Αμήχανη και ασύμφωνη η γεωγραφική βιβλιογραφία όσον αφορά τα όρια Ευρώπης και Ασίας. Η εγκυκλοπαίδεια των παιδικών μου χρόνων, αντιγράφοντας μάλλον σε αυτό τη σημείο το ιταλικό πρότυπο στο οποίο βασίστηκε, όριζε (στο λήμμα "Ευρώπη") μια γραμμή που δεν πολυέβγαζε νόημα, ειδικά όσον αφορά τον Καύκασο. Δεν μπορώ ακόμη και σήμερα να εντοπίσω ποιο είναι αυτό το χαρακτηριστικό που καθιστούσε τον ποταμό Μάνυτς της Ρωσίας φυσικό σύνορο ανάμεσα στις δύο "ηπείρους". Η δε αμηχανία των Ελλήνων συντακτών ήταν εμφανέστερη στο λήμμα της Ασίας, της οποίας τα δυτικά όρια έφταναν μέχρι τον Κάβο Μπαμπά* του ανατολικού Αιγαίου, πλην όμως σιωπούσαν όταν επρόκειτο (ως είθισται, βλ. "Γαύδος = νοτιότερο σημείο Ευρώπης") να συμπεριλάβουν και νησιά.
Και η Τένεδος, κύριε; Αν αρχίζουμε να συγκαταλέγουμε τα παρακείμενα στις μικρασιατικές ακτές νησιά, πού τραβάμε τη γραμμή; Πόσο χώρο μπορούμε να δώσουμε στη γεωγραφική καθαρότητα χωρίς να κατηγορηθούμε ότι υπονομεύουμε τα γεωπολιτικά συμφέροντα της χώρας μας; Με άλλα λόγια, τι κάνει ευρωπαϊκή και όχι ασιατική τη Λέσβο, τη Χίο και τα άλλα νησιά που απέχουν ελάχιστα μίλια (ή κλάσματα του μιλίου) από τα τουρκικά παράλια;
Δεν υπάρχει κανένας αντικειμενικός και αδιαμφισβήτος τρόπος να χωρίσεις την Ευρώπη από την Ασία. Ακόμη και στο αγριεμένο Αιγαίο ή τον κατ' ευφημισμόν "Εύξεινο" (δηλ. κακό, ψυχρό κι ανάποδο) Πόντο, το ταξίδι του μετανάστη είναι ασύγκριτα μικρότερο και δυνητικά ευκολότερο από τη διάσχιση του Ατλαντικού. Η κίνηση ανάμεσα στις δύο κατά συνθήκη ηπείρους δεν έχει σταματήσει ποτέ. Αυτόν τον καιρό "η Ευρώπη" (ως Ένωση, χριστιανισμός ή γενικότερα Δύση) φοβάται - με τα δίκια της αλλά και τις υπερβολές κάποιων - τη μαζική εισδοχή φτωχών ανθρώπων που αναζητούν υλική ευημερία αλλά και μερίδιο από την πολιτιστική εξέλιξη. Δεν θα πάμε πολύ μακριά στο παρελθόν, παραμένοντας σε μια σχετικά πρόσφατη εισβολή προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η χρήση του όρου "Ευρώπη και Κεντρική Ασία" ως πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό υποκατάστατο ενός δύσκολου διαχωρισμού σε ηπείρους, δεν θα ήταν πιθανότατα εφικτή αν δεν είχε υπάρξει ο ρώσικος και στη συνέχεια ο σοβιετικός ιμπεριαλισμός, που γέννησε την πολύ ενδιαφέρουσα μίξη Ανατολής και Δύσης στις χώρες "-σταν"**, μια ανάσα από τα εξίσου πολιτισμένα αλλά καθαρά ασιατικά εδάφη της Κίνας ή του Ιράν.
Αντίθετα με τη βεβαιότητα που απέπνεαν τα σχολικά βιβλία (με τα οποία στο συγκεκριμένο σημείο συμφωνούσε και η εγκυκλοπαίδεια), στα Ουράλια - μια οροσειρά με ύψος όσο το ένα τρίτο του Καυκάσου - δεν γίνεται καμία συνάντηση ηπείρων. Ούτε στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου. Αν δούμε την Ευρασία ως ένα continuum, δεν θα λύσουμε βέβαια το μεταναστευτικό, θα καταλάβουμε όμως πόσο δύσκολο είναι να αντέξει ένας τεχνητός διαχωρισμός - όσα φυσικά ή εικονικά τείχη κι αν υψώσεις - κόντρα στις υπέρτερες δυνάμεις της έλξης ή προώθησης.
* Ο κάβος "Μπαμπά" είναι νότια της Τροίας και των Δαρδανελλίων.
** Ως "-σταν" συχνά αναφέρονται συλλογικά οι πρώην σοβιετικές "σοσιαλιστικές δημοκρατίες" μεταξύ Κασπίας και Κίνας. Τα ονόματα των χωρών έχουν αυτή την κατάληξη.
Στη φωτό, η πρωτεύουσα του πάλαι ποτέ σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν (Μπακού), με το τείχος του παρελθόντος να φαντάζει πολύ μικρότερο από το διπλανό σύγχρονο ξενοδοχείο.
Και η Τένεδος, κύριε; Αν αρχίζουμε να συγκαταλέγουμε τα παρακείμενα στις μικρασιατικές ακτές νησιά, πού τραβάμε τη γραμμή; Πόσο χώρο μπορούμε να δώσουμε στη γεωγραφική καθαρότητα χωρίς να κατηγορηθούμε ότι υπονομεύουμε τα γεωπολιτικά συμφέροντα της χώρας μας; Με άλλα λόγια, τι κάνει ευρωπαϊκή και όχι ασιατική τη Λέσβο, τη Χίο και τα άλλα νησιά που απέχουν ελάχιστα μίλια (ή κλάσματα του μιλίου) από τα τουρκικά παράλια;
Δεν υπάρχει κανένας αντικειμενικός και αδιαμφισβήτος τρόπος να χωρίσεις την Ευρώπη από την Ασία. Ακόμη και στο αγριεμένο Αιγαίο ή τον κατ' ευφημισμόν "Εύξεινο" (δηλ. κακό, ψυχρό κι ανάποδο) Πόντο, το ταξίδι του μετανάστη είναι ασύγκριτα μικρότερο και δυνητικά ευκολότερο από τη διάσχιση του Ατλαντικού. Η κίνηση ανάμεσα στις δύο κατά συνθήκη ηπείρους δεν έχει σταματήσει ποτέ. Αυτόν τον καιρό "η Ευρώπη" (ως Ένωση, χριστιανισμός ή γενικότερα Δύση) φοβάται - με τα δίκια της αλλά και τις υπερβολές κάποιων - τη μαζική εισδοχή φτωχών ανθρώπων που αναζητούν υλική ευημερία αλλά και μερίδιο από την πολιτιστική εξέλιξη. Δεν θα πάμε πολύ μακριά στο παρελθόν, παραμένοντας σε μια σχετικά πρόσφατη εισβολή προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η χρήση του όρου "Ευρώπη και Κεντρική Ασία" ως πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό υποκατάστατο ενός δύσκολου διαχωρισμού σε ηπείρους, δεν θα ήταν πιθανότατα εφικτή αν δεν είχε υπάρξει ο ρώσικος και στη συνέχεια ο σοβιετικός ιμπεριαλισμός, που γέννησε την πολύ ενδιαφέρουσα μίξη Ανατολής και Δύσης στις χώρες "-σταν"**, μια ανάσα από τα εξίσου πολιτισμένα αλλά καθαρά ασιατικά εδάφη της Κίνας ή του Ιράν.
Αντίθετα με τη βεβαιότητα που απέπνεαν τα σχολικά βιβλία (με τα οποία στο συγκεκριμένο σημείο συμφωνούσε και η εγκυκλοπαίδεια), στα Ουράλια - μια οροσειρά με ύψος όσο το ένα τρίτο του Καυκάσου - δεν γίνεται καμία συνάντηση ηπείρων. Ούτε στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου. Αν δούμε την Ευρασία ως ένα continuum, δεν θα λύσουμε βέβαια το μεταναστευτικό, θα καταλάβουμε όμως πόσο δύσκολο είναι να αντέξει ένας τεχνητός διαχωρισμός - όσα φυσικά ή εικονικά τείχη κι αν υψώσεις - κόντρα στις υπέρτερες δυνάμεις της έλξης ή προώθησης.
* Ο κάβος "Μπαμπά" είναι νότια της Τροίας και των Δαρδανελλίων.
** Ως "-σταν" συχνά αναφέρονται συλλογικά οι πρώην σοβιετικές "σοσιαλιστικές δημοκρατίες" μεταξύ Κασπίας και Κίνας. Τα ονόματα των χωρών έχουν αυτή την κατάληξη.
Στη φωτό, η πρωτεύουσα του πάλαι ποτέ σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν (Μπακού), με το τείχος του παρελθόντος να φαντάζει πολύ μικρότερο από το διπλανό σύγχρονο ξενοδοχείο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου