλες μικτές οικογένειες που αισθάνονται πλέον ορφανές από πατρίδα στα νέα εθνικά κράτη. Η κατάργηση της Γιουγκοσλαβίας ήταν μια εξέλιξη αντίρροπη από την κυρίαρχη, τότε, πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Απορώ ακόμη (22 χρόνια μετά) με την ευκολία με την οποία τα 12 κράτη μέλη σύρθηκαν πίσω από το Γκένσερ, που επέμεινε να γίνουν ανεξάρτητες η Κροατία και η Σλοβενία. Έδωσε μεν το πάτημα ο επιθετικός Μιλόσεβιτς, αλλά είναι αποτυχία όλων "μας" (αν θέλουμε να μιλάμε για ευρωπαϊκά ιδεώδη) το ότι δεν προλάβαμε το κακό στη γειτονιά μας.

Πρώτα οι σλοβένοι, αργότερα οι κροάτες, αύριο με το καλό οι σέρβοι μπαίνουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ το Μαυροβούνιο (και νομίζω και το Κόσοβο) ήδη χρησιμοποιεί το ευρώ. Η Κίνηση για την Ανασύσταση της Γιουγκοσλαβίας δεν θέλει να ανατραπεί αυτή η πραγματικότητα, επιθυμεί όμως να επεκταθεί και στο υπόλοιπο κομμάτι των λεγόμενων "δυτικών Βαλκανίων".

Πιστεύω ότι, ακόμη και τώρα που κάποιοι εκδηλώνουν τάσης φυγής από την οικογένεια (δημοψήφισμα Σκωτίας - και οσονούπω Καταλονίας;), ίσως ιδίως τώρα, η πρόταση ανασύστασης της Γιουγκοσλαβίας θα συγκινήσει αρκετό κόσμο. Σλάβους πρωτίστως - που δεν είναι και λίγοι, στην ήπειρό μας. Ειδικά με τη διεύρυνση του 2004, ήρθαν στην παρέα (πέραν των σλοβένων) βούλγαροι, σλοβάκοι, τσέχοι και πολωνοί - για να μην πούμε για τους μετανάστες που παλαιόθεν μετοίκησαν σε πλείστες ευρωπαϊκές χώρες, βλ. τον ανάμικτης καταγωγής Ιμπραήμοβιτς, τους Γιούγκος της μεταπολεμικής Γερμανίας, τη σορβική μειονότητα της DDR, τους κροάτες προλετάριους στη Βιέννη, τη βουλγάρα σουβλατζού που με εξυπηρετούσε πριν 15 χρόνια στο Μπαχτσέ Τσιφλίκι, τους πολωνούς της Μιχαήλ Βόδα, τη Σκλεναρίκοβα - και τέλος το μεγάλο γάλλο μπασκετμπολίστα Στεφάν Οστροφσκί. (Μέχρι και το ψευδώνυμο του συντάκτη αυτού του ιστολογίου, σλαβικό είναι!)

Hej slaveni, που λέει κι ο ύμνος της παλιάς μας γειτόνισσας Γιουγκοσλαβίας (τα σύνορά μας σήμερα λένε ΠΓΔΜ, να ένας ακόμη λόγος να αποζητάμε Γιουγκοσλαβία εμείς οι έλληνες!), όλοι "είμαστε" σλάβοι φέτος, όχι κατά Φαλμεράγιερ (αφήστε τα σλάβικα ονόματα των χωριών μας στην ιστορική λήθη...), νοερά συμπορευόμαστε μαζί τους. Ακούστε τον ύμνο, θα τον θυμηθείτε από βαλκανικούς αθλητικούς αγώνες, την ίδια μελωδία έχει κι ο πολωνικός, σλάβοι κι αυτοί, έχουν κάτι να τους ενώνει. Κι αυτό μου θυμίζει ότι εμείς οι ευρωπαίοι, οι 27 ή 28 ή όσες χώρες θα είμαστε μεθαύριο (κι οι ουκρανοί, κι οι ρώσοι, σλάβοι όλοι, ευρωπαίοι όλοι), εμείς λοιπόν όλοι δεν έχουμε ένα κοινό τραγούδι να τραγουδήσουμε - όσο κι αν το προσπαθούμε με τον, εξαιρετικό, "ύμνο της χαράς".