Δεν χρειάζεται να πάει κανείς πίσω στην εποχή των σπηλαίων για να αποδείξει τη διαχρονική σημασία της εικονογράφησης. Ούτε να ανατρέξει σε κινέζικες παροιμίες. Η καθημερινότητα είναι γεμάτη εικόνες με νοήματα. Μέρος αυτής της καθημερινότητας, εδώ και πολλές δεκαετίες (ή αιώνες) είναι οι γελοιογραφίες. Ίσως να υπάρχουν άνθρωποι που δεν τους αρέσει το είδος, νομίζω όμως ότι είναι λίγοι. Προσωπικά πάντα τις αναζητούσα, στα έντυπα "για μεγάλους" που έπεφταν στα χέρια μου. Κάποια περιοδικά φιλοξενούσαν τακτικά φιγούρες όπως ο Σπαγκοραμμένος, αργότερα έμαθα τις τεχνοτροπίες πολλών δημιουργών που συνεργάζονταν με εφημερίδες (παλιότερή μου ανάμνηση ο Σκουλάς στην Απογευματινή) καθώς και μερικές διεθνείς "φίρμες" (π.χ. Plantu που είναι από τους γνωστότερους). Και θέλω να ομολογήσω ότι ένα από τα απολαυστικότερα εταιρικά events στα οποία έχω λάβει μέρος ήταν η παρουσία πολλών σκιτσογράφων σε μια εκδήλωση της Γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου (το 2005 νομίζω).
Η γελοιογραφία μπορεί να τσακίσει κόκκαλα, το ξέρουμε καλά αυτό. Ο Trudeau (σκιτσογράφος των ιστοριών Doonesbury με θέματα αμερικανικού, κυρίως, ενδιαφέροντος - τον είχα μάθει από τη Herald Tribune) ενόχλησε το Σινάτρα όταν, λίγο μετά μια δημόσια βράβευσή του, τον εμφάνισε να έχει φιλίες με μαφιόζους.
Ο δε Adams, δημιουργός του Dilbert (σάτιρα με κύριο αντικείμενο τον κόσμο των υπαλλήλων και στελεχών μεγάλων επιχειρήσεων), αναφέρει ότι συχνά αυτό που προσβάλλει είναι μόνο και μόνο η εγγύτητα ενός δημοφιλούς προσώπου με κατακριτέα πρόσωπα, πράγματα ή καταστάσεις. Είναι παθών και ο ίδιος, διότι δέχτηκε κριτική (από πιστούς) για την ακόλουθη δημοσίευση, στην οποία - όπως ισχυρίζεται - το βασικό αντικείμενο σάτιρας ήταν η ευπιστία των συλλεκτών "σουβενίρ".
Ο πρόσφατος θόρυβος γύρω από ένα σκίτσο του Χαντζόπουλου είναι παρόμοιας φύσης, κι ας απέχει η δημοφιλία της Κωνσταντοπούλου ή της Μακρή απ' αυτή του Σινάτρα ή του Κυρίου Ημών. Το μοτίβο της εγγύτητας το έχουμε κι εδώ. Ο γελοιογράφος στηλιτεύει μεν την εντυπωσιοθηρία (το σκαρφάλωμα στα κάγκελα της ΕΡΤ) - όμως ταυτόχρονα, με το σκίτσο του pole-dancing και τον υπαινιγμό της φράσης ("κάνουν και κάτι άλλο;"), παραβιάζει τη νοητή γραμμή που στο μυαλό πολλών ανθρώπων πρέπει να χωρίζει ένα δημόσιο πρόσωπο (και δη γυναίκα) από το "πούλημα του κορμιού του".
Αν ρωτάτε εμένα, ξαναείχα παρόμοιους προβληματισμούς πριν από 8 περίπου χρόνια, με αφορμή το δανό που σκιτσάρισε το Μωάμεθ. Ξαναδιάβασα αυτά που είχα γράψει τότε και βλέπω ότι με εκφράζουν και σήμερα, λέξη προς λέξη, γι' αυτό - αντί άλλου επιλόγου - τα παραθέτω και πάλι (αυτούσια, για να μην κουράζεστε):
Υπέρ ασεβών
04.02.06 at 20:08 EET
Η συντεταγμένη κοινωνία της Δανίας είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια δεν φημίζεται για τη συμπάθειά της προς τους ξένους, ειδικά αν αυτοί είναι σκουρόχρωμοι ή/και σχιστομάτηδες – όπως για παράδειγμα οι τύποις συμπολίτες των Δανών, Γροιλανδοί. Εκ πρώτης όψεως λοιπόν θα μπορούσε να διαγνώσει κανείς μια ρατσιστική υπεροψία στις περίφημες καρικατούρες που σατίριζαν τον Προφήτη Μωάμεθ και δεν θα θλιβόταν ιδιαίτερα για το ποδοπάτημα της δανικής σημαίας σε μουσουλμανικές πόλεις ανά την υφήλιο.
Το πρόβλημα με τη χιονοστιβάδα απολύσεων, απαγορεύσεων και "πολιτικής ορθότητας" που ακολούθησε τη δημοσίευση των περίφημων γελοιογραφιών είναι, φυσικά, σοβαρότερο. Με ενδιαφέρον διάβασα απόψεις που αντανακλούσαν τις δύο διαφορετικές προσεγγίσεις της σάτιρας – και της ελεύθερης έκφρασης εν γένει.
Η μία, που ακολουθούμε κι εμείς με τους φίλους στο www.laspi.gr, είναι αυτή που πολύ εύγλωττα περιέγραψε ο μεγάλος γελοιογράφος Κώστας Μητρόπουλος στα ΝΕΑ: το να κάνεις ένα σκίτσο (ή ένα άρθρο) "σεβαστικό και βλαπτικό ταυτόχρονα". Ενέχει μεγάλο βαθμό αυτολογοκρισίας και έχει το πλεονέκτημα (αχρείαστο να' ναι) ότι μπορείς να τη χρησιμοποιήσεις και σε χώρες ή περιβάλλοντα (εταιρικά, π.χ.) όπου η ελευθερία έκφρασης υφίσταται κάποιας μορφής, μικρούς ή μεγάλους περιορισμούς.
Η άλλη έγκειται στο να δοκιμάζεις τις αντοχές του εκάστοτε περιβάλλοντος, αναλαμβάνοντας τα ρίσκα σου βέβαια αλλά με τελικό, νομοτελειακό σχεδόν αποτέλεσμα τη διεύρυνση των ορίων ανάμεσα στο αποδεκτό και το απαγορευμένο. Οι τολμηροί είναι αυτοί που ανοίγουν το δρόμο για μεγαλύτερη ελευθερία. Δυσκολεύομαι να ακολουθήσω το δρόμο τους αλλά τους θαυμάζω και νομίζω ότι ιστορικά θα δικαιωθούν.
Το πώς θα χειριστεί το κάθε ΜΜΕ και η κάθε χώρα αυτό το ζήτημα είναι δική τους υπόθεση αλλά ας μου επιτραπεί η παρατήρηση ότι, αν επρόκειτο για ανάλογη σάτιρα με αντικείμενο το πρόσωπο του Ιησού, η αντίδραση θα περιοριζόταν σε ανακοινώσεις του Βατικανού ή το πολύ-πολύ σε δικαστικές αγωγές. Ο φόβος των βίαιων αντιποίνων από μουσουλμάνους "βομβιστές αυτοκτονίας", και όχι κάποια φοβερή ευαισθησία απέναντι σε θρησκευτικά συναισθήματα, είναι αυτός που εμφανέστατα υπαγορεύει το άρον-άρον "μάζεμα" της υπόθεσης με τις γελοιογραφίες του Προφήτη. Αυτό, όμως, είναι κατά τη γνώμη μου ο ορισμός της τρομοκρατίας.
Η γελοιογραφία μπορεί να τσακίσει κόκκαλα, το ξέρουμε καλά αυτό. Ο Trudeau (σκιτσογράφος των ιστοριών Doonesbury με θέματα αμερικανικού, κυρίως, ενδιαφέροντος - τον είχα μάθει από τη Herald Tribune) ενόχλησε το Σινάτρα όταν, λίγο μετά μια δημόσια βράβευσή του, τον εμφάνισε να έχει φιλίες με μαφιόζους.
Ο δε Adams, δημιουργός του Dilbert (σάτιρα με κύριο αντικείμενο τον κόσμο των υπαλλήλων και στελεχών μεγάλων επιχειρήσεων), αναφέρει ότι συχνά αυτό που προσβάλλει είναι μόνο και μόνο η εγγύτητα ενός δημοφιλούς προσώπου με κατακριτέα πρόσωπα, πράγματα ή καταστάσεις. Είναι παθών και ο ίδιος, διότι δέχτηκε κριτική (από πιστούς) για την ακόλουθη δημοσίευση, στην οποία - όπως ισχυρίζεται - το βασικό αντικείμενο σάτιρας ήταν η ευπιστία των συλλεκτών "σουβενίρ".
Ο πρόσφατος θόρυβος γύρω από ένα σκίτσο του Χαντζόπουλου είναι παρόμοιας φύσης, κι ας απέχει η δημοφιλία της Κωνσταντοπούλου ή της Μακρή απ' αυτή του Σινάτρα ή του Κυρίου Ημών. Το μοτίβο της εγγύτητας το έχουμε κι εδώ. Ο γελοιογράφος στηλιτεύει μεν την εντυπωσιοθηρία (το σκαρφάλωμα στα κάγκελα της ΕΡΤ) - όμως ταυτόχρονα, με το σκίτσο του pole-dancing και τον υπαινιγμό της φράσης ("κάνουν και κάτι άλλο;"), παραβιάζει τη νοητή γραμμή που στο μυαλό πολλών ανθρώπων πρέπει να χωρίζει ένα δημόσιο πρόσωπο (και δη γυναίκα) από το "πούλημα του κορμιού του".
Αν ρωτάτε εμένα, ξαναείχα παρόμοιους προβληματισμούς πριν από 8 περίπου χρόνια, με αφορμή το δανό που σκιτσάρισε το Μωάμεθ. Ξαναδιάβασα αυτά που είχα γράψει τότε και βλέπω ότι με εκφράζουν και σήμερα, λέξη προς λέξη, γι' αυτό - αντί άλλου επιλόγου - τα παραθέτω και πάλι (αυτούσια, για να μην κουράζεστε):
Υπέρ ασεβών
04.02.06 at 20:08 EET
Η συντεταγμένη κοινωνία της Δανίας είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια δεν φημίζεται για τη συμπάθειά της προς τους ξένους, ειδικά αν αυτοί είναι σκουρόχρωμοι ή/και σχιστομάτηδες – όπως για παράδειγμα οι τύποις συμπολίτες των Δανών, Γροιλανδοί. Εκ πρώτης όψεως λοιπόν θα μπορούσε να διαγνώσει κανείς μια ρατσιστική υπεροψία στις περίφημες καρικατούρες που σατίριζαν τον Προφήτη Μωάμεθ και δεν θα θλιβόταν ιδιαίτερα για το ποδοπάτημα της δανικής σημαίας σε μουσουλμανικές πόλεις ανά την υφήλιο.
Το πρόβλημα με τη χιονοστιβάδα απολύσεων, απαγορεύσεων και "πολιτικής ορθότητας" που ακολούθησε τη δημοσίευση των περίφημων γελοιογραφιών είναι, φυσικά, σοβαρότερο. Με ενδιαφέρον διάβασα απόψεις που αντανακλούσαν τις δύο διαφορετικές προσεγγίσεις της σάτιρας – και της ελεύθερης έκφρασης εν γένει.
Η μία, που ακολουθούμε κι εμείς με τους φίλους στο www.laspi.gr, είναι αυτή που πολύ εύγλωττα περιέγραψε ο μεγάλος γελοιογράφος Κώστας Μητρόπουλος στα ΝΕΑ: το να κάνεις ένα σκίτσο (ή ένα άρθρο) "σεβαστικό και βλαπτικό ταυτόχρονα". Ενέχει μεγάλο βαθμό αυτολογοκρισίας και έχει το πλεονέκτημα (αχρείαστο να' ναι) ότι μπορείς να τη χρησιμοποιήσεις και σε χώρες ή περιβάλλοντα (εταιρικά, π.χ.) όπου η ελευθερία έκφρασης υφίσταται κάποιας μορφής, μικρούς ή μεγάλους περιορισμούς.
Η άλλη έγκειται στο να δοκιμάζεις τις αντοχές του εκάστοτε περιβάλλοντος, αναλαμβάνοντας τα ρίσκα σου βέβαια αλλά με τελικό, νομοτελειακό σχεδόν αποτέλεσμα τη διεύρυνση των ορίων ανάμεσα στο αποδεκτό και το απαγορευμένο. Οι τολμηροί είναι αυτοί που ανοίγουν το δρόμο για μεγαλύτερη ελευθερία. Δυσκολεύομαι να ακολουθήσω το δρόμο τους αλλά τους θαυμάζω και νομίζω ότι ιστορικά θα δικαιωθούν.
Το πώς θα χειριστεί το κάθε ΜΜΕ και η κάθε χώρα αυτό το ζήτημα είναι δική τους υπόθεση αλλά ας μου επιτραπεί η παρατήρηση ότι, αν επρόκειτο για ανάλογη σάτιρα με αντικείμενο το πρόσωπο του Ιησού, η αντίδραση θα περιοριζόταν σε ανακοινώσεις του Βατικανού ή το πολύ-πολύ σε δικαστικές αγωγές. Ο φόβος των βίαιων αντιποίνων από μουσουλμάνους "βομβιστές αυτοκτονίας", και όχι κάποια φοβερή ευαισθησία απέναντι σε θρησκευτικά συναισθήματα, είναι αυτός που εμφανέστατα υπαγορεύει το άρον-άρον "μάζεμα" της υπόθεσης με τις γελοιογραφίες του Προφήτη. Αυτό, όμως, είναι κατά τη γνώμη μου ο ορισμός της τρομοκρατίας.
1 σχόλιο:
Δημοσίευση σχολίου