12 Οκτ 2017

Ραντεβού στα Pustoselina

Όποιος αποφασίσει να περάσει λίγο καιρό σε πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες, καλό θα είναι να ενημερωθεί για μερικές μικρές λεπτομέρειες, που -όσο κι αν δεν τους φαίνονται- μπορούν να προστατέψουν το νευρικό του σύστημα και την υγεία του εν γένει.

Στις νότιες σλαβικές γλώσσες -και κυρίως στη σερβική, κροατική και συναφείς στις οποίες έχω εκτεθεί περισσότερο- υπάρχουν συγκεκριμένες λέξεις που θα σας θυμίσουν γνώριμες δικές μας. Δεν εννοώ τα δάνεια από την ελληνική που πέρασαν με διάφορους τρόπους -κυρίως μέσω της εκκλησίας- στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο. Είναι πραγματικά όμορφο να βλέπεις και να ακούς για το προϊόν που είναι jeftino (γέφτινο = φθηνό ή "ευθηνό") ή το λουλούδι με το υπέροχο miris (μίρις = άρωμα, μυρωδιά, από το ρήμα mirisati που σημαίνει, φυσικά, "μυρίζω").

Ωστόσο οι λέξεις που έχω στο μυαλό μου για τη σημερινή ανάρτηση κάθε άλλο παρά ευχάριστες και γενικής χρήσης είναι. Στο ελληνικό τους άκουσμα τουλάχιστον - στην (σερβο)κροατική είναι μια χαρά καθημερινές λέξεις οι περισσότερες. Ενίοτε και ποιητικές.

Τα συνηθέστερά τους γράμματα είναι τα Κ, Μ και Π (στα ελληνικά). Ξεκινάμε αλφαβητικά συναντώντας μπροστά μας (και όχι ξωπίσω) τη λέξη kolo. Σημαίνει κύκλος ή ρόδα, ενώ kolica (κόλιτσα) είναι το καροτσάκι του σουπερμάρκετ. Παραμένοντας στα τροχήλατα, αξίζει να αναφέρουμε και την karijola (καριόλα), δηλαδή χειράμαξα, ιταλική λέξη πολιτογραφημένη και στα σλάβικα λόγω των βενετσιάνικων επιρροών - στις οποίες θα πρέπει να εντάξουμε και τη škatula, συγγενή με το ιταλικό "σκάτολα" που σημαίνει κουτάκι.

Φτάνοντας στο Μ, θα δούμε ένα γνώριμο τοπωνύμιο σε όσους προσγειώνονταν στο Ζάγκρεμπ μέχρι τα πρόσφατα εγκαίνια του νέου αεροδρομίου, οπότε και άλλαξε η συντομότερη διαδρομή. Η Mlaka είναι ο βάλτος ή παρόμοια περιοχή με λιμνάζον νερό - συνηθισμένο φαινόμενο στον κάμπο γύρω από το ποτάμι, τόσο ώστε να χρειάζονται διευκρινιστικοί προσδιορισμοί, όπως Velika, δηλ. μεγάλη Mlaka.

Τρομακτικότερη είναι η άλλη λέξη από Μ, η φοβερή και τρομερή αστραπή που, στα κροατικά, λέγεται munja. Προφέρεται μούνια - ευτυχώς, οι κροάτες τονίζουν τις περισσότερες λέξεις στην πρώτη συλλαβή και μειώνεται το σοκ.

Πραγματική πανδαισία (ναι, παρήχηση κάνω) αποτελούν οι λέξεις από Π. Η ευκολότερα αναγνωρίσιμη είναι στα ράφια των μπακάλικων, όπου αποκλείεται να μη συναντήσεις το πανταχού παρόν papar (πάπαρ), πιπέρι δηλαδή. Δεδομένης της υψηλής συγκέντρωσης (ειδικά στο παρελθόν) σλαβικών τοπωνυμίων στην Πελοπόννησο, νομίζω ότι βρήκα επιτέλους την ετυμολογία του πασίγνωστου (στους Αρκάδες) χωριού Πάπαρη.

Τα δύσκολα αρχίζουν με τα απανωτά ρήματα όπως pucati (πούτσατι = πυροβολώ), pustiti (πούστιτι = αφήνω) και pušiti (πούσιτι, με παχύ το σίγμα να γεμίζει το στόμα σου = καπνίζω). Οι λέξεις αυτές και κυρίως τα παράγωγά τους μπορούν να σε κάνουν να κοκκινίζεις από ντροπή ή να γελάς ασταμάτητα, με αποκορύφωμα τον αγαπημένο μου δρόμο στη γειτονιά μου, ονόματι Pustoselina (Πουστοσέλινα = οδός του Έρημου Χωριού).

Χωρίς σχολιασμό θα προσθέσουμε και την putovnica (πουτόβνιτσα = διαβατήριο), την priča (πρίτσα = ιστορία), το ρήμα prići (πρίτσι = πλησιάζω) και -last but not least- τη λέξη για αυτόν που έχει πρόσωπο σκύλου (ναι, έχουν και τέτοια ή μάλλον τέτοιους εδώ), που για κάποιο διεστραμμένο λόγο αποφάσισαν να τον αποκαλούν psoglavac - όπερ προφέρεται "ψόγκλαβατς".

Ουσιαστικά κάπου εδώ τελειώσαμε, αν και είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν κι άλλα, που ακόμη η σχετικά φτωχή μου γνώση δεν τα συμπεριλαμβάνει. Αφήνω για το τέλος μια μικρή ειδική κατηγορία, που προκύπτει από την τάση αυτών των γλωσσών να στριμώχνουν πολλά σύμφωνα μαζί, κάτι που στην Ελλάδα το ακούμε μόνο σε βόρειες διαλέκτους. Θα ακούσουμε λοιπόν για την kći ή κ'τσή, που δεν σημαίνει κάποιον απαξιωτικό χαρακτηρισμό αλλά μεταφράζεται ως κόρη. Η μέλισσα γράφεται pcela και προφέρεται π'τσέλα, ενώ αν έχετε αμφιβολίες για το πόσο αστεία μπορεί να είναι τα ακούσματά μου, σημειώστε και τη λέξη sumnja, που προφέρεται "σούμ'νια" και δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά ...αμφιβολία.


Δεν υπάρχουν σχόλια: