Σε μια ταινία του Περάκη, νομίζω τον Προστάτη Οικογενείας, προς το τέλος εμφανίζεται ο υποτιθέμενος μεγαλοπαράγοντας Μάνδρακας, να "συμμετέχει" (με τη βοήθεια πειστικών μοντάζ) σε "ενσταντανέ" της πρόσφατης ιστορίας μας (1970-1995 περίπου). Βλέποντάς τα, η πρώτη μου αντίδραση (ξεχνώντας για λίγο ότι πρόκειται για ταινία) ήταν: Παντού ήταν αυτός, όποια πέτρα κι αν σήκωνες!
Ένα αντίστοιχο συναίσθημα είχα πρόσφατα, διαβάζοντας το "ιστορικό μυθιστόρημα" Άγγελος ή Δαίμονας της Ιζαμπέλλας Παλάσκα. Μόνο που εδώ ο πολυπράγμων ήρωας ήταν υπαρκτό πρόσωπο: ο πατέρας της συγγραφέως, Ιωάννης Βουλπιώτης. Διετέλεσε γαμπρός ενός βαρόνου Ζήμενς και έγινε αντιπρόσωπος του "ομίλου" (Siemens-AEG-Telefunken) στη μεσοπολεμική Ελλάδα, εξασφαλίζοντας δημόσιες συμβάσεις-μαμούθ που έβαλαν τις μεγάλες αυτές γερμανικές επιχειρήσεις σε προνομιακή θέση στην Ελλάδα, για πολλές δεκαετίες (έστω και με σκαμπανεβάσματα). Πέρα όμως από τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες, ο Βουλπιώτης λόγω των γερμανικών του διασυνδέσεων φαίνεται ότι ήταν πρόσωπο-κλειδί και σε κατοχικά παρασκήνια. Σύμφωνα με το βιβλίο της κόρης του, εμφανίζεται ως κεντρικός πρωταγωνιστής, τόσο στις αρχικές αναζητήσεις κυβέρνησης συνεργατών (1941) όσο και στην κομβική επιλογή του Ι. Ράλλη ως πρωθυπουργού (1943), που συνδυάστηκε με την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Μετά την Κατοχή φαίνεται ότι προφυλακίστηκε μεν ("για 4 χρόνια", σύμφωνα με άρθρο του Spiegel από το 1954) αλλά τελικά απαλλάχτηκε από τις κατηγορίες δοσιλογισμού. Και το 1953, στην αναβίωση των συμβάσεων Siemens-Telefunken (για τηλεφωνία και ραδιοφωνία αντίστοιχα), που "σπρώχτηκε" από το θρυλικό Υπουργό Συντονισμού Σπ. Μαρκεζίνη, ο μεν Βουλπιώτης υπήρξε βασικός μεσολαβητής, ο δε κολλητός του Θ. Καψάλης υπήρξε αναπληρωτής Υπουργός - και, ναι, Υπουργός Συντονισμού για 2 μήνες, ξανά υπό το Μαρκεζίνη, το 1973 μέχρι τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Το βιβλίο της Παλάσκα περιλαμβάνει αρκετά κομμάτια από το παζλ της ελληνικής ιστορίας του 20ου αιώνα:
-1- Περιγράφει τον τρόπο καθιέρωσης / διαπλοκής κάποιων από τα σημαντικά και μακρόβια "μονοπώλια". Μας θυμίζει (όπως έκανε πρόσφατα κι ο Αρίστος Δοξιάδης) ότι το κεφάλαιο πολλές φορές "έχει (και παραέχει) πατρίδα". Η δεκαετία του '50, στην Ελλάδα κι αλλού, φαίνεται ότι ήταν ένα ενδιαφέρον πεδίο σύγκρουσης του αμερικανικού και του γερμανικού κεφαλαίου (υποστηριζόμενου από τις αντίστοιχες κυβερνήσεις). Αυτό αδυνατίζει λίγο την απλοποιημένη εικόνα που μας είχε μεταφερθεί, ότι οι ηγέτες μας ήταν αποκλειστικώς ενεργούμενα "του Πιουριφόι", "της CIA", γενικά "των αμερικανών". Ειδικά το πλέγμα οικονομικών σχέσεων Ελλάδας - (Ομοσπονδιακής) Γερμανίας ήταν εκ των πραγμάτων αρκετά πολύπλοκο: στις δικές μας γνωστές διεκδικήσεις, η άλλη πλευρά αντέτασσε τις ζημιές της από τη λύση των προπολεμικών συμβάσεων, τη δήμευση γερμανικών περιουσιών κ.λπ. Το κατά πόσον "έκλεισαν" ή όχι οι εκκρεμότητες εκεί γύρω στο '60 (στις επαφές με τον πανταχού παρόντα, Υπ. Οικ. και μετέπειτα καγκελάριο Λ. Έρχαρτ, βλ. κάτωθι σκίτσο του Μποστ) είναι ένα άλλο, τεράστιο κεφάλαιο.
