11 Μαρ 2018

Η φουφού του καστανά

Όταν μιλάμε για ποτάμια, το απόφθεγμα "πάντα ρει (πάντα χωρεί και ουδέν μένει)" δεν αφορά μόνο το νερό αλλά και τη μορφή τους. Με το υλικό που διαρκώς κατεβαίνει χαμηλότερα, η κοίτη -όταν δεν εγκιβωτίζεται με μόνιμα έργα- αλλάζει σύμφωνα με τα όσα ορίζει η φυσική. Τα προβλήματα που δημιουργούνται από αυτό δεν περιορίζονται στις φυσικές καταστροφές. Επεκτείνονται και στις διεθνείς σχέσεις.

Τα ποταμίσια σύνορα χωρών δεν μπορούν να χαραχτούν με μια γραμμή στο έδαφος. Η "μισγάγγεια" αλλάζει θέση, με αποτέλεσμα ο σημερινός κύριος βραχίονας του ποταμιού να μην ταυτίζεται με αυτόν που πριν δεκαετίες χρησιμοποιήθηκε ως όριο. Τα αποτελέσματα μερικές φορές είναι σουρεαλιστικά, όπως στην περίπτωση της Liberland, του "κράτους" που έχει ανακηρυχτεί στα κενά μεταξύ "παλιού" και σημερινού Δούναβη μεταξύ Κροατίας και Σερβίας. Άλλοτε, πάλι, δεν είναι καθόλου κωμικά - και κάποιοι καλούνται να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά.

Από τα κάστανα έχει πάρει το όνομά της η Κοστάινιτσα, πάνω σε πρώην γιουγκοσλαβικά σύνορα κι αυτή - γίνεται κι ένα σχετικό φεστιβάλ κάθε φθινόπωρο. Η αριστερή όχθη του ποταμού Ούνα ανήκει στην Κροατία και η δεξιά στη Βοσνία - σχεδόν. Εξαιρείται ένα "τρίγωνο" γης, στο οποίο βρίσκεται ένα πανέμορφο μεσαιωνικό κάστρο. Το έχω δει να περιπολείται από βαριεστημένους Κροάτες αστυνομικούς που ενίοτε κόβουν κλήσεις τροχαίας, ίσως για να σπάσουν τη μονοτονία. Οι Σερβοβόσνιοι δεν δέχονται αυτή την ερμηνεία (θεωρώντας ότι η γραμμή έπρεπε να βρίσκεται στη σημερινή κοίτη) αλλά φαίνεται να έχουν αποδεχθεί την ύπαρξη κροατικού φυλακίου στη "δική τους" πλευρά. Προς το παρόν.












Καστανιές λέγεται και ένα χωριό δίπλα σε ένα άλλο τέτοιο "τρίγωνο" - στα μόνα χερσαία ελληνοτουρκικά σύνορα. Στον υπόλοιπο Έβρο υπάρχουν ασάφειες (ανάλογες των λοιπών βαλκανικών και μη ποταμών) λόγω αλλαγής κοίτης, θα νόμιζε κανείς όμως ότι στο τρίγωνο του Καραγάτς, το μόνο κομμάτι της δεξιάς όχθης που η Λωζάννη έδωσε στην Τουρκία, τα πράγματα θα ήταν ξεκαθαρισμένα. Στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι - η οριογραμμή χαράχτηκε και χαρτογραφήθηκε από μια μικτή επιτροπή το 1926 και έκτοτε όχι μόνο έγινε σεβαστή αλλά και ενισχύθηκε, με τον πρόσφατο φράχτη αποθάρρυνσης των μεταναστευτικών ροών.



















Ακόμη και εδώ όμως, το νερό έκανε ρευστά τα σύνορα σε κάποιο σημείο τους - με αποτέλεσμα κάποιοι, αφού τους πήρε λίγο χρόνο να συνειδητοποιήσουν τι σημαίνουν τα θαλάσσια σύνορα, να συνειδητοποιούν τώρα και άλλες λεπτές καταστάσεις. Όπως δείχνει ο χάρτης της οριοθέτησης (που θα τον βρείτε εδώ), στη δεκαετία του '20 ο παραπόταμος Άρδας του Έβρου περνούσε ακριβώς δίπλα από τον δρόμο που συνδέει τις ελληνικές Καστανιές (πρώην Τσορέκ-Κιόι) με το Καρά-Αγάτς (την παλιά ελληνική Ορεστιάδα) και την Αδριανούπολη (Edirne). Σήμερα, η στεριά έχει επεκταθεί πέρα από την περίφημη "πυραμίδα 2" και ο Άρδας έχει μετακινηθεί κάποιες εκατοντάδες μέτρα προς τα αριστερά. 

Η νέα αυτή γη καλύπτεται εξ ολοκλήρου με δάσος. Δεν ξέρω αν πρόκειται για καστανιές. Αποτελεί ωστόσο το μοναδικό μέρος της χερσαίας μεθορίου το οποίο δεν καλύπτει ο περίφημος φράχτης - ο τόσο πολυσυζητημένος, για τον οποίο δεν σταμάτησε να διαμαρτύρεται η νεολαία του Σύριζα ακόμη και μετά την αλλαγή κυβέρνησης (εδώ π.χ. μια ανακοίνωση από τον Οκτώβριο του 2015). 

Τεχνικά δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος μη τοποθέτησης φράχτη σε δασωμένη περιοχή. Υπάρχει όμως δυστυχώς αρκετή εμπειρία από τις λεγόμενες γκρίζες ζώνες στη θάλασσα. Με αποκορύφωμα τα Ίμια, τα οποία ήδη οι γείτονες επισήμως αντιμετωπίζουν σαν να ήταν δικά τους, έχουμε δει κι άλλες περιπτώσεις αμφισβήτησης κυριαρχίας επί νησιών επειδή δεν αναφέρονται ονομαστικά (κι ας μην έχουν καμία σχέση με τα τουρκικά παράλια). Ακόμη κι αν υπαγορεύεται από την κοινή λογική: σύμφωνα με τη συνθήκη Ιταλίας-Τουρκίας του 1932, το σύνορο ήταν ανατολικά των νησίδων "Kardak" - άρα, οι βραχονησίδες ανήκουν στο πακέτο που παραλάβαμε 16 χρόνια αργότερα από την Ιταλία ως Δωδεκάνησα. 

Υπάρχουν αναφορές που δείχνουν ότι κάτι ανάλογο (εκμετάλλευση μιας "ασάφειας") μπορεί να συντρέχει και στις Καστανιές Έβρου, όπου πρόσφατα συνελήφθησαν δύο Έλληνες στρατιωτικοί - αμφότεροι αξιωματικοί του μηχανικού. Αξίζει να διαβαστεί η πρώτη σχετική ανακοίνωση του ελληνικού ΓΕΣ, από την οποία ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι οι δικοί μας την πάτησαν λόγω κακών καιρικών συνθηκών, καθώς και το υποτιθέμενο κείμενο της μίας κατάθεσης - που ομοίως αποτελεί παραδοχή παραβίασης συνόρων κατά λάθος (αμφότερα εδώ). Η απουσία φράχτη πραγματικά μπορεί να οδηγήσει σε λάθος. Υπάρχει όμως στα αλήθεια λάθος εδώ; 

Η τουρκική Hürriyet δημοσίευσε στις 6 Μαρτίου σκαρίφημα, στο οποίο ισχυρίζεται ότι το εικονιζόμενο υποτιθέμενο σημείο σύλληψης είναι 240 μέτρα από τη μεθόριο και 253 μέτρα από το τουρκικό φυλάκιο. Ως μεθόριο όμως θεωρεί αυτήν που δείχνει και το Google Maps, η οποία δεν ταυτίζεται με την παλιά μέση γραμμή του Άρδα (χάρτη του 1926). 












Συγκρίνοντας τον ισχυρισμό της εφημερίδας με τον χάρτη της επίσημης οριοθέτησης, φαίνεται ότι το αναφερόμενο σημείο είναι πολύ κοντά στην πραγματική συνοριακή γραμμή (καμία σχέση με 200+ μέτρα απόκλιση) και πιθανότατα μέσα στο ελληνικό (και της Ε.Ε./Schengen...) έδαφος, όχι το τουρκικό. 

Με τα δεδομένα στοιχεία δεν μπορώ να πω κάτι παραπάνω, πέρα από μερικές διαπιστώσεις (επιπλέον όσων έχουν πολυσυζητηθεί):
- Τα ποταμίσια σύνορα (όπως και οι βραχονησίδες) είναι ιδανικό θέμα για "κόμπλα" δυσανάλογη της αξίας της γης. 
- Αν το ζητούμενο για τις αρχές μας και τη Frontex είναι η αποτροπή της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης, τότε υπάρχουν σημεία (όπως π.χ. δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή) για να μπει συμπληρωματική, μη συνοριακή περίφραξη.  

Η αυτονόητη ευχή είναι για τη γρήγορη αποδέσμευση των αξιωματικών μας από τις τουρκικές φυλακές τύπου F (που μπορεί να μην έχουν σχέση με τις συνθήκες της ταινίας "Εξπρές του Μεσονυκτίου" αλλά δεν παύουν να είναι τόπος φυλάκισης βαρυποινιτών) και την ειρηνική όσο και αξιοπρεπή έκβαση του όλου θέματος. Ελπίζω να υπάρξει υπεύθυνη ενημέρωση, υπεύθυνος λόγος γενικότερα, απέναντι στις πολλές φήμες και κορώνες. Ο πολυποίκιλος αναβρασμός της γειτονικής χώρας απαιτεί από την "εδώ" πλευρά εγρήγορση, που δεν εξαντλείται στις αξιόμαχες ένοπλες δυνάμεις, και προνοητικότητα, που δεν ευνοείται απαραίτητα από εθνικό ντοπάρισμα. 

Σε πιο ήρεμες καταστάσεις θα μπορούσαμε να πούμε πολλά για κάτι ακόμη (πέραν των συνοριακών τριγώνων) που συνδέει τις δικές μας καστανιές και αυτές της Κροατίας. Θα μείνω σε μια σχετικά σύντομη αναφορά. Οι δύο αυτές περιοχές επρόκειτο να ενωθούν με ένα μεγαλειώδες σιδηροδρομικό δίκτυο, σχεδιασμένο το 1869 για παραχώρηση στον Γερμανοεβραίο βαρόνο Hirsch. Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε τη σύνδεση της Βιέννης με την Κωνσταντινούπολη μέσω Ζάγκρεμπ, Σαράγεβο και Πρίστινας, παρακάμπτοντας το Βελιγράδι. Το σημείο εισόδου στην οθωμανική αυτοκρατορία θα ήταν το Ντόμπρλιν, δίπλα στην Κοστάινιτσα. Το δίκτυο τελικά προσαρμόστηκε στις αντικειμενικές συνθήκες και κατασκευάστηκε μόνο εν μέρει. Η γραμμή του Ντόμπρλιν λειτούργησε και υπάρχει. Φτιάχτηκαν επίσης και οι πρώτες διασυνδέσεις του νυν ελληνικού δικτύου με τον υπόλοιπο κόσμο: οι απολήξεις της Θεσσαλονίκης και της σημερινής Αλεξανδρούπολης. (Αρχαιότερος ελληνικός σιδηρόδρομος υπήρξε ο μετέπειτα ΗΣΑΠ, αλλά ήταν και έμεινε ξεκομμένος.) 














Η γραμμή Αλεξανδρούπολης-Αδριανούπολης ήταν μάλιστα έως το 1971 μια ενδιαφέρουσα περίπτωση ελληνοτουρκικής συνύπαρξης. Ελληνικά, τουρκικά και διεθνή τραίνα (όπως μία από τις εκδοχές του Οριάν Εξπρές) διέσχιζαν το τρίγωνο του Καραγάτς ακόμη και μετά τη συνθήκη της Λωζάννης, μια και παρέμενε ως μοναδική για όλους η γραμμή της δυτικής όχθης του Έβρου, με τον εντυπωσιακό σταθμό που σήμερα είναι μουσείο. Σήμερα τα σιδηροδρομικά τσανάκια είναι χωριστά: κάθε χώρα έχει το δικό της δίκτυο. Οι καιροί δεν προσφέρονται για συνεκμετάλλευση - ας ελπίσουμε τουλάχιστον σε καλούς λογαριασμούς που θα κάνουν τους καλούς φίλους.

Δεν υπάρχουν σχόλια: