Ο "από κει" Πειραιάς

Το λεκανοπέδιο, τα 433 τετραγωνικά χιλιόμετρα γνωστά κάποτε ως "Τέως Διοίκησις Πρωτευούσης" (κάτι σαν Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία), ήταν μια βολική απλοποίηση, ουδέποτε όμως υπήρξε κλειστό, ούτε ομοιογενές. Η συνεχόμενα δομημένη Αττική φτάνει πλέον στο Πόρτο Ράφτη, το Σχοινιά, τη Ροδόπολη και το Αλεποχώρι - κι ας πρόκειται περιοχές που ακόμη και σήμερα δεν εξυπηρετούνται (οι περισσότερες) από "αστικά" λεωφορεία. Κι όσο για το εσωτερικό του, οι διαιρέσεις ήταν πολλαπλές. Σήμερα θα ασχοληθώ με μία απ' αυτές. Υπάρχει, λοιπόν, μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε αυτό που λέμε Πειραιά και στην υπόλοιπη Αθήνα.

Η περιβάλλουσα των εκλογικών περιφερειών Α' και Β' Πειραιά, αυθαίρετη κι αυτή όσο και οποιαδήποτε γραμμή πάει να κόψει στα δύο το λεκανοπέδιο, είναι ωστόσο η αντιπροσωπευτικότερη. Αν και ποτέ δεν θα καταλάβω τι είναι αυτό που κάνει την Αγ. Βαρβάρα "Αθήνα" και το γειτονικό Κορυδαλλό "Πειραιά" - που το σύνορό τους ανατολικά της Λ. Αθηνών/Λαμπράκη είναι ένας τυχαία (μάλλον) επιλεγμένος δρόμος - είναι γεγονός ότι όταν λέμε "οι γειτονιές του Πειραιά" περιλαμβάνονται μέσα συγκεκριμένοι δήμοι κι αφήνονται απέξω άλλοι.

Ο Πειραιάς ουσιαστικά δεν υπήρχε ως σοβαρός οικισμός μετά την αρχαιότητα και μέχρι το 1830 περίπου, άρα πειραιώτες anneden-babadan, γκάγκαροι και προαιώνιοι, δεν υφίστανται. Εγώ μεγάλωσα εκεί, έζησα 21 χρόνια και ακόμη τον γυροφέρνω - είμαι πειραιώτης πιο πολύ απ' οτιδήποτε άλλο, ακόμα όμως τον μαθαίνω. Έμενα στη χερσόνησο, αυτή που παλιά ήταν νησί και που αποτελεί το κεντρικότερο και πιο "κυριλέ" κομμάτι της πόλης - έδρα του Δήμου, καρδιά του λιμανιού, αγκυροβόλιο των θαλαμηγών και τερματικός σταθμός τριών σιδηροδρομικών δικτύων. Από τον υπόλοιπο Πειραιά μας χώριζε ένα φαρδύ φράγμα, με άξονα τις ράγες "ΣΕΚ" και "ΣΠΑΠ" (μετέπειτα ΟΣΕ) και περίβλημα τη βιομηχανική και βιοτεχνική ζώνη της περιοχής. Τις πέραν των γραμμών γειτονιές άργησα να τις μάθω - στο γυμνάσιο/λύκειο έμεναν κάμποσοι συμμαθητές μου εκεί, αλλά συναντιόμασταν σχεδόν πάντα στο κέντρο.

Έτσι έμειναν terrae incognitae για μένα τα Καμίνια, ο Απόλλωνας, τα Μανιάτικα, τα Ταμπούρια (που μόλις πρόσφατα χάρη στο βιβλίο του Χαριτόπουλου έμαθα την ακριβή τους θέση - τόσο καλά...), ο Άγιος Δημήτριος, η Παλιά Κοκκινιά, η Αγια-Σοφιά, η Λεύκα, ο Καραβάς - το ίδιο και οι γύρω Δήμοι. Οι περιοδικές οικογενειακές επισκέψεις είχαν πάντα ένα στοιχείο εκδρομής: Τραμ για την Αμφιάλη (το πρόλαβα κι αυτό), γαρίδες στη Χαραυγή, μνημόσυνα στην Ανάσταση, εφημερεύον νοσοκομείο το Κρατικό, και τέλος η διαδρομή-έκπληξη που από τον Άνω Κορυδαλλό σε έβγαζε "μαγικά" στο Χαϊδάρι.

Παρόλο που αργότερα, με την αυξημένη μου κινητικότητα (και την αγάπη μου για τους χάρτες) τα έμαθα λίγο καλύτερα, στον "από κει" Πειραιά θα δέσποζε για πολύ καιρό η μυθολογία, κυρίως η πολιτική. Η ζώνη αυτή ήταν πρωτίστως μια Κοκκινιά, γεμάτη πρόσφυγες (τότε ζούσαν και αυτοπροσώπως), αριστερούς (χάρη στο μπλόκο του '44), κατά βάση κόκκινους (ποδοσφαιρικά και ολίγον βυσσινί λόγω Προοδευτικής). Το ΚΚΕ καμάρωνε για τους αυτοδιοικητικούς του '82 που στήριζε: το Λογοθέτη στην Κοκκινιά, το Σαράφογλου στο Κερατσίνι, το Μαλαγαρδή στον Κορυδαλλό, τον Κοσκινά στη Δραπετσώνα (το έλεγες και σαν ποιηματάκι). Ο Δουατζής (δημοσιογράφος της πρώτης πασοκικής ΕΡΤ) είχε συγχαρεί με εμφανές δέος, τηλεφωνικά, το Στέλιο Λογοθέτη το 1982 όταν πήρε 70-φεύγα τοις εκατό. Στις "κανονικές" εκλογές όμως οι περισσότεροι ψήφιζαν Πασόκ. Και η δεξιά είχε μια μάλλον συμβολική παρουσία για πολλά χρόνια. Ο αντίπαλος του Λογοθέτη λεγόταν Χρηματόπουλος, όνομα που ήταν από μόνο του "καπιταλιστικό στερεότυπο", πού να φτουρήσουν οι γαλάζιοι;

Το '98 ήρθε το πρώτο σοκ. Δυτικά του Κηφισού (και στη βήτα Πειραιώς) βγήκαν και δεξιοί δήμαρχοι. Έστω γιαλαντζί δεξιοί, υποτίθεται ανεξάρτητοι αλλά στηριγμένοι από τη ΝΔ. Και χωρίς να έχουν αλλάξει ριζικά οι συσχετισμοί στην υπόλοιπη χώρα. Τι έγινε; - απόρησα. Μετά από αρκετό προβληματισμό, κατέληξα ότι είχε αλλάξει ο κόσμος και οι αντιλήψεις του. Ήταν πια όλοι πιο ευκατάστατοι, οι γειτονιές είχαν ευπρεπισθεί (οι οδοί Τζαβέλλα και Μπελογιάννη, για παράδειγμα, δεν αποτελούσαν πλέον ρέματα), είχε χάσει ίσως κάποιο από το community spirit ο κόσμος, είχε ίσως μπουχτίσει από την παραδοσιακή αριστεροσύνη, δεν ταίριαζε αυτή με τα διαμερίσματα "του κουτιού" και τα εμπορικά καταστήματα της Παναγή Τσαλδάρη (οδού όπου έγινε η δολοφονία του Π. Φύσσα - εκείνη την εποχή περνούσα σχεδόν καθημερινά, επαγγελματικοί λόγοι της οικογένειας).

Το 2003 ή 2004 (δεν θυμάμαι πια) ήρθε το δεύτερο σοκ. Καλεσμένος σε σπίτι σε γειτονιά κατεξοχήν εργατικής τάξης, ένιωσα (από τις συζητήσεις των οικοδεσποτών μου) να περιβάλλομαι από τον νεοκαραμανλισμό "και τις παραφυάδες του". Σε ένα από τα δωμάτια του "πάρτυ" βρέθηκα για λίγη ώρα με μιλιταριστές νέους που κάθε άλλο παρά ανταποκρίνονταν στο, απλοϊκό αλλά ανθεκτικό, στερεότυπό μου για τους κατοίκους της περιοχής.

Δεν πολυσυχνάζω ούτε τώρα (και δεν μπορώ να θεωρηθώ βαθύς γνώστης - κάθε άλλο) αλλά, κρίνοντας από τη γενική υποβάθμιση των αστικών περιοχών - και σε συνέχεια των δύο παραπάνω "φωτογραφιών" -, δεν μου φαίνεται περίεργο που η Χρυσή Αυγή πήρε στη Β' Πειραιώς λίγο κάτω από τη ΝΔ το Μάιο 2012 (σχεδόν 10% κάθε ένας τους). Όπως οι παρατημένοι, χορταριασμένοι δρόμοι είναι breeding haven (περιοχή ανάπτυξης) ποντικών και φιδιών, έτσι και οι γειτονιές που λιγδιάζουν βγάζουν ακροδεξιά. Τι κι αν ήταν κάποτε "προοδευτικές", "δημοκρατικές", ακόμη και "μαρτυρικές"; Οι δάφνες αυτές ξέρουμε ότι έπαψαν, εδώ και χρόνια, να συνδέονται (όσο συνέβαινε παλιότερα) με ζωντανή κουλτούρα ανθρωπισμού. Και το ότι οι παλιές πράσινες ζώνες του εκλογικού χάρτη βάφτηκαν ροζ από το 2012, λόγω σχετικής πλειοψηφίας ΣΥΡΙΖΑ, μπορεί να συμβολίζει το ροδοκόκκινο ξημέρωμα μιας καινούργιας μεταπασοκικής εποχής, δυστυχώς όμως κρύβει τη σκοτεινή όψη μιας άλλης (αν και "χρυσής") αυγής, που δεν μένει πάντοτε αφανής - κάποια στιγμή έρχεται κι αυτή στην επιφάνεια, με τη βία του μαχαιριού και του αίματος, και τότε τρέχουμε όλοι.