-2- Παρουσιάζει, με μια πιο κοντινή ματιά, το (γεω)πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα πριν και κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι κυβερνήσεις συνεργατών δεν προέκυψαν από το "πουθενά" ούτε ήταν χωρίς αντικείμενο και χωρίς έρεισμα. Δεν μπορώ να ξέρω αν ο (κεντρώος) Πλαστήρας είχε στα σοβαρά εξετάσει το ενδεχόμενο να γίνει κατοχικός πρωθυπουργός, όπως αναφέρεται στο "μυθιστόρημα", είχε όμως πράγματι υποστηρίξει τη λύση της φιλογερμανικής κυβέρνησης την ώρα που η Ελλάδα συνθηκολογούσε. Πολλά από τα επιχειρήματα των συνεργατών των κατακτητών (αναπαράγονται στο βιβλίο αλλά τα ξέρουμε κι από αλλού) ακούγονται αστεία: "αναγκάστηκαν", είχαν ως γνώμονα το καλό της πατρίδας, έσωσαν κόσμο (εθνικόφρονες βέβαια), ήλπιζαν ότι θα εξασφάλιζαν κυριαρχία χωρίς ξένα στρατεύματα ή και με εδαφικά ανταλλάγματα. Σοβαρότερος συνεκτικός ιστός (πέρα από την κατανοητή επιθυμία επιβίωσης) φαίνεται να ήταν η προετοιμασία για τη μεταπολεμική σύγκρουση εξουσίας, δηλ. εναντίον ΕΑΜ-κομμουνισμού. Και φαίνεται ότι μέρος της βενιζελικής παράταξης (π.χ. Πάγκαλος) εκμεταλλεύτηκε το γεγονός ότι η βασιλική οικογένεια είχε έμπρακτα ταχθεί με τους Συμμάχους - κι έτσι το "Κέντρο" έσπευσε (υποστηρίζοντας τον Ι. Ράλλη και τα Τάγματα Ασφαλείας) να πάρει κεντρική θέση για τα "μετέπειτα". Θα περνούσαν πολλά χρόνια μέχρι να οριστεί, με τον τρόπο που τη μάθαμε κι εμείς, η κεντροαριστερή "δημοκρατική παράταξη".
-3- Θυμίζει ότι, φυσικά, δεν είναι όλα άσπρο-μαύρο. Το "Όχι" του Μεταξά έρχεται ως επιστέγασμα της πρόσδεσης στο άρμα των βρεταννών, ενώ η πείνα του 1941-42 δεν θα υπήρχε χωρίς τον αποκλεισμό που επέβαλαν οι Σύμμαχοι. (Θυμίζω και το συμμαχικό βομβαρδισμό του Πειραιά από παλιότερη ανάρτησή μου.)
Ένα αντίστοιχο συναίσθημα είχα πρόσφατα, διαβάζοντας το "ιστορικό μυθιστόρημα" Άγγελος ή Δαίμονας της Ιζαμπέλλας Παλάσκα. Μόνο που εδώ ο πολυπράγμων ήρωας ήταν υπαρκτό πρόσωπο: ο πατέρας της συγγραφέως, Ιωάννης Βουλπιώτης. Διετέλεσε γαμπρός ενός βαρόνου Ζήμενς και έγινε αντιπρόσωπος του "ομίλου" (Siemens-AEG-Telefunken) στη μεσοπολεμική Ελλάδα, εξασφαλίζοντας δημόσιες συμβάσεις-μαμούθ που έβαλαν τις μεγάλες αυτές γερμανικές επιχειρήσεις σε προνομιακή θέση στην Ελλάδα, για πολλές δεκαετίες (έστω και με σκαμπανεβάσματα). Πέρα όμως από τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες, ο Βουλπιώτης λόγω των γερμανικών του διασυνδέσεων φαίνεται ότι ήταν πρόσωπο-κλειδί και σε κατοχικά παρασκήνια. Σύμφωνα με το βιβλίο της κόρης του, εμφανίζεται ως κεντρικός πρωταγωνιστής, τόσο στις αρχικές αναζητήσεις κυβέρνησης συνεργατών (1941) όσο και στην κομβική επιλογή του Ι. Ράλλη ως πρωθυπουργού (1943), που συνδυάστηκε με την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Μετά την Κατοχή φαίνεται ότι προφυλακίστηκε μεν ("για 4 χρόνια", σύμφωνα με άρθρο του Spiegel από το 1954) αλλά τελικά απαλλάχτηκε από τις κατηγορίες δοσιλογισμού. Και το 1953, στην αναβίωση των συμβάσεων Siemens-Telefunken (για τηλεφωνία και ραδιοφωνία αντίστοιχα), που "σπρώχτηκε" από το θρυλικό Υπουργό Συντονισμού Σπ. Μαρκεζίνη, ο μεν Βουλπιώτης υπήρξε βασικός μεσολαβητής, ο δε κολλητός του Θ. Καψάλης υπήρξε αναπληρωτής Υπουργός - και, ναι, Υπουργός Συντονισμού για 2 μήνες, ξανά υπό το Μαρκεζίνη, το 1973 μέχρι τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Το βιβλίο της Παλάσκα περιλαμβάνει αρκετά κομμάτια από το παζλ της ελληνικής ιστορίας του 20ου αιώνα:
-1- Περιγράφει τον τρόπο καθιέρωσης / διαπλοκής κάποιων από τα σημαντικά και μακρόβια "μονοπώλια". Μας θυμίζει (όπως έκανε πρόσφατα κι ο Αρίστος Δοξιάδης) ότι το κεφάλαιο πολλές φορές "έχει (και παραέχει) πατρίδα". Η δεκαετία του '50, στην Ελλάδα κι αλλού, φαίνεται ότι ήταν ένα ενδιαφέρον πεδίο σύγκρουσης του αμερικανικού και του γερμανικού κεφαλαίου (υποστηριζόμενου από τις αντίστοιχες κυβερνήσεις). Αυτό αδυνατίζει λίγο την απλοποιημένη εικόνα που μας είχε μεταφερθεί, ότι οι ηγέτες μας ήταν αποκλειστικώς ενεργούμενα "του Πιουριφόι", "της CIA", γενικά "των αμερικανών". Ειδικά το πλέγμα οικονομικών σχέσεων Ελλάδας - (Ομοσπονδιακής) Γερμανίας ήταν εκ των πραγμάτων αρκετά πολύπλοκο: στις δικές μας γνωστές διεκδικήσεις, η άλλη πλευρά αντέτασσε τις ζημιές της από τη λύση των προπολεμικών συμβάσεων, τη δήμευση γερμανικών περιουσιών κ.λπ. Το κατά πόσον "έκλεισαν" ή όχι οι εκκρεμότητες εκεί γύρω στο '60 (στις επαφές με τον πανταχού παρόντα, Υπ. Οικ. και μετέπειτα καγκελάριο Λ. Έρχαρτ, βλ. κάτωθι σκίτσο του Μποστ) είναι ένα άλλο, τεράστιο κεφάλαιο.
-2- Παρουσιάζει, με μια πιο κοντινή ματιά, το (γεω)πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα πριν και κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι κυβερνήσεις συνεργατών δεν προέκυψαν από το "πουθενά" ούτε ήταν χωρίς αντικείμενο και χωρίς έρεισμα. Δεν μπορώ να ξέρω αν ο (κεντρώος) Πλαστήρας είχε στα σοβαρά εξετάσει το ενδεχόμενο να γίνει κατοχικός πρωθυπουργός, όπως αναφέρεται στο "μυθιστόρημα", είχε όμως πράγματι υποστηρίξει τη λύση της φιλογερμανικής κυβέρνησης την ώρα που η Ελλάδα συνθηκολογούσε. Πολλά από τα επιχειρήματα των συνεργατών των κατακτητών (αναπαράγονται στο βιβλίο αλλά τα ξέρουμε κι από αλλού) ακούγονται αστεία: "αναγκάστηκαν", είχαν ως γνώμονα το καλό της πατρίδας, έσωσαν κόσμο (εθνικόφρονες βέβαια), ήλπιζαν ότι θα εξασφάλιζαν κυριαρχία χωρίς ξένα στρατεύματα ή και με εδαφικά ανταλλάγματα. Σοβαρότερος συνεκτικός ιστός (πέρα από την κατανοητή επιθυμία επιβίωσης) φαίνεται να ήταν η προετοιμασία για τη μεταπολεμική σύγκρουση εξουσίας, δηλ. εναντίον ΕΑΜ-κομμουνισμού. Και φαίνεται ότι μέρος της βενιζελικής παράταξης (π.χ. Πάγκαλος) εκμεταλλεύτηκε το γεγονός ότι η βασιλική οικογένεια είχε έμπρακτα ταχθεί με τους Συμμάχους - κι έτσι το "Κέντρο" έσπευσε (υποστηρίζοντας τον Ι. Ράλλη και τα Τάγματα Ασφαλείας) να πάρει κεντρική θέση για τα "μετέπειτα". Θα περνούσαν πολλά χρόνια μέχρι να οριστεί, με τον τρόπο που τη μάθαμε κι εμείς, η κεντροαριστερή "δημοκρατική παράταξη".
-3- Θυμίζει ότι, φυσικά, δεν είναι όλα άσπρο-μαύρο. Το "Όχι" του Μεταξά έρχεται ως επιστέγασμα της πρόσδεσης στο άρμα των βρεταννών, ενώ η πείνα του 1941-42 δεν θα υπήρχε χωρίς τον αποκλεισμό που επέβαλαν οι Σύμμαχοι. (Θυμίζω και το συμμαχικό βομβαρδισμό του Πειραιά από παλιότερη ανάρτησή μου.)
Η ανάγνωση του καθενός βέβαια μπορεί να είναι διαφορετική. Γνωστός ακροδεξιός δημοσιογράφος, π.χ., διαλέγει να σταθεί στην περιφρόνηση του βαρόνου Ζήμενς προς τους νεοέλληνες. Η άποψη που αντιτάσσει (σήμερα - απέναντι σε αυτή τη σνομπίστικη άποψη που διατυπώθηκε πριν 90 χρόνια) είναι ότι οι γερμανοί (έτσι γενικώς) δεν έχουν "ουσιαστικό πολιτισμό". Και ο χρυσαυγίτης Μιχαλολιάκος, άλλωστε, υποστήριξε πρόσφατα ότι το πρόβλημα δεν ήταν ο ναζισμός, αλλά το ότι οι κατακτητές ήταν γερμανοί, και "γι' αυτό" έκαναν τις θηριωδίες στα Καλάβρυτα και το Δίστομο.
[Παρεμπιπτόντως: Δεν νομίζω ότι διάβασα (στο Άγγελος ή Δαίμονας) την οποιαδήποτε αναφορά στα Καλάβρυτα και το Δίστομο. Θα μελετούσε πολύ ο Βουλπιώτης εκείνη την εποχή φαίνεται και θα του διέφυγαν τα γεγονότα.]
Όποιος θέλει να καταλάβει καλύτερα την εποχή (και τις συνέπειές της για τη μεταπολεμική ιστορία) έχει πολλά να μάθει διαβάζοντας το "μυθιστόρημα" καθώς και άλλες πηγές. Όποιος πάλι το επιλέξει, μπορεί, με αφορμή το καλογραμμένο βιβλίο, να απενοχοποιήσει τον εθνικοσοσιαλισμό, να συμπαθήσει τους δοσίλογους και να θαυμάσει τη "Σίτσα τη Ναζίτσα" (Σίτσα Καραϊσκάκη, "γερή πένα" της εποχής της). It's a free country.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου