5 Δεκ 2017

Αντβεντ-ισμός στο Ζάγκρεμπ

Φέτος μπόρεσα να σχηματίσω άποψη και μπορώ να το πω με βεβαιότητα. Τα Χριστούγεννα εδώ δεν γίνονται ψυχαναγκασμός. Στην Ελλάδα είχα μποϊκοτάρει ραδιοφωνικούς σταθμούς διότι από τον Οκτώβριο κιόλας έβαζαν τα γνωστά χιλιοακουσμένα. Εδώ πριν μπει ο Δεκέμβριος δεν είχα ακούσει τίποτα "εορταστικό" στα ΜΜΕ, ιδίως στο ραδιόφωνο (που ακούω καθημερινά για καμιά 45αριά λεπτά, αλλάζοντας σταθμούς). Ίσως επειδή υπάρχει μια αλληλουχία εορτών πιο πριν (στην οποία μπορούμε να προσθέσουμε και τα Halloween & Thanksgiving, αργίες για το διεθνές σχολείο). 
  • 1η Νοεμβρίου των Αγίων Πάντων - για πολλές μέρες τα νεκροταφεία ξεχειλίζουν από κόσμο (κάτι σαν παρατεταμένο Ψυχοσάββατο). 
  • 18η Νοεμβρίου ημέρα μνήμης για το Βούκοβαρ - όσα πλαστικά φαναράκια με κερί δεν πουλήθηκαν για των Αγίων Πάντων, πουλιούνται τότε, και τοποθετούνται στη λεωφόρο Βουκοβάρσκα και σε άλλα σημεία της πόλης.
Το "Advent" (συντομευμένη μορφή της 40ήμερης νηστείας που έχει η ορθόδοξη παράδοση, αλλά χωρίς νηστεία πια στους δυτικούς) αρχίζει την 4η προ Χριστουγέννων Κυριακή. Τότε και μόνο τότε μπήκαν, όχι μόνο τα "Λαστ Κρίσμας" κ.λπ. στο ραδιόφωνο και τα μεγάφωνα, αλλά κυρίως οι στολισμοί, τα περίπτερα και οι εκδηλώσεις που, ναι, στην κατανάλωση στοχεύουν, όπως και πολλά από όσα γίνονται στην κοινωνία. Εδώ στις πιο κρύες χώρες επιτελούν και μια άλλη λειτουργία, αρκετά σημαντική: να βγάλουν τον κόσμο από το σπίτι και να δώσουν κίνηση και ζωή εκεί που τείνεις να χουχουλιάζεσαι. Θα τελειώσουν στις 7 Ιανουαρίου που είναι τα σέρβικα ορθόδοξα Χριστούγεννα (τελετή παρουσία επισήμων στον Ναό της Μεταμόρφωσης).
Εμείς φτιάξαμε από τώρα τα (νηστήσιμα) μελομακάρονα, μεταφράσαμε τη συνταγή σε ξένους γνωστούς που ενδιαφέρονταν και -για να μην πολυλογώ- θα κάνουμε (εδώ, και αργότερα για κάποιες μέρες στην Ελλάδα) αρκετά παραδοσιακά αλλά και "ξενόφερτα" πράγματα, χωρίς ενοχές και υπέρμετρους προβληματισμούς, επειδή μας αρέσει. Και -σημαντικό επίσης- επειδή δεν νιώσαμε ότι μας πιέζουν (ή μας πρήζουν) να τα κάνουμε.
Καλές γιορτές σε όλους!

19 Νοε 2017

Τρόλλεϋ - χθες, σήμερα και αύριο

Στη γειτονιά μου στον Πειραιά ένα βασικό μέσο συγκοινωνίας ήταν το τρόλλεϋ. Λόγω του συστήματος μονοδρομήσεων, σε ισχύ ήδη από τη δεκαετία του '70 αν όχι νωρίτερα, οι στάσεις του ήταν οι μόνες που βόλευαν για να πάμε στο κέντρο. (Αυτές των λεωφορείων βρίσκονταν μισό χιλιόμετρο μακρύτερα και έπρεπε να διασχίσουμε την Σκυλίτση χωρίς φανάρι.) Όχι πως ήταν και ο γρηγορότερος τρόπος για να φτάσουμε στα στέκια μας στο Πασαλιμάνι. Όπως λέγαμε για ανέκδοτο, αν δεν βιάζεσαι καθόλου παίρνεις το τρόλλεϋ, αν βιάζεσαι πολύ πας με τα πόδια.

Μας φαίνονταν και άχαρα τα τρόλλεϋ, τσουρούτικα σε σχέση με αυτά της Αθήνας. Μου έκανε εντύπωση όταν τα είδα να φιγουράρουν στο τρέιλερ της ταινίας για τον Μπελογιάννη - δεν επρόκειτο όμως για αναχρονισμό. Πράγματι, τα ίδια οχήματα βρίσκονταν σε λειτουργία από το 1948, με τριψήφιους αριθμούς κυκλοφορίας που άρχιζαν από 7. Τα βλέπαμε όλα στο αμαξοστάσιο του Νέου Φαλήρου ή στον δρόμο, με εξαίρεση του 710 που δεν το είχαμε συναντήσει ποτέ και υποθέταμε ότι είχε αποσυρθεί. 

Πολύ κακό image είχαν γενικά τα τρόλλεϋ. Όταν έπεφταν οι "τρολλέδες" (κεραίες) - πράγμα όχι σπάνιο - καθυστερούσαμε και κολλούσε η κυκλοφορία στους στενούς δρόμους της Καστέλλας. Όσοι ταξίδευαν στη δυτική Ευρώπη ή την Αμερική έβλεπαν μετρό ή (στην ηπειρωτική Ευρώπη μόνο) τραμ. Τα ηλεκτροκίνητα λεωφορεία με τις κεραίες τα έβλεπες κυρίως στο "μίζερο" ανατολικό μπλοκ. Κι όταν έγινα συγκοινωνιολόγος, ούτε τότε άκουγα καλή κουβέντα. Δεν υπήρχαν πολλά επιχειρήματα υπέρ των οχημάτων αυτών, που (τότε) εξαρτώνταν από το ηλεκτρικό ρεύμα, δεν είχαν καμιά φοβερή μεταφορική ικανότητα ούτε τρανταχτές ιστορίες επιτυχούς εφαρμογής.

Η Αθήνα όπως ξέρουμε αποφασίστηκε να αποκτήσει μετρό με αρκετές δεκαετίες υστέρησης, αλλά το μετρό από μόνο του δεν λύνει όλα τα ζητήματα. Για το ενδιάμεσο πεδίο εφαρμογής, τις γραμμές με "μέση" μεταφορική ζήτηση - χαμηλή για να δικαιολογήσει μετρό αλλά πολύ ψηλή για λεωφορεία στριμωγμένα στο μποτιλιάρισμα -, δοκιμάστηκαν στην πράξη και στα χαρτιά αρκετές λύσεις. Μάθαμε τους λεωφορειοδρόμους και τις γραμμές κορμού. Ταυτόχρονα, στην καθομιλουμένη μπήκε - από την εποχή Τρίτση - και ο όρος "ελαφρύ μετρό", που διεθνώς περιγράφει αστικά συστήματα σταθερής τροχιάς, συνήθως λίγο πιο πολύπλοκα και αποδοτικά από τα παλιά τραμ.

Το παιχνίδι με τα ονόματα των μέσων μεταφοράς έγινε και πολιτικό/ιδεολογικό. "Τραμολάγνοι" αποκλήθηκαν κοροϊδευτικά όσοι (όχι μόνο στην Ελλάδα) εκθείαζαν τα μέσα σταθερής τροχιάς ως περίπου τη μόνη λύση για αστικές περιοχές. Τα ευρωπαϊκά κονδύλια και η προολυμπιακή προετοιμασία έκαναν να δείχνει εφικτή η εφαρμογή και στην Ελλάδα των επιτυχημένων πειραμάτων σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, που εγκατέστησαν νέα συστήματα τραμ στο πλαίσιο ριζικής αναμόρφωσης των ιστορικών τους κέντρων.

Αυτό το ρεύμα σκέψης είχε και το συμπλήρωμά του στην ομόφωνη καταδίκη της "Αθήνας της αντιπαροχής". Η ιντελιγκέντσια του Χαλανδρίου και πολλών άλλων προαστίων, στα οποία οι πολυκατοικίες είχαν παρτέρια και "πιλοτές" και τα πεζοδρόμια δεν είχαν πλάκες ανασυγκρότησης, δεν καταδεχόταν πια το γκρίζο και "αφόρητο" κέντρο. Ένα κέντρο για το οποίο φυσικά έφταιγε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, επί των ημερών του οποίου (κυρίως - εννοείται το 1955-63) άλλαξε η εικόνα της πρωτεύουσας, με όλα τα κακά των πανωσηκωμάτων, της κάλυψης χειμάρρων και φυσικά του ξηλώματος του τραμ με την αντικατάσταση από τρόλλεϋ.

Η μελέτη ανάπτυξης μετρό, στο πλαίσιο μιας συνεπούς προσπάθειας ετών (που κατέληξε στον κυρίαρχο ρόλο της εταιρείας του στην ανάπτυξη και λειτουργία του τραμ), συγκέντρωσε ολοκληρωμένα τις διάφορες προτάσεις γραμμών τραμ, προκρίνοντας αυτό το μέσο ως απαραίτητο συμπλήρωμα του νέου μετρό που άνοιξε σταδιακά από το 2000. Αντικείμενο αυτού του κειμένου δεν είναι το αν το τραμ είναι χρήσιμο εν γένει ή αν στην Αθήνα και τον Πειραιά εφαρμόστηκε σωστά. (Όποιος ενδιαφέρεται για τη γνώμη μου επ' αυτού μπορεί να αναζητήσει μέσω Google τις παλιότερες αναρτήσεις αυτού του ιστότοπου.) Μου είχε κάνει ωστόσο εντύπωση η σχετικά μικρή, σχεδόν περιθωριακή αναφορά των παρουσιάσεων στο δίκτυο των τρόλλεϋ. Λες και η Αθήνα, ή μάλλον ο μόνος φορέας που - εκ των πραγμάτων, ως παράλληλη δομή του μπερδεμένου ΟΑΣ (μετέπειτα ΟΑΣΑ) - ασχολείτο με συγκοινωνιακό σχεδιασμό, δεν ήθελε να δώσει μεγάλη σημασία στις δυνατότητες ενίσχυσης ενός μέσου που ήδη υπήρχε και λειτουργούσε, συχνά με μεγάλη αξιοπιστία (ακόμη και σε δύσκολες καταστάσεις όπως ορισμένες μεγάλες κακοκαιρίες που "παρέλυσαν" αρκετές άλλες υπηρεσίες, βλ. τον χιονιά του 2002).

Όχι ότι δεν ήταν συμβατή με το γενικότερο κλίμα αυτή η περιφρόνηση. Αν τα τραμ ήταν κάτι καλό - ή που έπρεπε ο κόσμος να το μάθει ως καλό, ειδικά οι παλιότεροι που το θυμόντουσαν στην παρακμή και κατάργησή του - τότε το τρόλλεϋ ήταν κάτι κακό. Είχε και ζόρικο σωματείο, με μέλος του παλιότερα τον περίφημο Γιάννη Σερίφη. Τα "ΗΛΠΑΠ" εν τέλει καταργήθηκαν ως εταιρεία, ενσωματώθηκαν στη νέα εταιρεία των "οδικών συγκοινωνιών" - το δε δίκτυο, μετά την ενίσχυσή του προ των Ολυμπιακών με μοντέρνα οχήματα (που κινούνται και χωρίς ρεύμα), συνεχίζει λίγο πολύ όπως το ξέραμε, με μερικές μεγάλου μήκους διαδρομές που πλέον εκτείνονται και πολύ πέρα από τα κέντρα των μεγάλων Δήμων Αθήνας και Πειραιά.

Εξυπακούεται ότι ουδέποτε στην πρόσφατη ιστορία ενδιαφέρθηκε άλλη ελληνική πόλη να αποκτήσει τρόλλεϋ. Αντίθετα, είδαμε επανειλημμένα μελέτες και παρουσιάσεις για τραμ σε μεγάλο φάσμα πόλεων, όχι μόνο σε αυτές όπου θα είχε εμφανώς νόημα - Θεσσαλονίκη ή Πάτρα - αλλά και σε μικρότερες, μεταξύ των οποίων και η Καλαμάτα. Τα πλεονεκτήματα των ηλεκτροκίνητων λεωφορείων - κυρίως η περιβαλλοντική επίδοση των σύγχρονων οχημάτων - επαινούνται μάλλον σπάνια.

Ωστόσο, εκτός Ελλάδος υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου το τρόλλεϋ αποκτά σημαντικότερο ρόλο, είτε με τον εκσυγχρονισμό ή την επέκταση παλιών συστημάτων, είτε με την εγκατάσταση νέων. Δεν είναι πάντα προφανή τα πλεονεκτήματά τους. Δυσκολεύομαι, για παράδειγμα, να δω ποιος ακριβώς είναι ο λόγος που διατηρείται σε ζωή η γραμμή με το μεγαλύτερο μήκος διαδρομής τρόλλεϋ - αυτή μεταξύ Συμφερούπολης και Γιάλτας στην Κριμαία, που διατρέχει 83 χιλιόμετρα, περνά από ορεινό πέρασμα υψομέτρου 752 μέτρων χειμώνα-καλοκαίρι και έγινε (όπως διάβασα) ως "φθηνή εναλλακτική" στην επέκταση του σιδηροδρόμου επί ημερών ΕΣΣΔ έως την ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Ένα περιβαλλοντικά φιλικό λεωφορείο θα είχε ίσως περισσότερο νόημα και θα επέτρεπε καλύτερες ταχύτητες.

Η πιο χαρακτηριστική "πόλη των τρόλλεϋ" στην Ευρώπη είναι πάντως εκτός του πάλαι ποτέ ανατολικού μπλοκ και είναι το Σάλτσμπουργκ. Δεν είναι μόνο οι πολλές γραμμές με τα υπερσύγχρονα οχήματα, χρωματισμένα ομοιόμορφα για κάθε γραμμή στην οποία είναι δρομολογημένα. Είναι κυρίως το ότι το "O[berleitungs]bus" αποτελεί το βασικό μέσο συγκοινωνίας - τα μη ηλεκτροκίνητα λεωφορεία είναι συμπληρωματικά μόνο, ενώ οι ράγες περιορίζονται στο σιδηροδρομικό δίκτυο με υπηρεσίες "μικρών" αποστάσεων (για τα προάστια σε ακτίνα δεκάδων χιλιομέτρων, μερικά από τα οποία βρίσκονται εντός γερμανικού και όχι αυστριακού εδάφους - η πόλη είναι μόλις 5 χλμ. μακριά από τα σύνορα).

Όπως και αλλού, έτσι και στο Σάλτσμπουργκ το τρόλλεϋ ήρθε ως μέσο εκσυγχρονισμού. Η πόλη είχε και αυτή (όπως πάμπολλες άλλες) τραμ, το οποίο όμως το 1940 καταργήθηκε. Τα πρώτα οχήματα κυκλοφόρησαν εξοπλισμένα με τον απαραίτητο πολιτικό "καλλωπισμό" (βλ. φωτό) της εποχής - η Αυστρία ήταν ήδη από το 1938 προσαρτημένη στην ομόγλωσση χώρα του Χίτλερ. Ωστόσο το συγκοινωνιακό μέσο δεν φαίνεται να σημαδεύτηκε από τον ναζισμό με τον ίδιο τρόπο που το αθηναϊκό του "ξαδερφάκι" ταυτίστηκε με τον "καραμανλισμό". Το Σάλτσμπουργκ με πληθυσμό όσο και η Πάτρα προσφέρει ένα σύστημα αξιοζήλευτο, χωρίς να χρειάζεται (προς το παρόν τουλάχιστον) να καταφύγει σε βαριές μετατροπές του κέντρου του. Αυτά που ήδη έχουμε καμιά φορά μπορούν να είναι πλεονεκτήματα και όχι βαρίδια.

26 Οκτ 2017

28η Οκτωβρίου: Ναι στο "Όχι"

Επειδή κάποιες φορές που γκρινιάζουμε καίγονται και τα χλωρά μαζί με τα ξερά, ας τονίσουμε μερικά πράγματα που ίσως βοηθήσουν να πάψουμε να αισθανόμαστε αχρείαστες ενοχές για τη σαββατιάτικη επέτειο.

Δεν χρειάζεται, για παράδειγμα, να αναπαράγουμε τον μύθο ότι η χώρα μας είναι η μόνη με πολλαπλές εθνικές επετείους. Πολλές άλλες, κι όχι μόνο νοτιοευρωπαϊκές, έχουν 2 ή και περισσότερες εθνικές γιορτές. Εδώ που βρίσκομαι - Κροατία - τώρα έχουν τρεις (κρατική υπόσταση, ανεξαρτησία, λήξη πατριωτικού πολέμου) και επιπλέον μια αργία αντιφασιστικού αγώνα - χωριστή μέρα, επιπροσθέτως της Πρωτομαγιάς.

Δεν μπορούμε επίσης να ισχυριζόμαστε ότι δεν υπάρχουν αλλού παιδικές/νεανικές παρελάσεις (το κάνουν για παράδειγμα οι ψυχροί Νορβηγοί, τον Μάιο που μπορούν) ή ότι δεν επιδεικνύεται η πολεμική μηχανή (στο Παρίσι είδαμε μέχρι και στα προεόρτια της μεγάλης 14ης Ιουλίου). Το να γίνουν αλλαγές στο τελετουργικό για να ξεφύγουμε από "τα ίδια και τα ίδια" - ή το να μην καπηλεύονται συγκεκριμένοι χώροι πατριωτισμό και αντίσταση - είναι σοβαρές αλλά διαφορετικές συζητήσεις.

Τέλος, ακούω συχνά αφ' υψηλού ξίνισμα για το ότι γιορτάζουμε την είσοδο στον πόλεμο κι όχι τη λήξη αυτού. Αν σκεφτούμε το πώς ήμασταν στη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου - ήδη σε εμφύλιες συρράξεις που κράτησαν ακόμη 5 χρόνια σχεδόν - καλώς κάνουμε και δεν γιορτάζουμε τη λήξη. Η έναρξη ήταν μια σπάνια εκδήλωση ενότητας: τόσο πολιτικής (κομμουνιστές να δηλώνουν δημόσια στήριξη σε έναν αυταρχικό, αντικομμουνιστή πρωθυπουργό που επέβαλε φασιστικούς συμβολισμούς) όσο και εθνικής, μια και ήταν ο πόλεμος στον οποίο παλιά και νέα Ελλάδα (mainlanders και πρόσφυγες, χριστιανοί και μη) έδωσαν σώματα και πνεύματα.

Το δε "Όχι" ως σύνθημα-εύρημα είναι αληθινά λιτό, συμπυκνωμένο, μέχρι και ελκυστικό, όπως διαπιστώνω από ξένους φίλους που δείχνουν γνήσιο θαυμασμό μαθαίνοντας για τον συμβολισμό του (για να μην αναφέρουμε πόσο συγκίνησε η σύγχρονη, μακιαβελική όσο και αποτελεσματική, επίκλησή του το καλοκαίρι του 2015).

Δεν μου λέει συνεπώς και πολλά το ότι η Βρετανία - όπου επίσης έζησα παλιότερα, σημείο αναφοράς ως "πρότυπο (!) χώρας εξωτερικού" για δεκάδες χιλιάδες συμπατριώτες - δεν έχει εθνικές γιορτές και παρελάσεις κι άρματα. Ο καθένας και τα δικά του - ακόμη κι αν ήμασταν Ηνωμένες Πολιτείες Ευρώπης δεν θα καταργείτο η διαφορετικότητα. Ένα μόνο δεν θα με πείραζε να μιμηθούμε, εν προκειμένω, από τους Βρετανούς (και άλλους - για την ακρίβεια να το επαναφέρουμε, μια και το κάναμε παλιότερα): τη μεταφορά των αργιών στην κοντινότερη Παρασκευή ή Δευτέρα!

Εικόνα: "Πορεία προς το μέτωπο", Ουμβέρτος Αργυρός


12 Οκτ 2017

Ραντεβού στα Pustoselina

Όποιος αποφασίσει να περάσει λίγο καιρό σε πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες, καλό θα είναι να ενημερωθεί για μερικές μικρές λεπτομέρειες, που -όσο κι αν δεν τους φαίνονται- μπορούν να προστατέψουν το νευρικό του σύστημα και την υγεία του εν γένει.

Στις νότιες σλαβικές γλώσσες -και κυρίως στη σερβική, κροατική και συναφείς στις οποίες έχω εκτεθεί περισσότερο- υπάρχουν συγκεκριμένες λέξεις που θα σας θυμίσουν γνώριμες δικές μας. Δεν εννοώ τα δάνεια από την ελληνική που πέρασαν με διάφορους τρόπους -κυρίως μέσω της εκκλησίας- στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο. Είναι πραγματικά όμορφο να βλέπεις και να ακούς για το προϊόν που είναι jeftino (γέφτινο = φθηνό ή "ευθηνό") ή το λουλούδι με το υπέροχο miris (μίρις = άρωμα, μυρωδιά, από το ρήμα mirisati που σημαίνει, φυσικά, "μυρίζω").

Ωστόσο οι λέξεις που έχω στο μυαλό μου για τη σημερινή ανάρτηση κάθε άλλο παρά ευχάριστες και γενικής χρήσης είναι. Στο ελληνικό τους άκουσμα τουλάχιστον - στην (σερβο)κροατική είναι μια χαρά καθημερινές λέξεις οι περισσότερες. Ενίοτε και ποιητικές.

Τα συνηθέστερά τους γράμματα είναι τα Κ, Μ και Π (στα ελληνικά). Ξεκινάμε αλφαβητικά συναντώντας μπροστά μας (και όχι ξωπίσω) τη λέξη kolo. Σημαίνει κύκλος ή ρόδα, ενώ kolica (κόλιτσα) είναι το καροτσάκι του σουπερμάρκετ. Παραμένοντας στα τροχήλατα, αξίζει να αναφέρουμε και την karijola (καριόλα), δηλαδή χειράμαξα, ιταλική λέξη πολιτογραφημένη και στα σλάβικα λόγω των βενετσιάνικων επιρροών - στις οποίες θα πρέπει να εντάξουμε και τη škatula, συγγενή με το ιταλικό "σκάτολα" που σημαίνει κουτάκι.

Φτάνοντας στο Μ, θα δούμε ένα γνώριμο τοπωνύμιο σε όσους προσγειώνονταν στο Ζάγκρεμπ μέχρι τα πρόσφατα εγκαίνια του νέου αεροδρομίου, οπότε και άλλαξε η συντομότερη διαδρομή. Η Mlaka είναι ο βάλτος ή παρόμοια περιοχή με λιμνάζον νερό - συνηθισμένο φαινόμενο στον κάμπο γύρω από το ποτάμι, τόσο ώστε να χρειάζονται διευκρινιστικοί προσδιορισμοί, όπως Velika, δηλ. μεγάλη Mlaka.

Τρομακτικότερη είναι η άλλη λέξη από Μ, η φοβερή και τρομερή αστραπή που, στα κροατικά, λέγεται munja. Προφέρεται μούνια - ευτυχώς, οι κροάτες τονίζουν τις περισσότερες λέξεις στην πρώτη συλλαβή και μειώνεται το σοκ.

Πραγματική πανδαισία (ναι, παρήχηση κάνω) αποτελούν οι λέξεις από Π. Η ευκολότερα αναγνωρίσιμη είναι στα ράφια των μπακάλικων, όπου αποκλείεται να μη συναντήσεις το πανταχού παρόν papar (πάπαρ), πιπέρι δηλαδή. Δεδομένης της υψηλής συγκέντρωσης (ειδικά στο παρελθόν) σλαβικών τοπωνυμίων στην Πελοπόννησο, νομίζω ότι βρήκα επιτέλους την ετυμολογία του πασίγνωστου (στους Αρκάδες) χωριού Πάπαρη.

Τα δύσκολα αρχίζουν με τα απανωτά ρήματα όπως pucati (πούτσατι = πυροβολώ), pustiti (πούστιτι = αφήνω) και pušiti (πούσιτι, με παχύ το σίγμα να γεμίζει το στόμα σου = καπνίζω). Οι λέξεις αυτές και κυρίως τα παράγωγά τους μπορούν να σε κάνουν να κοκκινίζεις από ντροπή ή να γελάς ασταμάτητα, με αποκορύφωμα τον αγαπημένο μου δρόμο στη γειτονιά μου, ονόματι Pustoselina (Πουστοσέλινα = οδός του Έρημου Χωριού).

Χωρίς σχολιασμό θα προσθέσουμε και την putovnica (πουτόβνιτσα = διαβατήριο), την priča (πρίτσα = ιστορία), το ρήμα prići (πρίτσι = πλησιάζω) και -last but not least- τη λέξη για αυτόν που έχει πρόσωπο σκύλου (ναι, έχουν και τέτοια ή μάλλον τέτοιους εδώ), που για κάποιο διεστραμμένο λόγο αποφάσισαν να τον αποκαλούν psoglavac - όπερ προφέρεται "ψόγκλαβατς".

Ουσιαστικά κάπου εδώ τελειώσαμε, αν και είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν κι άλλα, που ακόμη η σχετικά φτωχή μου γνώση δεν τα συμπεριλαμβάνει. Αφήνω για το τέλος μια μικρή ειδική κατηγορία, που προκύπτει από την τάση αυτών των γλωσσών να στριμώχνουν πολλά σύμφωνα μαζί, κάτι που στην Ελλάδα το ακούμε μόνο σε βόρειες διαλέκτους. Θα ακούσουμε λοιπόν για την kći ή κ'τσή, που δεν σημαίνει κάποιον απαξιωτικό χαρακτηρισμό αλλά μεταφράζεται ως κόρη. Η μέλισσα γράφεται pcela και προφέρεται π'τσέλα, ενώ αν έχετε αμφιβολίες για το πόσο αστεία μπορεί να είναι τα ακούσματά μου, σημειώστε και τη λέξη sumnja, που προφέρεται "σούμ'νια" και δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά ...αμφιβολία.


9 Οκτ 2017

Μουσική γαλήνη

Το κορίτσι φέρνει νερό κι ο Ιβάνκο την ακολουθεί, σέρνεται "σαν τον μύρτο". Εκείνη του λέει να φέρει νερό μόνος του και να τη βρει στον κήπο, κι εκείνος παραπονιέται ότι δεν τον πότισε και δεν τον σεβάστηκε. 

Το όνομα της κοπέλας είναι Χάλια αλλά δεν είναι καθόλου "χάλια" το διαδεδομένο, ελληνικό εν τέλει Γαλήνη (ή Γκαλίνα). 

Κι αν η μελωδία φαίνεται γνώριμη, μήπως πρέπει να το αποδώσουμε αυτό στις σοβιετικές επιρροές ενός μέρους των ελληνικών ακουσμάτων της παιδικής ηλικίας; 

"Νέσε Χάλια βόντου", ένα μουσικό takeaway από πρόσφατα ταξίδια.


1 Οκτ 2017

Αμηχανία, παλιά όσο και η εθνογένεση

Κάθε εθνική ανεξαρτητοποίηση, από τις πάμπολλες που έζησε η ανθρωπότητα τους τελευταίους αιώνες, είναι μια δυναμική ενέργεια με πολλά πρόσωπα. Είναι διαταραχή του status quo και συνοδεύεται με απόσχιση από κάποιο μεγαλύτερο κράτος. Δεν συμβαίνει στο κενό, ούτε με παρθενογένεση. Μιλάμε για nation-building: το νέο έθνος-κράτος συγκροτείται από πολίτες που αποκτούν νέα ταυτότητα σε βάρος μιας παλιάς.

Οι βασικοί εκφραστές της παλιάς ταυτότητας δεν είναι πάντα καταπιεστικές αυτοκρατορίες ή αποικιοκρατικές δυνάμεις. Συχνά είναι πολυεθν(οτ)ικά κράτη. Μειονότητες σε μια περιοχή μπορεί να επιθυμήσουν την ανεξαρτησία ως ενδιάμεσο βήμα για την ένωση με μια μητέρα πατρίδα, αν υπάρχει, ή να δημιουργήσουν τη δική τους.

Οι κυρίαρχοι και το εκάστοτε κατεστημένο αντιδρούν αρνητικά. "Ιερές" ή ανίερες συμμαχίες προσπαθούν να καταπνίξουν εξεγέρσεις αλλά και απλούστερες -ενίοτε και μη βίαιες- εκδηλώσεις. Same old story. Και ταυτόχρονα, ξεχωριστή η κάθε περίπτωση. Αδύνατο να συμφωνήσει ολόκληρη η "πολιτισμένη ανθρωπότητα" με τον ίδιο τρόπο που αποφάνθηκε για τον ναζισμό.

Ο χρόνος είναι αυτός που γιατρεύει. Διακόσια σχεδόν χρόνια μετά το '21 κανείς δεν θα ισχυριστεί ότι κακώς ξεσηκώθηκαν οι Ρωμιοί κατά των Οθωμανών. Δεν ήταν καθόλου δεδομένη αυτή η σύμπνοια όταν ξέσπασαν οι επαναστάσεις. Η κοινή γνώμη συγκινήθηκε με Χίο και Μεσολόγγι -κάτι σαν τη Σρεμπρενίτσα της εποχής. Οι σφαγές επισκίασαν την αρχική έκπληξη για τους Έλληνες και τις μομφές για αυτούς που τους ξεσήκωσαν - που σε πολλές περιπτώσεις (π.χ. ναυτικά νησιά) ήταν οι ευνοημένοι με προνόμια, κάθε άλλο παρά σκιαγμένοι από φοβέρα, πλακωμένοι από σκλαβιά.

Δεν μπορώ παρά να είμαι αμήχανος απέναντι στη σπουδή αρκετών συμπατριωτών να μας πείσουν ότι οι καταλανικές κινήσεις είναι καταδικαστέες για μια σειρά "λόγων", τους οποίους βολικά ξεχνάμε όποτε δεν συμφέρει. Είναι παρόμοια η αμηχανία με αυτήν του 1999, οπότε το ελληνικό κράτος άγαρμπα διόρθωσε την πρώτη αγαρμποσύνη: η απάντηση στην εξωτερική παραπολιτική των Ναξάκηδων, που φυγάδευαν τον ηγέτη κινήματος αυτοδιάθεσης, ήταν μια πολύ βολική λοξοδρόμηση αυτοκινήτου στην Κένυα.

Ακριβώς επειδή υπάρχουν σκοπιμότητες και εθνικά συμφέροντα αντί για εθνικά "δίκαια" (όπως εδώ και πάνω από αιώνα μάς είχε πει ένας μεγάλος), αλλά και απο σεβασμό στα γεγονότα που μάθαμε να τιμάμε (την παλιγγενεσία αλλά και τις τοπικές αυτονομίες -πετυχημένες και μη- όπως και τους αγώνες ομοεθνών μας που χαρακτηρίστηκαν "τρομοκρατία") θα ήθελα να είμαστε όλοι λίγο πιο μαζεμένοι στις απόλυτες βεβαιότητές μας. Είτε με βελούδινα διαζύγια είτε συνηθέστερα με πολέμους και εθνοκαθάρσεις, εν τέλει θα τείνει να έρχεται η αυτοδιάθεση, άπαξ και ζητείται.


15 Σεπ 2017

Οικοφοβία, Σαντορίνη και ποδόσφαιρο

Το εξαιρετικό κείμενο του Νίνο Ράσπουντιτς στην κροατική εφημερίδα Večernji List μου έμαθε μια καινούργια ελληνοπρεπή λέξη. Με προβλημάτισε επίσης, γιατί αναγνώρισα και στον εαυτό μου αυτήν την τάση, την αντιρροπιστική όπως την έχουν περιγράψει: να κακολογώ τα οικεία μου από φόβο μήπως παρασυρθώ στις υπερβολές του πατριωτισμού.

Την οικοφοβία μπορούμε να την εντοπίσουμε σε πολλά. Προσωπικά τη βλέπω ακόμη και στην προτίμησή μου να προτείνω εκδρομή ή περίπατο όταν οι συνθήκες επιβάλλουν cocooning. Πηγαίνοντας παραπέρα από τις δικές μου ιδιοτροπίες πάντως, έχω αρκετά παραδείγματα εκδηλώσεων αποστροφής ή και άρνησης των καταβολών μας. Το συναντώ σε αρκετούς που κάποτε βαφτίστηκαν αλλά σήμερα δηλώνουν άθεοι ή αγνωστικιστές και -παρόλο που παρεξηγούνται αν δεν τους ευχηθείς στη γιορτή του Αγίου τους, ή κραυγάζουν "Παναγίτσα μου" όποτε αισθάνονται έκπληξη ή κίνδυνο- δεν χάνουν ευκαιρία να είναι εξαιρετικά οξείς με σύμβολα ή λειτουργούς της "πρώην" δικής τους θρησκευτικής κουλτούρας. Στους πολλούς που (συχνά από απλή άγνοια και ευκολία) γκρινιάζουν για το πόσο χάλια είναι τα πράγματα στη χώρα τους (μας), αλλά και στους λίγους τύπου Helsinki Watch που παρεξηγούνται δημόσια όποτε ένας Έλληνας αποκαλέσει Σλαβομακεδόνα, και όχι Μακεδόνα σκέτο, τον πολίτη της πΓΔΜ. 

"Οικοφοβική" χαρακτηρίζει ο Ράσπουντιτς τη σπουδή των Lidl (και Danone, Nestle κ.ά.) να αφαιρέσουν τους σταυρούς από τον τρούλο σαντορινιώτικης εκκλησίας. "Τι είναι ο τρούλος της εκκλησίας χωρίς τον σταυρό στην κορυφή του; Γι' αυτόν άλλωστε και φτιάχτηκε", επισημαίνει - προσθέτοντας ότι στις "εβδομάδες ανατολής" της η αλυσίδα καταστημάτων δεν είχε κανένα πρόβλημα να απεικονίσει τρούλο τεμένους με ημισέληνο (δείτε και τη φωτό στο τέλος). "Ο χριστιανός, βουδιστής ή άθεος θα ήταν εντελώς ηλίθιος αν αυτή η συσκευασία τον εμπόδιζε να αγοράσει ραχάτ-λουκούμ ή ρεβύθια, και δεν μπορώ να φανταστώ μουσουλμάνο να ενοχλείται από μια αυθεντική φωτογραφία του ομορφότερου παραθαλάσσιου οικισμού στη συσκευασία ελληνικού γιαουρτιού", σημειώνει ο αρθρογράφος, που δεν παραλείπει να αναφερθεί και στις σχετικές δηλώσεις του -καθολικού- αρχιεπισκόπου (καρδιναλίου) της Πράγας.

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο ντόρος έγινε στο πλαίσιο της γερμανικής προεκλογικής εκστρατείας, αλλά στην Ευρώπη των 28 (προσεχώς 27) όλο και κάπου γίνονται κάποιου είδους εκλογές τουλάχιστον μια φορά το τρίμηνο. Το ζήτημα της υποχώρησης απέναντι στον παραλογισμό με είχε πρωτοαπασχολήσει στην πρώτη έκδοση του μπλογκ πριν 11 χρόνια - εδώ, μια σχετικά πρόσφατη αναπαραγωγή εκείνου του άρθρου. Είναι ο ορισμός της τρομοκρατίας, είχα γράψει, αυτή η αυτολογοκρισία: από τον τρόμο μήπως στην μπουμπουνίσουν οι πάσης φύσεως (όχι απαραίτητα θρησκευτικοί) "αλλαχουαχμπάρ" γίνεσαι βασιλικότερος του βασιλέως στο να μην προσβάλλεις. Περιστατικά όπως η γελοιότητα της άλλης αλυσίδας σουπερμάρκετ, Aldi, υπάλληλος της οποίας αρνήθηκε να πουλήσει αλκοόλ και προστατεύτηκε από τον εργοδότη του -αντί να τον στείλουν σπιτάκι του που αρνήθηκε να εξυπηρετήσει πελάτη- μπορούν, αθροιζόμενα, να κεφαλαιοποιηθούν πολιτικά, από δυνάμεις που ολοένα εκμεταλλεύονται την απήχηση που έχει η ωμότητα όταν εμφανίζεται ως ευθύτητα. Και δυστυχώς προστίθενται σε διάφορα άλλα πρόσφατα "αυτονόητα", που όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς μας προτρέπουν να τα συνηθίσουμε. Όπως την απαγόρευση μετακίνησης οπαδών σε εκτός έδρας αγώνες, εξαιτίας της οποίας το ελληνικότατο επώνυμό μου φόβισε τους υπεύθυνους της NK Rijeka, με αποτέλεσμα να αρνηθούν να μου εκδώσουν εισιτήριο για τον αγώνα με τον Ολυμπιακό - από φόβο μήπως, ξερωγώ, αναγνωρίσουν το ελληνικό μου αξάν την ώρα που θα σχολιάζω, με πολύ ηπιότερο τρόπο από όσο οι ίδιοι οι αυστηροί Κροάτες, τα χάλια της ομάδας τους (μέχρι και από την ΑΕΚ έχασε χθες).


1 Αυγ 2017

Η J.K. Rowling και η Κόρινθος - μέρος 2ο και τελευταίο

Πολύ λίγοι γνωρίζουν ότι Η Κρήνη Της Καλοτυχίας, η ιστορία της J.K. Rowling στην οποία αναφέρεται η πρόσφατη ανάρτηση (που κατά σύμπτωση ήταν επετειακή, μια και όταν δημοσιεύτηκε είχαμε 20 χρόνια από την εμφάνιση του Χάρι Πότερ, της ίδιας συγγραφέως) έχει βραβευθεί σε κορινθιακό διαγωνισμό λογοτεχνίας.

Όχι αυτούσια βέβαια. Ο τίτλος του βραβευμένου διηγήματος είναι "Ο Καθρέπτης Της Επιθυμίας". Η αρχή είναι απαράλλαχτη: "Στην κορυφή ενός λόφου", εκεί διαδραματίζονται όλα και πάλι. Οι τρεις γυναίκες και ο άτυχος ιππότης καταφέρνουν να μπουν στον προστατευμένο χώρο της ελπίδας, μέσα στον οποίον συναντούν διαδοχικά τα τρία μηνύματα, που τις οδηγούν στη συνειδητοποίηση της αλήθειας (και φυσικά τη μία από τις τρεις τους σε σχέση ζωής με τον άντρα που "μπλέχτηκε" στην περιπέτεια). 

Τι κι αν τα ονόματα είναι αλλαγμένα; Τι κι αν η κρήνη έγινε καθρέπτης; Το διήγημα της καλής συγγραφέως κατάφερε να εμπνεύσει τόσο φανερά έναν συνάνθρωπό μας, που από τον ενθουσιασμό του ξέχασε να δώσει τη δέουσα επιμέλεια στις μικρολεπτομέρειες. Έτσι, ενώ στις τρεις προστακτικές το "δώστε" έπρεπε να αλλάξει σε "δείξτε", στη διασκευή τροποποιήθηκαν μόνον οι δύο - η αρχική πέτρα έγινε βράχος, αλλά συνέχισε να λέει "δώστε", καταφέροντας έτσι ένα μικρό πλήγμα στο τέμπο της αφήγησης.

Κάπου εδώ όμως η περιπαικτική "λογοτεχνική ανάλυση" πρέπει να τελειώσει. Δεδομένου ότι ο διαγωνισμός έλαβε χώρα το 2017, είναι σαφές ότι ο αντιγραφέας δεν είναι η Rowling. Εξίσου σαφές είναι ότι δεν τίθεται ανυπέρβλητο θέμα υλικής φύσεως: η συγγραφέας θεωρώ απίθανο να κινηθεί νομικά για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, ενώ το μόνο έως τώρα χρηματικό όφελος του διασκευαστή είναι τα 100 ευρώ του βραβείου - δεν θα φτωχύνει αν τα επιστρέψει.

Φυσικά, οφείλει να τα επιστρέψει. Εφόσον δεν γίνει αυτό οικειοθελώς από τον αντιγραφέα ή την οικογένειά του, οι διοργανωτές του διαγωνισμού μπορούν και πρέπει να περάσουν οι ίδιοι το μήνυμα, ότι η λογοκλοπή δεν μπορεί να επιβραβεύεται. Ειδικά από τη στιγμή που πρόκειται για μαθητικό διαγωνισμό - κι εφόσον οι εκπαιδευτικοί (που απαρτίζουν στο σύνολό της την επταμελή κριτική επιτροπή) θέλουν να προκρίνουν, μεταξύ των άλλων αρετών ενός αναδυόμενου λογοτέχνη, και την πρωτοτυπία. (Παρέλειψαν βέβαια να συμπεριλάβουν τον σχετικό όρο στην προκήρυξη του διαγωνισμού - πρωτότυπες συμμετοχές και μόνο - αλλά θα έπρεπε να είναι αυτονόητος.)

Είναι απορίας άξιο, πάντως, πώς ούτε ένας από τους επτά φιλολόγους που αξιολόγησαν τα κείμενα δεν διαπίστωσε την ομοιότητα. Ίσως να έχει κατακλυστεί με κείμενα ο κόσμος. Ίσως, πάλι, να σνομπάρουν τα έργα της Rowling ή να την αποφεύγουν συνειδητά, επειδή κάποιοι θρησκόληπτοι θεωρούν ότι ο Χάρι Πότερ "προτρέπει τα παιδιά στον σατανισμό". Εικασίες μπορεί να γίνουν πολλές - το μόνο βέβαιο είναι ότι ο επόμενος διαγωνισμός θα πρέπει να γίνει πιο προσεκτικά. Καλό θα ήταν να αναζητηθεί και συμμετοχή στην επιτροπή μελών από διαφορετικούς νομούς - μια ορθή πρακτική που συμβάλει σε ανοιχτότερη κρίση και "έξωθεν καλή μαρτυρία". 

Πριν όμως φτιάξουν το αύριο, ας αποκαταστήσουν οι διοργανωτές το σήμερα. Πριν αρκετό καιρό (πολύ πριν την πρώτη ανάρτηση) επισημάναμε το περιστατικό σε μέλος της επιτροπής, ωστόσο έως τώρα δεν έχουμε αντιληφθεί κάποια πραγματική επανόρθωση. Τα γραπτά, και τα διαδικτυακά, προς το παρόν μένουν τα ίδια. Η (όχι και τόσο) "πολυτελής έκδοση" που διαφημίστηκε από τους διοργανωτές δεν ανακλήθηκε - ξεκινά με το κλεψιμέικο κείμενο και την ένδειξη "πρώτο βραβείο". Επίσης, η τελετή βράβευσης παραμένει ανεβασμένη στο YouTube και συμπεριλαμβάνει ανάγνωση του επίμαχου κειμένου. 

Η εξήγηση που μας δόθηκε, προφορικά, για την αποφυγή κάθε επανορθωτικής δημοσίευσης είναι ότι η Κορινθία αποτελεί "μικρό χωριό" και συνεπώς καλό είναι να αποφεύγεται η "στοχοποίηση". Σκοπίμως όμως το μόνο όνομα που αναφέρεται στις δύο αναρτήσεις (την πρώτη και την τωρινή) είναι αυτό της J.K. Rowling (ΟΚ, και του Χάρι Πότερ). Ακριβώς επειδή σε προσωπικό επίπεδο οι εμπλεκόμενοι ("υπεύθυνοι") μάς αφήνουν παγερά αδιάφορους. Μας ενδιαφέρουν μόνο αυτοί που -αφελώς ίσως- δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους σε άμιλλα, που ελπίζουν ότι δεν είναι στημένη. Αν οι διοργανωτές νοιάζονται κι εκείνοι για την ποιότητα του συναγωνισμού, θα αναγνωρίσουν ότι για το περιστατικό αυτό η μόνη ενδεδειγμένη αντιμετώπιση θα ήταν η θαρραλέα, λιγόλογη αλλά αποφασιστική δημόσια αναγνώριση του λάθους (έστω και με τη μορφή "ορθής επανάληψης"). 

Και για έναν ακόμη λόγο: επειδή γνωριζόμαστε και δεν ωφελεί να κρυβόμαστε - κι ας επέμεναν κάποιοι να μας αντιμετωπίζουν, επί δέκα χρόνια και έως την τελευταία ώρα, σαν ξένους. Και θα έπρεπε σε αυτούς τους κάποιους "να τους κόβει", τόσο δα, και να μην πιστεύουν ότι θα εξασφαλίσουν τη σιωπή μας με αστείες αντιπροτάσεις, όπως το να βραβευθεί με βραβείο 30 ευρώ το (επιλαχόν) παιδί μας, σε αντιστάθμισμα της ανεπιβεβαίωτης (ακόμη) αφαίρεσης του επάθλου από τον τύποις νικητή. Η πρόταση αυτή έγινε, όλως τυχαίως, μία μέρα μετά την πρώτη ανάρτηση. 

Φυσικά η απάντηση από αυτές τις γραμμές είναι μία και μόνη: σε όποιον περισσεύουν 30 ή 100 ευρώ, ας τα διαθέσει για να καλύψει κάποια εκπαιδευτική, περιβαλλοντική ή άλλη κοινωνική ανάγκη. Η κόσμια απάντηση - μην περιμένετε να διαβάσετε και κάποια άλλη εδώ. Goodnight, Corinthia/Greece, and good luck.



25 Ιουλ 2017

Από τη Τζαμάικα στη Χονολουλού

Ο θάνατος του Γιάννη Καλατζή ήρθε πρόσφατα, μετά από σχεδόν σαράντα χρόνια απουσίας από το προσκήνιο: για πάνω από τη μισή του ζωή ήταν ένας θρύλος, χτισμένος σε μια χρυσή δεκαετία επιτυχιών. Ακούγοντας πολλά από τα χαρακτηριστικά του τραγούδια περίπου σε infinite loop στη διάρκεια του οδικού ταξιδιού μου διαμέσου των Βαλκανίων -χάρη σε έναν youtube-to-mp3 converter και σε δύο άλμπουμ που μου έστειλε ένας φίλος- συντρόφευσα την οδήγηση και τις αναμονές στα σύνορα με τον ήχο των παιδικών μου χρόνων. Στην πόλη και στο νησί, τα ακούσματα αυτά κυριάρχησαν μέχρι περίπου το '80, τα καλύτερά τους τα τραγουδούσαμε σε παρέες μέχρι πολύ αργότερα, με συνοδεία μπουζουκιού ή κιθάρας που έπαιζαν οι πιο φιλόμουσοι για να φαλτσοτραγουδάμε εμείς οι υπόλοιποι. Το ξεκίνημα και η έκρηξη όμως έγιναν σε μια νωρίτερη και αμφιλεγόμενη εποχή και όχι στην κατά κυριολεξία μεταπολίτευση με την οποία κάποιοι τα συνδέουν.

Πραγματικά, αυτό το γύρισμα της ελληνόφωνης λαϊκής μουσικής, τα εγκαίνια της "ποπ με μπουζούκι" - που είθισται να ονομάζεται "ελαφρολαϊκή" - έγιναν γύρω στη χρονιά της γέννησής μου, με Πλέσσα, Λοΐζο, Κουγιουμτζή, Λευτέρη Παπαδόπουλο και αρκετούς ακόμη δημιουργούς. Αυτοί,συνέθεταν και στιχουργούσαν προς δόξαν των ερμηνευτών, που συχνά ήξεραν να παίζουν κάποιο όργανο αλλά καθιερώνονταν πρωτίστως ως τραγουδιστές και πολύ σπάνια ως τραγουδοποιοί. Το μπουζούκι είχε μπει στα σαλόνια από εποχής Χιώτη και το υποκοσμικό ρεμπέτικο είχε από καιρό δώσει τη θέση του στο καθαρόαιμο λαϊκό του πόνου, της πτωχής τιμιότητας και των δυνατών παθών. Η Ελλάδα όμως άλλαζε, αστικοποιόταν κι αποκτούσε τηλεοράσεις κι άλλες ηλεκτρικές συσκευές στα διαμερίσματα των πόλεων. Η αλματώδης αύξηση του ΑΕΠ και η ανακοπή του μεταναστευτικού ρεύματος, τον καιρό που εξηλεκτρίζονταν και τα τελευταία χωριά, έκαναν τον κόσμο να θέλει λιγότερη κλάψα Καζαντζίδη και κάτι πιο χαρωπό από την Πόλυ Πάνου και πιο μοντέρνο από τον Γαβαλά με το χοντρό σκελετό στα γυαλιά.

Η δικτατορία των συνταγματαρχών, που ανέλαβε μετά το '67 και λίγο πριν αυτή τη μουσική στροφή, είχε κάθε λόγο να χαρεί με μια απολιτίκ κι ανώδυνη εκδοχή του λαϊκού, που να μιλάει για γοργόνες στ' ακρογιάλι και αγάλματα με φωνή - αντί για τη μελοποίηση ηρωϊκών και δυνάμει ανατρεπτικών ποιημάτων των μεγάλων μας λογοτεχνών. Σε αυτό το win-win είναι εύκολο αλλά και άδικο να αναφέρεται κανείς εκ των υστέρων σε "χουντικό" ελαφρολαϊκό. Η αποχουντοποίηση όπως ξέρουμε συνοδεύτηκε από έντονα υπονοούμενα εναντίον οποιουδήποτε δεν μπορούσε να καυχηθεί για ενεργή αντίσταση κατά του καθεστώτος - δηλαδή της σιωπηρής πλειοψηφίας που αποδέχθηκε, ανέχθηκε ή απλά επιβίωσε και σε καμία περίπτωση δεν τόλμησε έστω να βγάλει γλώσσα - με εξαίρεση κάτι μέρες τον Νοέμβρη του '73 και μαζικά μετά την πτώση της δρυός. Άνθρωποι που συνέχισαν να εργάζονται και δεν παραιτήθηκαν ηρωικά κρίνονταν εκ προοιμίου ως μειωμένων δημοκρατικών διαπιστευτηρίων. Οι πιο θρασείς ή/και καλύτερα δικτυωμένοι μπορούσαν να επιδείξουν μια ιστορία που να αποδείκνυε τη δική τους αντιχουντική πινελιά, κι ας μην πέρασαν ούτε απέξω από το ΕΑΤ-ΕΣΑ - ενώ δεν έλειψαν και τα παραδείγματα ξεδιάντροπων υποκριτών, π.χ. "καρφιών" προς τη χούντα ή τους προστάτες της, ή ένθερμων υποστηρικτών των Ναι στα δημοψηφίσματα και της διαγραφής των αγροτικών χρεών, που αργότερα ανέβηκαν στο άρμα του δημοκρατικού τόξου, με πιο πολυάριθμους τους χουντοπασοκικούς.

Δεν μπορώ να ξέρω αν η εξαφάνιση του Καλατζή* και άλλων ομοειδών από τα φώτα της δημοσιότητας μετά το 1974 οφείλεται μόνο σε αυτή την ταύτιση/ρετσινιά ή και σε άλλους λόγους - συμπεριλαμβανομένου του κορεσμού. Δεν είμαι επίσης σε θέση να κρίνω αν αυτά τα ακούσματα με συγκινούν μόνο επειδή συνδέονται με τα "τρυφερά" χρόνια ή αν υπάρχει κάποια αντικειμενική μουσική αξία σε αυτά. Ομολογώ ότι δεν μπορώ να ξεχωρίσω αν κάποια τραγούδια ερμηνεύτηκαν από τον Καλατζή, τον Κόκοτα ή τον Βιολάρη - μου φαίνονται "όλοι ίδιοι", με την προφανή εξαίρεση του Πουλόπουλου και μερικών ακόμη. Αυτό το νεφέλωμα των αναμνήσεων ήταν ένα άτυπο σάουντρακ του μυαλού, τον καιρό (2004-2006) που έγραφα το πρώτο μου μυθιστόρημα - μια ιστορία που αναφέρεται στο Τάμα του Έθνους και το Ασανσέρ της Σμύρνης αλλά στην πραγματικότητα ήταν μια προσπάθεια να περιγράψω αυτό που φανταζόμουν ως υπόβαθρο στην πολυσυζητημένη αλλά ακόμη τόσο άγνωστη σε μας (generation X και νεώτερους) εποχή της ελληνικής μουσικής στροφής.

*Ως υστερόγραφο θα αναφερθώ στην ταφόπλακα του συγκεκριμένου καλλιτέχνη, όχι την πρόσφατη κυριολεκτική αλλά τη μουσική, που ήρθε το 1978 όταν ο Καρβέλας μελοποίησε τη Χονολουλού, στιχούργημα μιας δημοσιογράφου της Απογευματινής. Παρασάγγες κατώτερο τραγούδι από τη Τζαμάικα.


15 Ιουλ 2017

Καλοκαιρινά μουσικά

Μια και οι εξελίξεις των τελευταίων ετών έχουν κάνει δύσκολη -περισσότερο από όσο ήδη ήταν- τη διεξαγωγή συναυλιών από μεγάλα ονόματα της ποπ/ροκ σκηνής, και ίσως για μια σειρά ακόμη λόγους που δεν μου είναι σαφείς εδώ στα ξένα, η εμφάνιση του Σαββόπουλου και άλλων καλλιτεχνών στο Καλλιμάρμαρο σε φιλανθρωπική συναυλία τηλεοπτικού σταθμού είναι κάτι σαν γεγονός της χρονιάς. Επιπλέον, έδωσε αφορμή για συζητήσεις επί παντός επιστητού, τις οποίες παρακολουθώ με θαυμασμό από το διαδίκτυο, κυρίως για τα συναισθήματα που βγάζουν στην επιφάνεια -αλλά και για τις χρήσιμες ενίοτε πληροφορίες.

Τον Σαββόπουλο νομίζω ότι τον πρωτοσυνειδητοποίησα γύρω στο '80 ως μέρος μιας συγκεκριμένης αισθητικής, ιδιαίτερα δημοφιλούς από ό,τι φαινόταν αλλά άγνωστης στο παιδικό μου περιβάλλον. Μου είχε κάνει εντύπωση λίγα χρόνια αργότερα στο σχολείο η επιμονή συμμαθήτριας -καλλιεργημένης από τότε, σήμερα είναι φίλη εξ αποστάσεως και διαπρέπει σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια- να συμπεριλάβουμε (σε σχολική εργασία, αν θυμάμαι καλά) τον εκφραστικότερο, αυθεντικότερο και δεν-ξέρω-κι-εγώ-τι-άλλο δημιουργό της ελληνικής μουσικής, όπως τον αποκαλούσε. Μετά βέβαια έγινε household name με συναυλίες όπως αυτή στο ΟΑΚΑ, την εκπομπή "ΖΗΤΩ [ζήτω ή ζητώ] το ελληνικό τραγούδι" και τις ενδιαφέρουσες πολιτικές του περιπλανήσεις (λιγότερο εντυπωσιακές από του Μίκη, που είναι άλλης κλάσης και σε αυτό).

Η αναμενόμενη κριτική για τον "συμβιβασμό" ενός καλλιτέχνη, που μεγαλώνοντας άφηνε πίσω την όποια επαναστατικότητα και έδειχνε να ασπάζεται συντηρητικότερες θέσεις, δεν ήταν κάτι καινούργιο. Ο κουρεμένος Σαββόπουλος απώθησε πολλούς, μπέρδεψε ίσως ακόμα περισσότερους, στο τέλος έφυγε από το προσκήνιο όπως είναι φυσιολογικό, οι νέες εποχές φέρνουν νέες μουσικές. Ωστόσο, με την πρόσφατη αθηναϊκή του εμφάνιση τα πάθη ξαναφούντωσαν. Στην Ελλάδα της κρίσης και στον κόσμο του διαδικτύου αυτό δεν θέλει πολύ να συμβεί. Το ενδιαφέρον ήταν ότι μαζί με τα συνηθισμένα επαναστατικά, εμφανίστηκαν και επικρίσεις για το έργο του -όχι τόσο για το πόσο αρέσει ή όχι (de gustibus κ.λπ.) αλλά για την αυθεντικότητα των δημιουργημάτων του και την ποιότητά του εν γένει. Πολλές αντιρρήσεις συμπυκνώθηκαν σε ένα κείμενο που πιθανότατα διαβάστηκε αρκετά και που ο ίδιος ο συντάκτης του επίτηδες αποκαλεί λίβελλο -αγνοώ αν ο καλλιτέχνης θα ετοιμάσει απάντηση.

Νομίζω ότι για να απαντήσουν στο ερώτημα, αν ο Σαββόπουλος "έκλεψε" (τον Ντύλαν, τον Λούτσιο Ντάλλα, τον Λεό Φερρέ κ.λπ.), αρμοδιότεροι είναι να απαντήσουν μουσικολόγοι και νομικοί. Δεν είμαι τίποτα από τα δύο, ούτε και φαν του "Νιόνιου". Όταν πάντως στις ίδιες κατηγορίες τσουβαλιάζονται επίσημες διασκευές και μιμήσεις ύφους, ψάχνει κανείς να βρει λογοκλοπή και λογοκλοπή δεν βρίσκει.

Είναι κακό πράγμα η διασκευή; Μπορώ να πω ότι σε κάποιες περιπτώσεις αναδεικνύει καλύτερα το πρωτότυπο. Συνειδητοποιώ ότι το Wicked Messenger του Ντύλαν το είχα από παλιά σε βινύλιο, αλλά ο "Άγγελος Εξάγγελος" είναι απείρως πιο ενδιαφέρον τραγούδι όπως αποδίδεται από τον Σαββόπουλο. Κι αν δεν ήταν ο Παλιάτσος με τον Ληστή, ο κουμπάρος μου μπορεί και να μην ήξερε να παίζει τα ακόρντα για να τραγουδάω το All Along The Watchtower σε καλοκαιρινές μουσικές βραδιές.

Κι όσο για τις μιμήσεις, νομίζω όλοι οι δημιουργοί επηρεάζονται και κανείς δεν βγαίνει από καλλιτεχνική παρθενογένεση. Ναι, η Θάλασσα η Μικρή (ή Πικρή;) εντυπωσιάζει λιγότερο όταν ακούσεις το Si Tu T' En Vas, αλλά αντιγραφή δεν το λες. Όταν είσαι ένας Ντύλαν, μαζικά δημοφιλής στη μεγαλύτερη μουσική αγορά του κόσμου (και στη δημοφιλέστερη γλώσσα του πλανήτη), θα επηρεάσεις πολλούς, από τον αγαπημένο μου Springsteen -που στο ξεκίνημά του ήταν ένας από τους πολλούς "νέους Ντύλαν"- έως και έναν ταλαντούχο βορειοελλαδίτη. Ο Σαββόπουλος δεν θα πάρει ποτέ το Νόμπελ, δεν θα γίνει ποτέ Μίκης ή Μάνος, δεν ήταν ποτέ εξαγώγιμος όσο αυτοί οι δύο. Δεν έχω όμως ακόμη πειστεί ότι έχει κάνει κάποιου είδους λογοκλοπή.

Και, ας είμαστε σοβαροί, ούτε οι τιράντες και τα καπέλα (και καλά "του Λούτσιο Ντάλλα") μου λένε τίποτα. Με την ίδια λογική -για να γυρίσω λίγο στον κόσμο του Bruce- και τον μακαρίτη τον Παπάζογλου θα μπορούσαμε να κατηγορήσουμε για αντιγραφή του Steve van Zandt με τα φουλάρια. Ή ότι συνέβη το αντίστροφο, να αντιγράφει δηλαδή ο Little Steven τον δικόν μας. How about that? Άλλωστε, η μόνη τεκμηριωμένη αντιγραφή που αφορά τον Σαββόπουλο (ναι, τον μη εξαγώγιμο) φαίνεται να έχει γίνει εις βάρος του και μάλιστα από το εξωτερικό: πρόκειται για το μουσικό θέμα μιας ιταλικής ταινίας του 1971, πέντε χρόνια μετά από τη Συννεφούλα, την οποία εύκολα αναγνωρίζει κανείς στον "Μαύρο Κουρσάρο" να συνοδεύει την εμφάνιση των Τέρενς Χιλ και Μπαντ Σπένσερ. Διάβασα κάπου ότι ο Σαββόπουλος δεν κινήθηκε νομικά κατά του Ιταλού διασκευαστή, ποιος ξέρει γιατί, άλλωστε είπα ότι δικηγόρος δεν είμαι. Κι ούτε με απασχολούν όλα αυτά, κουβέντα κάνουμε, βλέποντας ότι κάποιοι αρπάζονται και όπου να 'ναι "Τώρα Θα Γίνει Τέξας" όπως απειλούσε κάποτε μια ακόμη ταινία του κωμικού διδύμου.



11 Ιουλ 2017

Μεταξύ των "δύο Δαλματιών"

Ποτέ δεν κατάλαβα ποια ακριβώς ήταν η δίδυμη νήσος στο "Βασίλειο των Δύο Σικελιών". Κατέληξα να θεωρώ την έκφραση αντίστοιχης ανακρίβειας με τα δίδυμα αυγουστιάτικα φεγγάρια. Μέχρι πέρυσι όμως αυτά. Εδώ στην Κροατία έμαθα ότι η Δαλματία, όχι μόνο είναι μικρότερη από αυτό που νόμιζα -μια και η περιοχή της Ριέκα και των μεγάλων νησιών χαρακτηρίζεται ως Κβάρνερ- αλλά επιπλέον είναι και διπλή! Τα δύο μέρη της δεν επικοινωνούν απευθείας μεταξύ τους: παρεμβάλλονται λίγα χιλιόμετρα εδάφους που ανήκουν στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.

Δύο Δαλματίες λοιπόν, στα βόρεια αυτή του Σπλιτ και στα νότια αυτή του Ντούμπροβνικ, που είχαν για πολλούς αιώνες χωριστές ιστορικές πορείες. Η πρώτη ήταν μέρος της ενετικής υπερδύναμης, ενώ η δεύτερη ως Πολιτεία της Ραγούζας αποτελούσε ανταγωνιστή της στην Αδριατική. Ως φόρου υποτελής στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατόρθωσε να κρατήσει την αυτονομία της, μέχρι τη σαρωτική εποχή του Ναπολέοντα.

Το σταθερό σημείο διαχωρισμού των δύο καθολικών κρατών ήταν το θαλάσσιο στενό ανάμεσα στη νήσο Κόρτσουλα -τη βόρεια Κέρκυρα, παλιά ελληνική αποικία με το όνομα Κόρκυρα Μέλαινα- και τη χερσόνησο του Σαμπιοντσέλλο, γνωστή σήμερα ως Πέλιεσατς (με αξιόλογη οινοπαραγωγή). Τα μεγάλα νησιά τα είχε η Βενετία, τα μικρότερα μαζί με τη χερσόνησο τα ήλεγχε η καστροπολιτεία. Αυτά έμειναν λίγο-πολύ απαραβίαστα: η Ραγούζα είχε οργανώσει μια γραμμή άμυνας στη ρίζα της χερσονήσου, έτσι ώστε ακόμη κι αν την έχανε είχε σοβαρές ελπίδες να περιορίσει τους Ενετούς στο τείχος του Στον.

Τα υπόλοιπα χερσαία σύνορα όμως ήταν δυνάμει ευάλωτα. Όταν λοιπόν βρήκε η Πολιτεία τα σκούρα, στο πλαίσιο των συνθηκών Κάρλοβιτς και Πασάροβιτς έβαλε τους Οθωμανούς σε ρόλο μαξιλαριού ασφαλείας. Για πρώτη φορά, παρά την ιστορική αδυναμία τους να κρατήσουν οποιοδήποτε παραθαλάσσιο σημείο της μετέπειτα Γιουγκοσλαβίας, οι Τούρκοι πήραν δυο λωρίδες γης, τη μία βόρεια της Ραγούζας και την άλλη νότια, ώστε να μην υπάρχει καμία επαφή στο έδαφος με τους Βενετσιάνους.

Τις δύο αυτές λωρίδες τις κληρονόμησαν εκατοντάδες χρόνια μετά οι Αυστριακοί και, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι Γιουγκοσλάβοι μαζί με τα υπόλοιπα εδάφη που τους δόθηκαν. Ωστόσο, η μετέπειτα χάραξη των εσωτερικών συνόρων της ομοσπονδίας του Τίτο δεν ακολούθησε την ίδια λογική και στα δύο σημεία. Ενώ το νότιο δόθηκε στο Μαυροβούνιο, κρατώντας το όνομα Χέρτσεκ Νόβι (κάτι σαν Νέα Ερζεγοβίνη), το βόρειο το κράτησε η Βοσνία, διατηρώντας έτσι αυτή τη μοναδική έξοδο στη θάλασσα.

Μετά τους γιουγκοσλαβικούς πολέμους που ζήσαμε (1991-2000), τα σύνορα των ομόσπονδων κρατών αποτέλεσαν και όρια των νέων ανεξάρτητων οντοτήτων. Η Κροατία βρέθηκε χωρίς εδαφική συνέχεια, καθώς οι "δυο Δαλματίες" χωρίζονται από την πρώην οθωμανική έκταση της πόλης Νέουμ. Η δε μεταξύ τους επικοινωνία αναγκαστικά γίνεται με διπλή διάσχιση συνόρων, παρά τη "συμφωνία του Νέουμ" που υπέγραψαν αλλά ποτέ δεν εφάρμοσαν η Κροατία με τη Βοσνία (η οποία προέβλεπε ελεύθερη διακίνηση για τους Κροάτες).

Το Νέουμ είναι μια κωμόπολη με πλειοψηφία κροατικού πληθυσμού. Δεν έχει αναπτυχθεί ως λιμάνι, μια και η Βοσνία συνέχισε να εξυπηρετείται από το κοντινό κροατικό Πλότσε. Η κυβέρνηση του Σαράγεβο θέλει να κρατήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο αξιοποίησης αυτής της εξόδου στη θάλασσα. Ενδιαφέρουσα -και ενδεικτική των ισορροπιών- ήταν η αντιπαράθεση, πριν από τρία χρόνια, κεντρικής και τοπικής εξουσίας στον ενδεχόμενο ελλιμενισμό δύο τουρκικών πολεμικών πλοίων. Η κροατική τοπική αυτοδιοίκηση του Νέουμ επικαλέστηκε περιβαλλοντικούς και τουριστικούς λόγους για να εκφράσει την αντίθεσή της, προκαλώντας την οργή του τότε πρωθυπουργού Ερντογάν.

Η Κροατία προσπαθεί να "αποκαταστήσει την εδαφική συνέχεια της ΕΕ" σχεδιάζοντας μια γέφυρα παραπλήσια του Ρίου-Αντιρρίου, που μάλιστα πρωτοπαρουσιάστηκε ως ιδέα τον καιρό που ξεκίνησε η κατασκευή της ελληνικής καλωδιωτής γέφυρας (1997). Μετά από παλινωδίες, πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι η ΕΕ θα χρηματοδοτήσει κατά 85% το μεγάλο αυτό έργο, ο σχεδιασμός του οποίου στο μεταξύ προσαρμόστηκε ώστε να αφήνει ελεύθερο ύψος 55 μέτρων, για την περίπτωση που η Βοσνία -κάποια στιγμή εντός του 21ου αιώνα ή αργότερα- αποφασίσει να αποκτήσει το δικό της σοβαρό λιμάνι.

Η κατάσταση δεν αποκλείεται να περιπλακεί αν η Βοσνιακή πλευρά αποφασίσει να διεκδικήσει χωρικά ύδατα ανάλογα με αυτά που ορίστηκαν σε πρόσφατη διαιτησία υπέρ της Σλοβενίας, σε άλλη συνοριακή διαμάχη που κρατάει χρόνια (και έχει τις δικές της ιστορικές ρίζες, που ίσως συζητήσουμε μια άλλη φορά). Το πόρισμα -που έως τώρα δεν έχει αναγνωριστεί από την Κροατία- προβλέπει θαλάσσιο διάδρομο ώστε οι Σλοβένοι να επικοινωνούν απευθείας με τα διεθνή ύδατα. Τα μικροσυμβάντα στον κόλπο του Πίραν που ακολούθησαν την ανακοίνωση από τη Χάγη προς το παρόν δεν εμπνέουν ανησυχία για ενδεχόμενη ναυμαχία, ενώ και μεταξύ Κροατίας-Βοσνίας γίνονται προσπάθειες συναινετικής αντιμετώπισης των θεμάτων -συμπεριλαμβανομένης και κοινής συνεδρίασης υπουργικών συμβουλίων. Έχοντας, πάντως, ζήσει στο Αιγαίο των 6, 10 ή 12 μιλίων -διαμάχη δεκαετιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας- μάλλον έχουμε διδαχθεί να μη θεωρούμε light οποιαδήποτε τέτοια αντιδικία, ειδικά αν σκεφτούμε τις συμμαχίες ή αντίστοιχα αντιπαλότητες που μπορεί να προκύψουν με σύμβολο τις ομοιότητες ή διαφορές των κυρίαρχων θρησκευμάτων, στα ουδέποτε βαρετά Βαλκάνια.

(Το "μακέτο" από την ιστοσελίδα "Νταλμάτσια Ντάνας" - "Η Δαλματία Σήμερα")


26 Ιουν 2017

Η J.K. Rowling και η Κόρινθος - μέρος 1ο

Το 2008 οι εκδόσεις "Ψυχογιός" κυκλοφόρησαν τις "Ιστορίες του Μπιντλ του Βάρδου". Συγγραφέας, η J.K. Rowling, πασίγνωστη ήδη από την τεράστια επιτυχία του Χάρι Πότερ. Πρόκειται για πέντε διηγήματα, που το καθένα συνοδεύεται από υποτιθέμενο σχολιασμό του καθηγητή Άλμπους Ντάμπλντορ, διευθυντή της σχολής "Χόγκουαρτς" (Hogwarts). 

Η δεύτερη από τις ιστορίες του βάρδου είναι "η Κρήνη της Καλοτυχίας". Η συγγραφέας φέρεται να δηλώνει στην ιστοσελίδα "Leaky Cauldron" πως το ηθικό δίδαγμα αυτής της ιστορίας είναι ότι, τελικά, η μαγεία δεν είναι το καλύτερο όπλο στην προσπάθειά σου να πετύχεις αυτά που επιθυμεί η καρδιά σου.

Για το ποια είναι τα πραγματικά όπλα, θα μπορούσε να γίνει μεγάλη συζήτηση. Ας μείνουμε προς το παρόν στα όσα μας λέει η ιστορία της "Κρήνης". 

"Στην κορυφή ενός λόφου", ξεκινά η ιστορία, σε έναν προστατευμένο κήπο, βρίσκεται αυτή η Κρήνη που δίνει την ευκαιρία σε όποιον λούζεται στα νερά της να γίνει τυχερός για πάντα. Αυτό συμβαίνει μια φορά το χρόνο. Συρρέουν λοιπόν άνθρωποι από όλες τις μεριές του βασιλείου, με κίνητρο την ελπίδα. 

Τρεις γυναίκες πρωταγωνιστούν στην αφήγηση. Η πρώτη ήταν άρρωστη. Η δεύτερη είχε χάσει τα πλούτη της - ένας κακός μάγος της τα είχε κλέψει. Η τρίτη είχε εγκαταλειφθεί από έναν άνδρα. Οι πρώτες αχτίδες του ήλιου έδωσαν το έναυσμα και το πλήθος ξεχύθηκε. Με ταχύτητα αλλά και περιπετειώδη τρόπο, οι τρεις μάγισσες μπήκαν μέσα. Η τρίτη παρέσυρε μαζί της κι έναν ιππότη, στου οποίου την πανοπλία "μπλέχτηκε". 

Βλέποντας τις τρεις μάγισσες ο ιππότης, γνωστός ως Σερ Άτυχος, ζήτησε να αποσυρθεί. Ωστόσο, η μια τους του ζήτησε να μείνει και να τις βοηθήσει. Έτσι και έγινε, μέχρι που η αναζήτηση οδήγησε τη συντροφιά αυτή σε τρεις σημαδιακές αποκαλύψεις. Με τη σειρά, ένα σκουλήκι, μια φράση χαραγμένη στο χώμα και, τέλος, μια πέτρα, αρθρώνουν τρεις εντολές. "Δώστε μου", ζητά κάθε μία εντολή: τις αποδείξεις του πόνου, τους καρπούς τον κόπων και τον θησαυρό του παρελθόντος. 

Χωρίς να μπούμε στη συνέχεια της αφήγησης - μια και δεν έχουμε καμία επιθυμία να χαλάσουμε την ευχαρίστηση από την ανάγνωση της ιστορίας - ας πούμε απλά ότι το παραμύθι τελειώνει χαρούμενα. Όπως εύκολα φανταζόμαστε, οι τρεις γυναίκες ανακαλύπτουν το πραγματικό νόημα της ευτυχίας, που δεν είναι στη μαγική κρήνη ούτε σε οποιαδήποτε άλλη φανταχτερή λύση. Μέρος της ευτυχίας για τη μία από αυτές είναι ότι θα ζήσει την υπόλοιπη ζωή της με τον, έως τότε, άτυχο ιππότη.

Όποιος ξέρει λίγο από την Αρχαία Κόρινθο θα θυμηθεί την ιστορική κρήνη της Πειρήνης, για την οποία υπάρχουν πολλές αναφορές και αρκετοί θρύλοι. Οι κρήνες συνδέονται συχνά με καλοτυχία, όπως μαρτυρεί η μανία όσων ρίχνουν κέρματα στην Τρέβι της Ρώμης. Ομολογώ, ωστόσο, πως δεν γνωρίζω αντίστοιχο συμβολισμό στην περίπτωση της Κορίνθου.

Ποια είναι λοιπόν η σχέση της "Κρήνης της Καλοτυχίας" με την πάλαι ποτέ ένδοξη περιοχή γύρω από τον Ισθμό; Θα έχουμε την ευκαιρία να το εξηγήσουμε σύντομα. Αν, στο μεταξύ, σας τρώει η περιέργεια, μπορείτε να το ψάξετε λιγάκι. Μην περιμένετε κι εσείς να αποκαλυφθούν τα πάντα μπροστά σας με τον απλοϊκό και εύκολο τρόπο που συμβαίνει στα αφελή παραμύθια - τα οποία, σημειωτέον, καμιά φορά πάει να τα απομιμηθεί η ζωή, φέρνοντας ανέλπιστα μικρά δωράκια σε αυτούς που είναι συζητήσιμο αν πραγματικά τα αξίζουν.

 

21 Ιουν 2017

Κροατική Κορινθία - η ζωή συνεχίζεται

Βλέποντας την επιγραφή ενός ξενοδοχείου με το όνομα Corinthia στο νησί Κρκ της Κροατίας, δεν μπορείς παρά να εκπλαγείς. Ξέρεις πόσο διάσημες είναι οι κορινθιακές σταφίδες και τα κιονόκρανα. Γνωρίζεις ακόμη και τη βραζιλιάνικη ποδοσφαιρική ομάδα, παρόλο που δεν έχει αποσαφηνιστεί τι έκανε τον Swepstone -τερματοφύλακα και συνιδρυτή της ερασιτεχνικής ομάδας Corinthian- να δώσει αυτό το όνομα στο κλαμπ που, περιοδεύοντας στη Βραζιλία, ενέπνευσε με τη σειρά του κάποιους στο Σάο Πάολο. Ωστόσο σπάνια συναντά κανείς το όνομα ενός ελληνικού νομού να φιγουράρει οπουδήποτε στο εξωτερικό, ειδικά σε χώρα που δεν φημίζεται για εκτεταμένη μετανάστευση συμπατριωτών μας.

Η επόμενη κουκίδα σε αυτό το δύσκολο κουίζ βρέθηκε στο αρχαιολογικό μουσείο της κοντινής Ριέκας. Ο ενημερωτικός πίνακας που έλαβα σε φωτογραφία δεν έδειχνε με σαφήνεια από ποια μεριά του θαλάσσιου στενού βρισκόταν το φρούριο με το όνομα Κορινθία. Άφηνε μάλλον να εννοηθεί ότι αφορούσε τη μεριά της στεριάς, μια και μιλούσε για τον πορθμό του Senj. Ματαίως λοιπόν έψαχνα να βρω στο χάρτη κάτι που να ανταποκρίνεται στην περιγραφή: ένας στενός ισθμός και μια χερσόνησος, που θύμιζε αυτόν της Κορίνθου, γι' αυτό και -κατά την επιγραφή του μουσείου- έδωσε το όνομά του στο φρούριο, το οποίο στα χρόνια του Ιουστινιανού ενισχύθηκε και ως οικισμός.

Τα υπόλοιπα προέκυψαν σε μεταγενέστερο χρόνο χάρη σε διαδικτυακό ψάξιμο. Η περιοχή της Κορινθίας, όπως τελικά διαπιστώνεται, ανήκει στο νησί Κρκ και βρίσκεται λίγο ανατολικότερα από την παραλία της Μπάσκα, όπου και το ομώνυμο ξενοδοχείο. Πλην όμως, δεν φαίνεται από εκεί - ούτε είναι προσβάσιμη εύκολα. Τίποτα δεν δείχνει ότι πίσω από το ύψωμα με τη μεσογειακή βλάστηση βρίσκεται ένας διαφορετικός κόσμος, επισκέψιμος είτε με πεζοπορική διαδρομή μέσα από φαράγγι, είτε με καραβάκια που σε πηγαίνουν ολιγόωρη επίσκεψη για μπάνιο και παραθαλάσσιο μεζέ.

Εντυπωσιακές φωτογραφίες από τον ισθμό και το "φρούριο της Κορινθίας" - έναν πραγματικό Ακροκόρινθο, μια και βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της περιοχής - μπορεί κανείς να δει στην ιστοσελίδα μιας παρέας πεζοπόρων, που επισκέφθηκαν την περιοχή εκτός της τουριστικής σαιζόν, με μόνο ίχνος ζωής κάποια πρόβατα που έβοσκαν κοντά σε μία από τις δύο παραλίες. Αυτές έχουν τα απλά ονόματα "μικρό" και "μεγάλο λιμάνι" (Μάλα Λούκα, Βέλα Λούκα). Στη βορειότερη και στενότερη είναι και τα περισσότερα ερείπια κτισμάτων, μεταξύ των οποίων και απομεινάρια ναών όπως ο Άγιος Νικόλαος. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν επίσης και υπολείμματα γυαλιού και μετάλλου, καθώς και βυζαντινά νομίσματα.

Ωστόσο, κάποιοι Κροάτες ειδικοί είναι επιφυλακτικοί όσον αφορά τυχόν αρχαία ελληνική παρουσία, που να εξηγεί πειστικά και την ονομασία. Είναι γνωστό ότι οι Κορίνθιοι είχαν ιδρύσει την μεγάλη αποικία των Συρακουσών στη Σικελία, που με τη σειρά της αποτέλεσε τη μητρόπολη για κάποια από τα νησιά της Αδριατικής. Όμως βεβαιωμένη αρχαιοελληνική παρουσία υπάρχει μόνο σε κάποια νησιά και παράλιους οικισμούς στην περιοχή Σπλιτ και Ντούμπροβνικ, και όχι βορειότερα. Μια εκδοχή που εμφανίστηκε στην κροατική βιβλιογραφία θέλει την Korintija να αποτελεί ωραιοποιημένη διασκευή της παλιάς κροατικής ονομασίας "Ούρι Κβόριτα", που μεταφράζεται ως "Τείχη της Πόλης". Για τη διασκευή αυτή θεωρείται υπεύθυνος ο Βενετσιάνος λόγιος Fortis, που έγραψε κατά τον 18ο αιώνα για τις ανατολικές ακτές της Αδριατικής.

Το μυστήριο της κροατικής Κορινθίας λοιπόν θα πάρει λίγο ακόμη καιρό για να διερευνηθεί περισσότερο - ίσως να λυθεί, ίσως και όχι. Η ιστοσελίδα των πεζοπόρων αναφέρει και κάποιους από τους θρύλους για την ίδρυση και την καταστροφή της Κορινθίας, ιστορίες που μπλέκουν θαλασσοπόρους, μια μάγισσα (vila, στην τοπική γλώσσα) και μεταμόρφωση ζωντανών οργανισμών σε (άφθονη) άψυχη πέτρα. Και έτσι, μετά από δέκα χρόνια ζωής στην πασίγνωστη πόλη του ελληνικού ισθμού, η Κόρινθος θα μας ακολουθεί -κατά κάποιον τρόπο- στον νέο τόπο και στο πιο προσιτό από τα νησιά του.

Φωτό: η επιγραφή του ξενοδοχείου και ο κόλπος της Μπάσκα, πίσω από τον οποίο βρίσκεται ο μυστηριώδης κορινθιακός ισθμός της νήσου Κρκ


2 Ιουν 2017

"Σε δέκα χρόνια θα έχει ξεχαστεί"

Στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε μια δημόσια συζήτηση για το όνομα ενός λαού, που μέχρι τότε δεν είχε αναγνωριστεί ευρύτερα η ίδια του η υπόσταση. Όταν η πατρίδα αυτού του λαού πρωτοέγινε ανεξάρτητη πολύ αργότερα, αφού αποσπάστηκε από τον βόρειο ορθόδοξο γείτονά της, επελέγη μια ιστορική ονομασία που ταυτιζόταν με αυτήν της γειτονικής προς νότον περιοχής της. Η περιοχή αυτή ανήκει σε μια μεγαλύτερη χώρα με πολύ μακρά ιστορία. Η δε ονομασία χρονολογείται από την ένδοξη αρχαιότητα.

Όπως θα ανέμενε κανείς, σημειώθηκαν αντιδράσεις. Πολλοί στην νότια χώρα υποπτεύθηκαν ότι το θέμα της ονομασίας ήταν δούρειος ίππος για ενδεχόμενη απόσπαση εδαφών που θα βασιζόταν σε αλυτρωτικές βλέψεις. Ορισμένοι μάλιστα υποστήριξαν (μάλλον με σαρκασμό ή/και εκφράζοντας ευσεβείς πόθους) ότι οι κάτοικοι της βόρειας χώρας στην πραγματικότητα επιθυμούν να ενσωματωθούν στη νότια, από τη στιγμή που οικειοποιούνται αυτό το ιστορικό όνομα.

Στην άλλη, τη βόρεια πλευρά, οι μετριοπαθέστεροι δέχτηκαν να μπει γεωγραφικός προσδιορισμός, ο οποίος θα απάλυνε τους φόβους των γειτόνων. Ταυτόχρονα, τονίζονταν τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία των δύο κοινωνιών, την ώρα που εγκαθιδρύονταν εκατέρωθεν διπλωματικές αποστολές.

Μια άλλη ισχυρή γειτονική χώρα, με παραπλήσια γλώσσα, διατηρεί μια ισχυρή επιρροή στη σχετικά μικρή κοινωνία, η οποία μεταξύ των άλλων έχει να αντιμετωπίσει και εδαφικό/μειονοτικό θέμα -με άλλον, αλλόθρησκο γείτονά της- με συχνά ένοπλα ξεσπάσματα.

Αν σας φαίνονται γνώριμα και βαλκανικά όλα τα παραπάνω, τότε αξίζει να μάθει κανείς ότι η ιστορία της Μακεδονίας (γεωγραφικός προσδιορισμός) έχει επαναληφθεί σε τουλάχιστον μία ακόμη γωνιά του πλανήτη - τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα σημεία των ανωτέρω παραγράφων. Η γωνιά αυτή είναι το Αζερμπαϊτζάν: για την ακρίβεια, η ευρύτερη γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει το σύγχρονο κράτος αλλά και την ομώνυμη - και πολυπληθέστερη - έκταση στο βορειοδυτικό Ιράν.

Έως και τον 19ο αιώνα, πραγματικά, ήταν δύσκολο να βρεις χάρτη που να απεικονίζει το Αζερμπαϊτζάν στη σημερινή του έκταση, ανάμεσα στους δύο Καυκάσους (μεγάλο και μικρό) και την Κασπία. Οι ισλαμικού θρησκεύματος λαοί του Καυκάσου εμφανίζονταν ως "Μουσουλμάνοι" (περίπου όπως και οι Βόσνιοι στην εποχή της Γιουγκοσλαβίας) ή "Τάταροι" - ο τελευταίος όρος ήταν σε κοινή χρήση στη Ρωσία για πολλούς μουσουλμανικούς πληθυσμούς που κατοικούσαν στην τότε αυτοκρατορία της.

Λέγεται ότι η εφημερίδα Kashkul ήταν η πρώτη που διέδωσε τον όρο μετά το 1880. Ως χώρα όμως το Αζερμπαϊτζάν πρωτοέγινε ανεξάρτητο μετά την πτώση του τσαρικού καθεστώτος, προς το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Η βραχύβια Λαϊκή Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν (Azərbaycan Demokratik Respublikası) απορροφήθηκε από την Σοβιετική Ένωση έχοντας αφήσει σημαντικές παρακαταθήκες. Το Αζερμπαϊτζάν της περιόδου 1918-1921 έγινε η πρώτη κατά πλειοψηφία μουσουλμανική χώρα, στην οποία οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου.

Τότε ήταν που δημιουργήθηκε -και σύντομα λύθηκε- το θέμα με το Ιράν. Η μακρά σοβιετική περίοδος (που ξεκίνησε μετά από αιματηρές συγκρούσεις σε όλην την περιοχή, με κάθε είδους ευκαιριακές συμμαχίες - έως και σύγκρουση μεταξύ Γερμανών-Οθωμανών, που τύποις ήταν σύμμαχοι!) έβαλε πάγο στις σχετικές συζητήσεις, παρόμοιον με αυτόν που μπήκε στο μακεδονικό για όσο καιρό παρέμενε ενωμένη η Γιουγκοσλαβία. Το Αζερμπαϊτζάν το μάθαμε όλοι περίπου τον ίδιο καιρό που φούντωσε η υπόθεση των Σκοπίων: τον καιρό που έπεσαν τα ανατολικοευρωπαϊκά καθεστώτα. Για την ακρίβεια ο Καύκασος προηγήθηκε, μια και η διαμάχη με τους Αρμενίους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έγινε ένοπλη πριν την ανεξαρτησία της πΓΔΜ και πολύ πριν σημειωθούν ταραχές στο Τέτοβο και αλλού μεταξύ Σλαβομακεδόνων και Αλβανών.

Το Αζερμπαϊτζάν όταν έγινε ανεξάρτητο ανακήρυξε ως επίσημη γλώσσα του την τουρκική, ωστόσο με την αλλαγή πολιτικής ηγεσίας από το '93 επισημοποιήθηκε η χρήση της αζέρικης, που συγγενεύει αλλά δεν ταυτίζεται. Κάπου εδώ λιγοστεύουν οι ομοιότητες με την πΓΔ Μακεδονίας, που όσο έχει κρατική υπόσταση δεν ονόμασε ποτέ βουλγαρική την επίσημη γλώσσα της.

 Όσο για το Ιράν, τέλος, οι αντιδικίες της περιόδου 1918-21 δεν επανήλθαν στην ίδια ένταση. Αν κάποιος τότε είχε προφητεύσει ότι "σε δέκα χρόνια το πράγμα θα έχει ξεχαστεί", θα είχε θεωρηθεί δικαιωμένος. Ωστόσο, το "μηδένα προ του τέλους" ισχύει πάντοτε στη ζωή. Αν κρίνουμε από κάποια δημοσιεύματα του 2012, το ζήτημα - για ορισμένους - πήγε να αναζωπυρωθεί. Βαλκάνια-Καύκασος, σημειώσατε Χ.

Φωτό: η παλιά πόλη του Μπακού


28 Μαΐ 2017

Μετά την επίθεση στον Λουκά Παπαδήμο

Το 2010 η χώρα παραδέχτηκε ότι έχει σοβαρό πρόβλημα ρευστότητας, τέτοιο ώστε να απειλούνται οι έγκαιρες πληρωμές των υποχρεώσεών της (δανειακές, μισθοί Δ.Υ. και άλλες κρατικές δαπάνες). Η οδός που επελέγη περνούσε μέσα από διακρατικό δανεισμό. Οι πολιτικοί της κρίσιμης εποχής -δηλ. ΝΔ και Πασόκ που αναμετρήθηκαν το 2009- ήταν αδύνατο να πείσουν την πλειοψηφία των πολιτών για την "έκπληξή τους" από τις εξελίξεις ή την ικανότητά τους να διαχειριστούν τα προγράμματα λιτότητας που πάνε πακέτο με τα δάνεια "διάσωσης". Η αναδρομή στο τι λεγόταν και γραφόταν από όλους (μας) πριν από 6 καλοκαίρια έχει μια χρησιμότητα.
Το πρώτο πρόγραμμα της περίφημης τρόικας ΔΝΤ/ΕΚΤ/ΕΕ σύντομα απέτυχε, ίσως γιατί ήταν φτιαγμένο για να αποτύχει: οι τοπικές εκλογές του 2010 συντέλεσαν στο να γίνει επίτηδες ήπιο (για παράδειγμα, δεν πειράχτηκε σχεδόν τίποτα από τις αποδοχές, συλλογικές συμβάσεις κ.λπ. των εργαζομένων ιδιωτικού τομέα). Το 2011 σύντομα αποδείχτηκε μια κομβική χρονιά. Οι "πλατείες", όπως και οι "πλάτες" που ζητούσε ο Παπανδρέου (από τον Σαμαρά, μετά μέσα από δημοψήφισμα και κατόπιν με την συνταγματικά περίεργη διαδικασία, μέσα από την οποία πήρε ψήφο εμπιστοσύνης και μετά προέκυψε άλλος πρωθυπουργός χωρίς τη διαδικασία διερευνητικών εντολών!) ήταν σοβαρά συμπτώματα μιας παθολογικής κατάστασης. Χρειαζόταν δεύτερο πρόγραμμα (δηλ. δάνειο τρόικας) και κανείς δεν τολμούσε να αναλάβει την ευθύνη.
Κανείς δεν μπορεί να πιστεύει σοβαρά ότι ο Πετσάλνικος θα αναλάμβανε την διακυβέρνηση. Ο Παπαδήμος ήταν χρήσιμος γιατί κανείς άλλος δεν ήθελε να συνδεθεί με το δεύτερο, το βαρύτερο δάνειο/μνημόνιο. Ανέλαβε όπως ανέλαβε, και με τεράστια χρονική πίεση, μια και ο Σαμαράς τον δέχτηκε με τον όρο να παραιτηθεί την επόμενη Τσικνοπέμπτη (που μετά έγινε Πάσχα μια και οι διαδικασίες του δεύτερου μνημονίου κράτησαν περισσότερο). Ο Παπανδρέου εξαφανίστηκε και μαζί του και η εκλογική δύναμη του Πασόκ, που δεν συγκινήθηκε βλέποντας τον Βενιζέλο ως κεντρικό πολιτικό πρόσωπο μετά το καλοκαίρι του 2011. Η ψυχή του Πασόκ και του αριστερίζοντος κομματιού των "αγανακτισμένων" βρήκε σύντομα στέγη στον Σύριζα, ένα σημαντικό αλλά μειοψηφικό κομμάτι της ΝΔ ομοίως κινήθηκε στην εθνικιστική και νεοναζιστική δεξιά.
Ως βουλευτές το φθινόπωρο του 2011 όλοι οι μετέπειτα αντιμνημονιακοί είχαν στηρίξει την κυβέρνηση Παπαδήμου, εύλογα συμπεραίνουμε ότι ήξεραν τι στήριζαν και ότι καθόλου δεν αιφνιδιάστηκαν από το δεύτερο πρόγραμμα της τρόικας. Το ότι ο Σαμαράς στήριξε τον Παπαδήμο για 3 μήνες που έγιναν 5, δηλαδή το ότι το 2012 "έπρεπε" να γίνουν εκλογές, συντέλεσε σημαντικά στο να καλλιεργηθεί αυτή η πολιτική στάση. Η κυβέρνηση Παπαδήμου είχε εντολή να ασχοληθεί μόνο με την ψήφιση των μέτρων και καθόλου με την εφαρμογή. Το αποτέλεσμα το είδαμε. Ο Σαμαράς, όσο κυβέρνησε με το μικρό Πασόκ, ένιωθε την ανάγκη να αποδείξει ότι παρέμενε αντιμνημονιακός. "Κάθε μέρα σκίζω τα μνημόνια", είπε (και γελάσαμε). Ο Τσίπρας έζησε και ζει το όνειρο της Νότιγχαμ Φόρεστ (του 1978, όχι του Μαρινάκη): από γάμμα εθνική, πρωταθλητής δις (ή μάλλον τρις, γιατί στο όνομά του ορκίστηκε το 61% των πολιτών, από χρυσαυγίτες έως Ανταρσύα, πριν δύο χρόνια).
Θα ολοκληρωνόταν ο κύκλος του δανεισμού αν έμενε έως το φθινόπωρο του 2013 (αντί για την άνοιξη του 2012) ο Παπαδήμος; Τα βέβαια για εμένα είναι τα εξής:
- Ο Σαμαράς θα χρειαζόταν συμπληρωματικό μνημόνιο, "2α" ας το πούμε (email Χαρδούβελη το έλεγαν κατ' ευφημισμόν)
- Ο Τσίπρας τα έκανε χειρότερα, απόδειξη το ότι χρειάστηκε τρίτο μνημόνιο, ήδη με συμπληρωματικά μέτρα ("3α") και ακόμη υπάρχει πολύς δρόμος, κόπωση και μόνο επιδείνωση
- Οι παλινωδίες (πέρα από τα αντικειμενικά μεγέθη) έχουν διαβρώσει την εμπιστοσύνη στην Ελλάδα. Το ότι αγοράζουν Τούρκοι και Λιβανέζοι (και φυσικά Ρώσοι) ακίνητα, και το ότι είναι ένας όμορφος και ασφαλής (και δημοφιλής) τόπος καλοκαιρινών διακοπών, είναι παρήγορο, αρκεί να μην έχουμε ψευδαισθήσεις ότι θα φέρει πίσω το 2008 ή ότι θα αποτελέσουν αυτά την ατμομηχανή της οικονομίας. Αυτά είναι ατμός, δεν είναι μηχανή.
Ο Παπαδήμος δεν είχε την ευκαιρία να αποδείξει την αξία μιας τεχνοκρατικής κυβέρνησης, γιατί τέτοια δυνατότητα δεν του άφησαν οι πολιτικοί φωστήρες του 2011. Σε αυτό το πλαίσιο είναι αξιέπαινος για το ότι εκτέθηκε, τράβηξε κουπί, άφησε δείγμα γραφής, δέχτηκε όχι "πολιτική κριτική" (που την βαφτίζουν τώρα κάποιοι κακομοίρηδες) αλλά ύβρεις. Ολόψυχα μαζί του λοιπόν και απέναντι σε όλους όσοι εκ του ασφαλούς χαρακτήρισαν και χαρακτηρίζουν "προδοτικά" τα όσα δρομολόγησε, χωρίς να είναι σε θέση να προτείνουν οτιδήποτε άλλο που να στέκεται έστω σε συζήτηση καφενείου.

Πριν τους λόφους

Η κοίτη του ποταμού, οι λόφοι στα σύνορα με τη Σλοβενία, το μοναστήρι της γειτονιάς (θρησκευόμενη γαρ η χώρα), το μέγαρο μουσικής Λισίνσκι, ένα τμήμα της άνω πόλης και των προαστίων στους πρόποδες του Σλιέμε, τα σοκάκια του παλιού οικισμού, τα σχολεία και το κέντρο υγείας, τα γήπεδα της NK Trnje που διεκδικεί άνοδο στη βήτα εθνική, η εθνική και πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη - μερικά από όσα μπορεί κανείς να δει από αυτό το μικρό αλλά μοναδικό μπαλκόνι, που θα μας λείψει όπως και η γειτονιά του κέντρου-απόκεντρου, χαοτική οικοδομικά και ταυτόχρονα οργανωμένη στα πρότυπα της τιτοϊκής πολεοδομίας, με δρόμους που αποτρέπουν τη διαμπερή κυκλοφορία, αθλητικό κέντρο, σοβαρές εκτάσεις πρασίνου ανάμεσα στις άσχημες ή κακάσχημες πολυκατοικίες, σφενδάμια και άλλα δέντρα που ακόμη δεν έχω μάθει πώς λέγονται, τραμ, ποδηλατόδρομους, δημόσια βιβλιοθήκη, μικρομάγαζα και καφέ, πολλά καφέ. Τελευταίο σαββατόβραδο και το "skyscape" θα μας λείψει αλλά θα αφήσει σαν κάποιες παροδικές αγάπες un' emozione per sempre, κι ας αναγκάζεσαι να τους πεις devo andare, γιατί ci sono colline και amici chi aspettano.

Σκόρπια λόγια του Ramazzotti, η φωτό δική μου από την άνοιξη του 2016



8 Μαΐ 2017

Το ελληνικό ίχνος στο Ζάγκρεμπ, από το 1770 και μετά

Πληροφορίες για μεταναστεύσεις Ελλήνων στο Ζάγκρεμπ τον 18ο και 19ο αιώνα

Οικογένεια Δημητρίου

Η αρχή έγινε με τον Γρηγόριο Δημητρίου, έμπορο από τη Σιάτιστα, που αποβιβάστηκε στην Ερζεγοβίνη γύρω στο 1770, πιθανότατα λόγω των Ορλωφικών ή άλλης ταραχής που δυσκόλεψε τη ζωή πολλών Ελλήνων, από αυτές που δεν έλειπαν στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας.

Τον ακολούθησαν οι δυο του γιοι, Ναούμ και Θεόδωρος. Η οικογένεια δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή μεταξύ Τεργέστης και Βουδαπέστης, με βάση το Ζάγκρεμπ.

Ο Ναούμ Δημητρίου παντρεύτηκε την Αικατερίνη Πόποβιτς. Είναι άγνωστο αν η καταγωγή της ήταν ελληνική, όπως και το αν είχε συγγένεια με την Ελισάβετ Πόποβιτς, που παντρεύτηκε έναν άλλον Έλληνα, τον Κωνσταντίνο Μάλλιν (πιθανό επώνυμο Μαλλίνης ή Μαλλίνος, που απαντάται επίσης στη δυτική Μακεδονία).

Ο Θεόδωρος Δημητρίου το 1790 παντρεύτηκε την Αφράτη ή Αφρατία Αυξέντη/Αυξεντίου (αναφερόμενο επώνυμο «Αξέντ», από Κοζάνη) και απέκτησαν τον Δημήτριο Δημητρίου – μετέπειτα εθνικό λογοτέχνη της Κροατίας, γνωστό ως Dimitrije Demetar (1811-1872) – και αρκετά ακόμη παιδιά:

  • Την Ελισάβετ (γενν. 1806) – σύζυγο του βαρώνου Νίκολιτς
  • Την Αλεξάνδρα (γενν. 1815) – σύζυγο του Ίβαν Μαζούρανιτς, του σημαντικού ηγεμόνα που αναμόρφωσε το νομικό και εκπαιδευτικό σύστημα της Κροατίας
  • Μερικές ακόμη αδελφές και αδελφούς – για τους τελευταίους έχει γραφεί ότι συμμετείχαν στην ίδρυση του Lloyds Τεργέστης

Οικογένεια Μάλλιν

Ο Κωνσταντίνος Μάλλιν (που πέθανε το 1809) απέκτησε τον Ιωάννη και την Εύα.

Ο Ιωάννης Μάλλιν (1786-1854) παντρεύτηκε τη Σοφία, κόρη του Ναούμ Δημητρίου (και εξαδέλφη του Demetar). Είχε κατάστημα στη σημερινή Radićeva, την τότε Μακρά Οδό – τον ανηφορικό δρόμο που ενώνει την κάτω πλατεία Γέλατσιτς με την Πέτρινη Πύλη της Άνω Πόλης. Αναφέρεται ότι ως επιφανής αστός είχε λάβει τον τίτλο του «ελεύθερου πολίτη» και είχε απαλλαγεί από την πληρωμή τελών σε όλες τις «ελεύθερες πόλεις», στις οποίες μετέφερε σιτηρά με το πλοιάριο «Καταρίνα». Εμφανίζεται ως δυναμικός έμπορος, ενεργός στην πόλη και στο επιμελητήριο, και ως πρακτικό άτομο, όχι των λόγων αλλά των έργων.

Ο γιος τους Ναούμ Μάλλιν (1816-1893) διακρίθηκε στο εμπόριο. Στην περιοχή του μοναστηρίου του Αγ. Ιωσήφ Ξαβερίου, στο ύψος του σταθμού τραμ Μιχάλιεβατς, υπάρχει κήπος με το όνομά του, με «εξωτικά δέντρα» που έφερε από διεθνή έκθεση. Ο Ναούμ Μάλλιν στα 31 του έγινε αντιπρόεδρος του Πρώτου Κροατικού Ταμιευτηρίου και ήταν συνιδρυτής της Κροατικής Εμπορικής Τράπεζας. Δύο φορές διετέλεσε συντάκτης της Άγκραμερ Τσάιτουνγκ. Ήταν ο διοικητικός αντιπρόεδρος της Matica Hrvatska (ιδρύματος για την προώθηση της κροατικής εθνικής ταυτότητας). Η υπογραφή του, όπως και του Αναστασίου Πόποβιτς, μπήκε στο συμβόλαιο με τον Α. Φέρνκορν (το 1864) για το άγαλμα του κροάτη ηγέτη Γέλατσιτς, που δεσπόζει στην ομώνυμη κάτω πλατεία. Για 40 χρόνια ήταν γραμματέας και επίτροπος της ορθόδοξης εκκλησιαστικής κοινότητας.

Γιος του Ναούμ Μάλλιν ήταν ο Ιωάννης ή Ίβο (1855-1907). Οδός με το όνομά του υπάρχει λίγο νοτιότερα από το πάρκο Μάλλιν, στο ύψος της ρουμανικής πρεσβείας. Ο Ίβο ήταν καταπιστευματίας, δικηγόρος, με ισχυρό ρόλο στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης στις ηπειρωτικές περιοχές της Κροατίας. Ο Ίβο είχε δύο ακόμη αδέλφια, τον Θεόδωρο και τη Σιδωνία.

Οικογένεια Πόποβιτς

Η Εύα Μάλλιν, κόρη του Κωνσταντίνου, πέθανε πολύ νέα – στα 23 της. Πρόλαβε να παντρευτεί με τον Μάρκο Κουμάνοβιτς και να αποκτήσει μια κόρη, την Χριστίνα. Αυτή παντρεύτηκε αργότερα τον βοηθό του Κουμάνοβιτς, τον ελληνικής καταγωγής Αναστάσιο Πόποβιτς. Με τον τρόπο αυτό, το επώνυμο Πόποβιτς ξανασυνδέεται με τα άλλα κλαδιά της ελληνικής κοινότητας. Ο Αναστάσιος (1786-1872) ήταν συνιδρυτής του Πρώτου Κροατικού Ταμιευτηρίου (βλ. Μάλλιν), και συνέβαλε στο να επιβιώσει αυτός ο θεσμός και μετά τη δύσκολη χρονιά του 1848 – με τις εσωτερικές εξεγέρσεις στην Αυστροουγγαρία, μέρος της οποίας ήταν η Κροατία. Ήταν ο πρώτος πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου από το 1852 έως το 1866. Ήταν επίσης πρόεδρος της ορθόδοξης κοινότητας και συνέβαλε στην ανοικοδόμηση, το 1866, του ορθόδοξου ναού της Μεταμόρφωσης – που σήμερα αποτελεί έδρα της σερβικής μητρόπολης Κροατίας/Σλοβενίας και βρίσκεται στην πολύβουη Πλατεία των Λουλουδιών.

Η κόρη του Αναστασίου Πόποβιτς, Μαρία, παντρεύτηκε τον ταγματάρχη Στέφαν Μίλετιτς. Ο ομώνυμος γιος τους (1868-1908) ήταν ονομαστός θεατρικός συγγραφέας. Αποτελεί εντυπωσιακή σύμπτωση το ότι πρωτεργάτης του κροατικού θεάτρου ήταν ένας Έλληνας (ο Δημήτρης Δημητρίου) και συνεχιστής της παράδοσης ο απόγονος Ελλήνων, Stjepan Miletić.

Η «διαπλοκή» της οικογένειας Πόποβιτς με τις λοιπές ελληνικές δεν σταματά εδώ. Ο αδελφός του Αναστασίου, Ανδρέας, παντρεύτηκε και αυτός μία απόγονο Μάλλιν, και απέκτησαν τρία παιδιά. Για αρκετά χρόνια η οικογένεια είχε κατάστημα στην πλατεία Γέλατσιτς, όπου βρισκόταν και σπίτι άλλης ελληνικής οικογένειας (Γκαβέλλα – όνομα που συνηθίζεται στη Στερεά και Εύβοια).

Οικογένεια Γκαβέλλα


Το κεντρικό, εναλλακτικό θέατρο με το όνομα του Branko Gavella (1885-1962), όπως και η ομώνυμη οδός στην περιοχή Folnegovićevo – κοντά στο τζαμί –, σχετίζεται με τη συγκεκριμένη οικογένεια. Σύμφωνα με την εγγονή του, πανεπιστημιακή καθηγήτρια γαλλικής φιλολογίας Υβόννη Β'ρχοβατς, ο Μπράνκο Γκαβέλλα ήταν ελληνικής καταγωγής, παρόλο που έχει γραφτεί ότι ήταν και "Τσιντσάρος" (Βλάχος από Σερβία ή πΓΔΜ - σημείωση: και για τον Δημητρίου, όπως και άλλους ορθόδοξους μετανάστες στα Βαλκάνια, έχει εκφραστεί αυτή η άποψη). Ο παππούς του, Γεώργιος, είχε μεταναστεύσει στο Ζάγκρεμπ και ήταν πετυχημένος έμπορος σχοινιού και κουβερτών. Χρηματοδότησε πολλούς καλλιτέχνες. Στο παλιό θέατρο (της πλ. Αγίου Μάρκου, που δεν υπάρχει πια) υπήρχε θεωρείο με το όνομά του. Το σπίτι της οικογένειας, στο οποίο μεγάλωσε ο παππούς Μπράνκο, ήταν στη βόρεια πλευρά της πλατείας Γέλατσιτς, εκεί που σήμερα υπάρχει η μοναδική στοά που οδηγεί προς την αγορά Ντόλατς.

Πηγές

  • Κείμενο του Κροάτη συγγραφέα Τζούρο Σάμπο με τίτλο «Για ένα παλιό σπίτι και ανθρώπους από τα παλιά στο Ζάγκρεμπ», γραμμένο το 1933, ως μέρος ευρύτερου έργου με τον τίτλο «Περί του Ζάγκρεμπ» (O Zagrebu, στα κροατικά). Ο Τζούρο Σάμπο διετέλεσε διευθυντής του Μουσείου Πόλεως του Ζάγκρεμπ.
  • Κείμενο του Τέοντορ ντε Καντσιάνι Γιάκσιτς στο περιοδικό Acta med hist Adriat (2008), τεύχος 6(2), σελ. 243 κ.ε., με τίτλο "Η κληρονομιά του Δρ. Dimitrije Demetar στη βιβλιοθήκη και συλλογή εις μνήμην Mažuranić-Brlić-Ružić".
  • Το Μουσείο Πόλεως Ζάγκρεμπ, στο οποίο αναφέρονται τα ονόματα των τριών πρώτων οικογενειών, καθώς και μιας ακόμη (Stova), για την οποία ακόμη δεν έχω εντοπίσει κάποιο ίχνος. 
  • Συνέντευξη της Yvonne Vrhovac, εγγονής του θεατρικού συγγραφέα, κριτικού και δοκιμιογράφου Branko Gavella, στον ιστότοπο της μεγάλης εφημερίδας Jutarnji.
Σημείωση: Το βιβλικό όνομα Ναούμ το συναντάμε σε επώνυμα αλλά και ως βαφτιστικό όνομα, κυρίως στη βόρεια Ελλάδα και γειτονικές χώρες. Ο άγιος Ναούμ ήταν ιεραπόστολος με τους Κύριλλο-Μεθόδιο και εκκλησία προς τιμήν του βρίσκεται στη λίμνη της Αχρίδας, στον ομώνυμο οικισμό της πΓΔΜ. 

Στη φωτογραφία, η ορθόδοξη εκκλησία του Ζάγκρεμπ.

2 Μαΐ 2017

"Όλα είναι παιχνίδι, πιτσιρίκα"

Σήμερα βρήκα τους στίχους. Πλησίασέ με, πλησίασε, δεν είσαι πιτσιρίκα. Άσε τους όλους να κοιτούν, μη σε νοιάζει. Αγάπα με, άσε τον paparazzo να τραβά φωτογραφίες. Χαλάρωσε, όλα είναι παιχνίδι. Δεν πήγες τυχαία σ' αυτό το κλαμπ. Ξέρω πως με έψαχνες νύχτες ολόκληρες. Ήσουν μικρή αλλά στο τέλος μεγάλωσες. Και μόνο μαζί σου θα ήμουν εδώ απόψε. Μεγάλη φασαρία, κόσμος πολύς κι εμείς οι δύο. Μόνο για σένα τραγουδώ τραγούδια στίχο-στίχο. Χιλιάδες μάτια, αλλά τα πιο όμορφα τα δικά σου. Και μόνο μαζί σου θα ήμουν εδώ απόψε.


Στα αλήθεια δεν ήξερα ότι η Πιτσιρίκα είχε μεταφραστεί πριν από πολλά χρόνια στα σέρβικα. Κι ούτε περίμενα ότι θα την άκουγα να δονεί μια πολυσύχναστη γωνιά στο κέντρο της κροατικής πρωτεύουσας: πρόσφατα την άκουσα πεντακάθαρα να ηχεί, προερχόμενη από ένα μπαρ της οδού Τκαλτσίτσεβα στο Ζάγκρεμπ. Είναι από αυτές τις περιπτώσεις που δεν πιστεύεις στα αυτιά σου. Ο τίτλος στα σέρβικα είναι "Pridji mi", "Πλησίασέ με" και ερμηνευτής είναι ένας Άλεν Μούκοβιτς, γεννημένος στην Ποντγκόριτσα του Μαυροβουνίου.


Πού να το φανταζόμασταν, ότι ένα τραγούδι που πολλοί χλευάσαμε ως "σκυλο-νησιώτικο" θα κατόρθωνε να διασκεδάζει ντόπιους εδώ στις παρυφές των Άλπεων. Ο σύνδεσμος, εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=cvUjAQDy5hE. Τώρα που πιάσαμε τον Μάη, ας ευχηθούμε με αυτήν την απροσδόκητη υπόκρουση "καλό καλοκαίρι", από το Αιγαίο έως την Αδριατική.

UPDATE: Κι άλλη διασκευή. Alkohol / Marko Bulat. https://www.youtube.com/watch?v=_tlI1UzQV5M

Και εδώ μια ιστοσελίδα με μακρύ κατάλογο τέτοιων, ας πούμε, ομοιοτήτων: http://aleksandardjordjevi.blogspot.hr/2014/08/pesme-koje-imaju-izvesne.html

1 Μαΐ 2017

Το κρύο παϊδάκι

Στο μυθιστόρημα Ο άνθρωπός μας στο Ιράκ, ο Ρόμπερτ Πέρισιτς περιγράφει με γλαφυρό τρόπο στιγμιότυπα χαρακτηριστικά όχι μόνο της Κροατίας αλλά και ευρύτερα των Βαλκανίων, στο πλαίσιο μιας τρελής ιστορίας (ο ήρωας είναι δημοσιογράφος, που βρίσκει δουλειά στον άχρηστο ξάδερφό του προτείνοντάς τον για ανταποκριτή στο Ιράκ). Με αφορμή τον πρόσφατο πολιτικό χαμό στην πΓΔ Μακεδονίας (ελληνικά Φυρόμ), παραθέτω σε δική μου μετάφραση την υποτιθέμενη συνέντευξη του πρωταγωνιστή δημοσιογράφου με τον "καθηγητή Όλενιτς", με γλαφυρή αναφορά σε δείγμα από το πολιτικό προσωπικό του βόρειου γείτονα.

Σημείωση: Όπως οι περισσότεροι πρώην γιουγκοσλάβοι, ο συγγραφέας αποκαλεί τη γειτονική χώρα με το "συνταγματικό της όνομα", και τον λαό αναλόγως (επισημάνσεις με αστερίσκο).

Απαραίτητη διευκρίνιση: Ο Βασίλ Τουπούρκοφσκι (καταγωγή από το ελληνικό χωριό Τρίγωνο Φλωρίνης) δεν έχει κάποια γνωστή σε μένα εμπλοκή στην κρίση των τελευταίων ημερών στα Σκόπια. Κατέχει τη θέση του προέδρου της ολυμπιακής επιτροπής της χώρας του και παλιότερα διατέλεσε αναπληρωτής πρωθυπουργός.

--
Μια και ήμουν εκεί, σκέφτηκα πως έπρεπε να περάσω από τον Κίρο [Γκλιγκόροφ]. Όταν πας σε μια χώρα και ξέρεις τον πρόεδρο είναι ντροπή να μην τον επισκεφτείς. Ο Κίρο πλησίαζε το τέλος της δεύτερης προεδρικής του θητείας, γι' αυτό θεώρησα ότι δεν θα ήταν και τόσο απασχολημένος. Καθόμασταν στο γραφείο του και το κινητό του χτυπούσε διαρκώς. Του το είχαν δώσει πρόσφατα και δεν ήξερε πώς να το κλείσει.

Ούτε κι εγώ ήξερα.

[...] Παραπονιόμουν λίγο για τις συντάξεις μας, και είπε: "Όλε -", πάντα έτσι με φώναζε, "ξέρεις, Όλε, οι αποδοχές μου είναι 700 μάρκα, και είμαι πρόεδρος, κι όλο σκέφτομαι ότι θα μπορούσα να παίρνω περισσότερα, αλλά θα ήταν δυσάρεστο να ζητήσω να μου δώσουν αύξηση..."

Έτσι ήταν πάντα ο Κίρο, ξέρεις. Τα λέγαμε όμορφα για κάμποση ώρα παρόλο που χτυπούσε διαρκώς το κινητό του και μας ενοχλούσε. Κάποια στιγμή μου ζήτησε τη γνώμη μου: Ποιος θα έπρεπε να τον διαδεχτεί ως πρόεδρος; Η δεύτερη θητεία του τελείωνε κι έτσι δεν θα μπορούσε να ξαναβάλει υποψηφιότητα. Τώρα ήθελε να διαλέξει κάποιον που θα μπορούσε να υποστηρίξει προσωπικά, αλλά ακόμη δεν ήξερε ποιος από τους νεαρούς θα ήταν κατάλληλος...

Και του είπα: "Να σου πω, δεν ξέρω - πραγματικά δεν παρακολουθώ τα πράγματα εδώ - αλλά τι λες για τον Βασίλ Τουπούρκοφσκι;" Ξέρεις, τον Τουπούρκοφσκι, τον κοιλαρά τύπο με το τσιγκελωτό μουστάκι, που πάντα φόραγε μάλλινο πουλόβερ. Δεν ήταν όμως βλάκας, και είχε εμπειρία - πολιτική εμπειρία - τον καιρό της Γιουγκοσλαβίας, και ήταν σοσιαλιστής, άρα περίμενα ότι θα ήταν κατάλληλος.

Και ο Κίρο μου είπε: "Ο Βασίλ; Ναι, κι εγώ αυτόν σκέφτομαι. Δεν είναι ότι υπάρχουν άλλοι καλύτεροι, αλλά να, δεν είμαι σίγουρος..."

Ο Κίρο σκέφτηκε βαθιά για λίγο και έστρεψε το βλέμμα μπροστά του.

Μετά με ρώτησε: "Θυμάσαι, Όλε, τότε που κατέρρεε η Γιουγκοσλαβία;"

"Ναι", του είπα.

Ο Κίρο ξεκίνησε: "Ήταν το τελευταίο Συνέδριο του Κόμματος..." Μου είπε για την τελευταία συνεδρίαση όπου όλα ναυάγησαν, όταν πρώτοι από όλους έφυγαν οι Σλοβένοι και μετά ο Ράτσαν και οι Κροάτες επίσης αποχώρησαν. Πριν από αυτό όμως, είπε ο Κίρο, γίνονταν πράγματα όλη τη ρημάδα τη μέρα, ο ένας τσακωμός και καυγάς πίσω από τον άλλον, ένα διαρκές δράμα, ένταση για πολλές ώρες, η συνεδρίαση τράβηξε μέχρι που νύχτωσε και πάλι δεν ήταν ορατό το τέλος. Ο Βασίλ καθόταν δίπλα του και διαρκώς του ψιθύριζε στο αυτί ότι πεθαίνει της πείνας: ότι δεν μπορεί να αντέξει άλλο χωρίς φαΐ και θα έφευγε σε λίγο.

Ο Κίρο του είπε: "Περίμενε λίγο, το βλέπεις ότι όλοι θέλουν να φύγουν - οι Σλοβένοι, οι Κροάτες - και αν φύγεις τώρα θα φανεί ότι εμείς οι Μακεδόνες* ήμασταν οι πρώτοι που έφυγαν..."

Υπάκουσε μουρμουρίζοντας όταν ο Κίρο τον προειδοποίησε: "Δεν πρέπει να φύγεις!"

Μετά, όταν είχαν φύγει οι Σλοβένοι, ο Βασίλ ψιθύρισε στον Κίρο: "Εντάξει, φεύγω τώρα".

Και πάλι όμως, ο Κίρο δεν ήθελε να τον αφήσει.

"Έλα τώρα, Κίρο, πεθαίνω της πείνας", παρακάλεσε ο Βασίλ. Αλλά ο Κίρο πάτησε πόδι. "Υπομονή. Βλέπεις ότι η χώρα διαλύεται, που να πάρει... Δεν θέλω ο κόσμος να πει ότι αφήσαμε τη Γιουγκοσλαβία να καταρρεύσει επειδή εσύ πεινούσες. Περίμενε το διάλειμμα, αλλιώς θα σε κρίνει η ιστορία!"

"Ευτυχώς και οι άλλοι λιμοκτονούσαν, στήθηκε λοιπόν ένας μπουφές και ο Βασίλ μπόρεσε να την τηλώσει", είπε ο Κίρο. "Εγώ όμως πήρα μόνο δυο καναπεδάκια. Δεν είχα όρεξη να φάω πολλά, βλέπεις, γιατί έβλεπα τι ερχόταν. Μπορούσα ακόμη και να μετρήσω τους νεκρούς - πίστεψέ με, είχα πείρα", είπε ο Όλενιτς, μιμούμενος τη σέρβικη προφορά του Κίρο.

"Η συνεδρίαση επαναλήφθηκε μετά τον μπουφέ αλλά σύντομα ξανασταμάτησε γιατί ούτε οι Σλοβένοι ούτε οι Κροάτες ξαναμπήκαν στην αίθουσα", είπε ο Κίρο. Τώρα δεν μπορώ να θυμηθώ ακριβώς όλες τις λεπτομέρειες που μου είπε, αλλά καταλαβαίνεις την κατάσταση. Ο Κίρο συνέχισε: "Τι μπορούσαμε να κάνουμε; Είπα λοιπόν στον Βασίλ: Να γυρίσουμε στα Σκόπια. Δεν έχουμε επιλογή - δεν έχουμε τίποτα πια να κάνουμε εδώ πέρα".

Όλο αυτό ήταν μεγάλο πλήγμα για τον Κίρο γιατί είχε οικοδομήσει τη Γιουγκοσλαβία και είχε περάσει τις μεταρρυθμίσεις, ξέρεις.

Και ο Κίρο είπε: "Πήραμε τα πράγματά μας και πήγαμε στο αυτοκίνητο, και είπα στον οδηγό: 'Στο αεροδρόμιο!' Και σκέφτηκα μέσα μου: η Γιουγκοσλαβία κατέρρευσε, τέλος εποχής. Να με τώρα εδώ, ποιος ξέρει αν θα ξανάρθω ποτέ στο Βελιγράδι. Κι έπεφτε ψιλή βροχή, σκέτη απελπισία, και θλίψη..."

Αλλά ο Βασίλ τον απέσπασε λέγοντας: "Κίρο, έχει εδώ στο Καράμπουρμα ένα ωραίο μικρό μαγαζί που είναι ανοιχτό όλη τη νύχτα και πάντα βρίσκεις φρέσκο κρεατικό". Ο Κίρο τον κοίταξε: "Μα μόλις δεν έφαγες, Βασίλ; Εγώ δεν μπορώ να φάω, μου έφυγε η όρεξη, είμαι χάλια. Μπορείς να πας αν θες, κι εγώ θα μείνω στο αυτοκίνητο και θα κοιμηθώ λιγάκι", είπε ο Κίρο. "Πήγαμε εκεί κι ο Βασίλ μπήκε στο φαγάδικο΄, αλλά μάλλον ντράπηκε γνωρίζοντας ότι είμαι στο αυτοκίνητο, κι έτσι ξαναγύρισε δέκα λεπτά αργότερα με κοψίδια μέσα σε πλαστική σακούλα. Κι έτσι ξεκινήσαμε για το αεροδρόμιο. Ακούμπησα το κεφάλι μου στο παράθυρο. Ήθελα να καλμάρω τα νεύρα μου, να κοιμηθώ λιγάκι, αλλά ο θόρυβος του σελοφάν ήταν στα αυτιά μου όλη την ώρα όσο αυτός πασπάτευε μέσα στη σακούλα".

"Μπήκαμε στο αεροπλάνο και πετάξαμε πάνω από το Βελιγράδι, και κοίταξα έξω τη νυχτερινή θέα. Ήθελα τόσο πολύ να κοιμηθώ, κι έκλεισα τα μάτια μου, αλλά συνέχισα να σκέφτομαι: Τι θα γίνει τώρα; Η ζωή μου πέρασε μπροστά από τα μάτια μου και σκέφτηκα: η Γιουγκοσλαβία τελείωσε, δεν μπορώ να το πιστέψω. Τι θα συμβεί τώρα στη Μακεδονία* αν ο καθένας αρχίσει να αρπάζει ό,τι μπορεί; Αυτή η άβυσσος λοιπόν ήταν από κάτω μας. Δεν μπορούσα να αποκοιμηθώ, και διαρκώς άκουγα τον ήχο του σελοφάν όσο αυτός ψαχούλευε στη σακούλα. Ο θόρυβος στ' αλήθεια με ενοχλούσε, Όλε, και ήμουν αναστατωμένος. Άνοιξα τα μάτια μου και κοίταξα τον Βασίλ, έτοιμος να τον επιπλήξω, αλλά σταμάτησα. Απλά δεν μπορούσα να το πιστέψω όλο αυτό, και τον κοίταξα καθώς τσάκιζε αυτό το κρέας".

"Όταν είδε ότι τον κοίταζα, είπε: 'Κίρο, δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το κρύο χοιρινό παϊδάκι!' "

Το κινητό του Κίρο στο τραπέζι χτυπούσε όλη την ώρα όσο εκείνος μου τα έλεγε αυτά, και δεν ξέρω αν είχε αρχίσει να εκνευρίζεται από αυτό ή από την ιστορία.

Και μετά ο Κίρο άπλωσε τα χέρια του και είπε: "Πες μου λοιπόν, Όλε - θα μπορούσε να γίνει αυτός πρόεδρος;"